Ons Erfdeel. Jaargang 47

Het Frederik van Eeden-genootschap

Wanneer de docenten Nederlands van de Universiteit van Amsterdam in de jaren zeventig van de vorige eeuw aan hun studenten uitlegden wat er in de Universiteitsbibliotheek aan moois te vinden was, spraken zij over de Verwey-collectie, de Potgieter-collectie, het Vondel-museum en het Frederik van Eeden-museum. Ik ben als student een keer op zoek gegaan naar het Frederik van Eeden-museum, en kwam terecht in een zaal waar één medewerker zeer rustig kaartjes zat te schrijven. Er stonden niet alleen veel boeken van en over Van Eeden, maar ook de collectie Vondel. Foto's of schilderijen van Van Eeden herinner ik me niet gezien te hebben. Ten onrechte: bij navraag bleek dat er toch een kleine expositie van enige handschriften en drukken moet zijn geweest, en er hingen twee pastels en een tekening waarop Van Eeden afgebeeld stond. Bovendien moet er een maquette van Walden hebben gestaan, die nu in het Letterkundig Museum van Den Haag is. Maar van een museum kon men werkelijk niet spreken, al is de aanduiding lang blijven hangen, en misschien is de wens steeds de vader van de naamgeving geweest.

Toch zou het zo aardig kunnen zijn: een speciaal Frederik van Eeden-museum, met aandacht voor de periode dat hij als Tachtiger actief was en Kloos onder zijn hoede nam. De Grassprietjes van Cornelis Paradijs zouden er liggen naast het handschrift van De kleine Johannes. Het vodje papier waarop Kloos aan Van Eeden plechtig beloofde nooit meer te drinken zou er liggen, met de rekeningen van de psychiatrische kliniek die Van Eeden voor Kloos betaalde. Er zouden animaties van het leven op Walden vertoond worden, met een van de hutten op klein formaat nagebouwd en modellen van de kleding. Documenten van zijn psychiatrische praktijk zouden er ook getoond worden, en er zou een vitrine zijn voor zijn correspondentie met Freud en andere internationaal bekende psychiaters. Zijn verslagen van spiritistische seances zouden omgewerkt kunnen worden voor toneel, en vervolgens nagespeeld worden en op video vastgelegd. De brieven van dr. Sigmund Freud zouden overigens geleend moeten worden uit de Freud-archieven, want in de Amsterdamse Van Eeden-collectie zijn alleen afschriften daarvan aanwezig.

Al vóór de Tweede Wereldoorlog werd de zaal waar de Van Eeden-collectie ondergebracht werd, het Frederik van Eeden-museum genoemd. Maar eigenlijk hebben we maar met twee fenomenen te maken: het Frederik van

[p. 157]

Eeden-genootschap en de Frederik van Eedencollectie, die toebehoort aan het genootschap en aan de Universiteitsbibliotheek Amsterdam (UvA) in bruikleen is gegeven. Van een open opstelling is al vele jaren geen sprake meer.

Het Frederik van Eeden-genootschap werd opgericht op 26 mei 1934. Het initiatief daartoe kwam van jonkheer Nico van Suchtelen, die werkzaam was geweest in de Waldenkolonie en in de jaren dertig de charismatische directeur van uitgeverij De Wereldbibliotheek was. Daarnaast was de neerlandicus en Van Eeden-kenner H.W van Tricht erbij betrokken, en de leraar Nederlands en geschiedenis August Cuypers. Hans van Eeden, de zoon van Frederik, juichte de oprichting toe en nam deel aan de beschrijving van de collectie waaraan Van Tricht al direct na Van Eedens overlijden in 1932 begonnen was.

Ruim een jaar na de oprichting van het genootschap werd er een overeenkomst voor een dubbele bruikleen gemaakt. De erven Van Eeden gaven het genootschap een groot deel van de collectie Van Eeden in bruikleen en het genootschap sluisde de bruikleen door naar de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam. In 1954 schonken de erven Van Eeden de hele collectie aan het genootschap.

Aan de ordening en catalogisering van de collectie werkten vele handen gedurende vele jaren. Er kwam in de jaren zeventig zelfs hulp van het Letterkundig Museum. Daartoe werden delen van de collectie naar Den Haag gebracht, waar Van Deyssel-biograaf Harry G.M. Prick zich over de beschrijving boog en enige publicaties van Van Eedens brieven verzorgde.

In de jaren tachtig kwamen er nieuwe eisen voor de toegankelijkheid van collecties. Alle handgeschreven catalogi werden binnen enkele jaren hopeloos ouderwets en het invoeren van het materiaal in de online catalogi werd noodzakelijk. Al het werk van de nijvere beschrijvers van de Van Eeden-collectie moest worden overgedaan. Dat proces is wel voltooid, maar de resultaten zijn nog niet op het openbare online netwerk van de Universiteitsbibliotheek raadpleegbaar. Op de Onderzoekzaal van de Bijzondere Collecties kan wel een digitaal overzicht geraadpleegd worden.

