Ons Erfdeel. Jaargang 47

Schijn en wezen bij Touras Lieske

Sommige schrijvers tasten steeds dezelfde thema's af. Hun inspiratiebron lijkt onuitputtelijk, maar ze komen nooit tot het definitieve boek. Dat schrikbeeld heeft Tomas Lieske van zich afgeworpen met zijn jongste roman, Gran Café Boulevard. Hierin brengt hij een opmerkelijke synthese van zijn oeuvre tot stand; het is zijn meest evenwichtige literaire constructie tot nog toe. Hoe overweldigend de voorgangers ook waren - geholpen door een overschot aan verbeelding - soms raakte de schrijver in de war, soms begon een boek naar het einde toe te zwalpen. Dat is niet het geval in Gran Café Boulevard. Tomas Lieske behoudt een ijzeren greep op zijn verhaal en brengt zijn vaste thema's, karakters en locaties samen in een treffend nieuw geheel.

Lieske is een Hagenaar die de mentaliteit kent van de straat. Daarom houdt hij ervan alles open te trekken. Zo komt in Nachtkwartier (1995) een Turk van de tweede generatie aan bod, die als militair op schokkende manier kennismaakt met het land van zijn vaderen. Lieskes hoofdpersonages zijn buitenstaanders, die botsen met hun omgeving. Het meest tot de verbeelding sprekend voorbeeld is

[p. 141]

Franklin, uit de gelijknamige, met de Librisprijs 2001 gelauwerde roman. Dit emotioneel verwaarloosde, op een kostschool grootgebrachte schoffie, groeit met zijn grote liefde Michelle aan zijn zij uit tot een faustische figuur. Gevoelige, intelligente kinderen krijgen de meeste klappen, maar ze zijn bij Lieske vaak het weer baarst als het op overleven aan komt. In hun directe omgeving houdt zich meestal ook een hondstrouw, maar boers sujet op, om het contrast met de buitenwereld nog te versterken. Ongewild zorgen ze voor de ondergang van de held: zoals in Franklin en ook in Gran Café Boulevard blijkt, is de afgrond nooit veraf.

In de verhalenbundel Gods eigen kleinzoon (1996), een briljante keur van mythische, historische en autobiografische verhalen, trekt Tomas Lieske zijn universum verder open door ons naar Spanje mee te voeren, meer bepaald naar Baskenland. De primitieve uitgestotenen die hij er vindt zijn legio - zo staat het geitenhoedstertje Horna eigenlijk al model voor Pili Eguren uit de nieuwe roman - en nu vindt hij er ook de stof voor het overkoepelende project dat Gran Café Boulevard geworden is. Het boek begint weliswaar met een oerHollandse proloog over een Friese familie die in de jaren twintig van de vorige eeuw een Zuid-Hollandse hoeve betrekt en door de autochtone bevolking als een bende indringers behandeld wordt. Maar dit bucolische kinderverhaal over de twee broertjes Albronda krijgt een verrassende pendant in het statige Noord-Spanje van net na de Tweede Wereldoorlog. De eerste ontmoeting van de twee hoofdpersonages op de trein naar Bilbao belooft niet meteen veel goeds, maar het is duidelijk dat het lot hen samenbrengt.

Alexander Rothweill is een eersteklas gladjanus: rond de dertig, verzorgd uiterlijk, knap kostuum, met brillantine platgestreken pruikje. Dat hij ook een zwendelaar is, blijkt uit zijn bezigheden: ‘Het vervalsen van identiteitspapieren en paspoorten was zijn belangrijkste bron van inkomsten’. Het meisje dat tegenover hem zit is Pili Eguren: amper twintig,

Parijs, 1900 - Foto: anoniem.

grootgebracht in een wezengesticht bij de nonnen nadat haar ouders onder Franco waren omgebracht, maar intussen geadopteerd door een welgesteld kinderloos paar. Pili is geraffineerd en ze kent het klappen van de zweep. Toch wordt ze bestolen op de trein en ze weet dat de vreemde snoeshaan tegenover haar er de hand in heeft. Maar ze wordt op een onweerstaanbare manier tot hem aangetrokken. Er gaat een tijd overheen, maar uiteindelijk gaan ze samen iets drinken in Gran Café Boulevard.

Veel meer dan sfeer creëren hoeft