Niet alleen de catalogus moest in een ander medium omgezet worden. Er was een veel groter probleem. De meeste stukken uit de collectie

Henri Braakensiek, ‘Portret Frederik van Eeden’, 1918, olie op doek, collectie Van Eeden, Universiteitsbibliotheek Amsterdam.

zijn namelijk gedrukt of geschreven op zeer vergankelijk papier. Het was dus zeer urgent dat alle kwetsbaar materiaal op microfiches gezet werd. Het Metamorfozeproject, dat speciaal voor conservering van boeken, tijdschriften en manuscripten uit de tweede helft van de negentiende en de eerste jaren van de twintigste eeuw opgezet is, moest hier hulp bieden. Een aanvraag om de Van Eeden-collectie te ‘metamorfozeren’ werd gedaan door het genootschap, en de financiën ervoor werden toegekend. Het Metamorfozeproject voor Van Eeden is inmiddels vrijwel voltooid. Alle eigendommen van het genootschap zijn voorbeeldig opgeborgen in zuurvrije mappen. De onderzoeker die een brief van Van Eeden aan Verwey opvraagt, wordt in eerste instantie geholpen met een microfiche. Jammer voor de historische-sensatiegevoelens van de onderzoeker, maar beter voor de toekomst.

Ook de foto's en schilderijen uit de collectie waren niet meer allemaal in topconditie. In 2000 is een kleurig ‘fauvistisch’ portret van Van Eeden, geschilderd door Henri Braakensiek, gerestaureerd. Er zijn nog enkele tekeningen die nodig herstelwerkzaamheden behoeven, en waarvoor nog fondsen geworven moeten worden. Gelukkig zijn er in de collectie ook enkele objecten die weinig conservering nodig hebben: een paar penningen uit de studententijd, en de rozenkrans die Van Eeden gebruikte na zijn overgang tot het katholicisme. De rozenkrans is, naast de talloze familiekiekjes, het enige persoonlijke object van de

[p. 158]

schrijver in de collectie. Haarlokken of vulpennen zijn er niet.

Het Frederik van Eeden-genootschap leidt een onopvallend maar constant bestaan. De voornaamste doelstelling is de bevordering van de studie van het werk en leven van Frederik van Eeden. In nauw overleg met de Universiteit van Amsterdam wordt de collectie geactualiseerd en bijgehouden. Waar de middelen van het genootschap tekortschieten, vult de Universiteitsbibliotheek de collectie aan. Een eigen website zal binnen afzienbare tijd gerealiseerd worden. Het genootschap is een podium voor contact tussen de onderzoekers die zich met Van Eeden bezighouden. In de beginjaren was het zeker ook een soort familiekring en de bijeenkomsten moeten vroeger een soort onderonsjes van oude vrienden en familieleden geweest zijn. Ook nu zijn er nog diverse leden met de naam Van Eeden of Van Vloten (Frederik van Eeden was getrouwd met Martha van Vloten). De congressen die het genootschap geregeld organiseert, zijn bedoeld om onderzoek te stimuleren. Edities van Van Eedens werken, dagboeken en brieven worden aangemoedigd, maar het genootschap heeft zelf geen fondsen voor ondersteuning van onderzoekers of uitgevers.

Op dit moment zijn er 148 leden, waaronder 17 bibliotheken of organisaties. Jaarlijks verschijnen de zogenaamde Mededelingen. In 2003 is nr. XLVIII uitgekomen in een oplage van 250 exemplaren. De grauwe verslagen van weleer hebben plaats gemaakt voor een goed vormgegeven blad met een kleurig omslag, een prettig leesbare druk en veel foto's en afbeeldingen binnenin. Het blad bevat elk jaar enige studies, naast de tekst van de voordrachten of symposia die het genootschap organiseerde. De jaarlijkse bijeenkomst wordt gewoonlijk in de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam gehouden. Ook presenteert het genootschap zich elk jaar op de ‘Dag van het literaire genootschap’ in Den Haag, die georganiseerd wordt door het Letterkundig Museum en de Koninklijke Bibliotheek.

Het Frederik van Eeden-genootschap is een van die kleine sympathieke instellingen die het literaire landschap van Nederland zo afwisselend maken. De volharding van enkelen zorgt ervoor dat Van Eedens invloed bestudeerd blijft op een hoog niveau. Maar zou er nog ooit eens een echt uitgebreid Van Eeden-museum gerealiseerd kunnen worden? Hoopgevend is dat de conservator van de bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam permanent enkele Van Eeden-vitrines wil inrichten. Dat is alvast een begin. De veelzijdige Van Eeden zou echter meer verdienen dan een paar vitrines, de idealisten van het genootschap evenzeer.

Marita Mathijsen

Met dank aan dr. Jos Bierrans, conservator Handschriften aan de bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam.
Postadres: Frederik van Eeden-genootschap, Aandammergouw 13, NL-1153 PA Zuiderwoude.
Redactieadres van de Mededelingen van het genootschap: Jos de Ley, Francisca van Vloten, St. Dansstraat 4, NL-7411 EL Deventer.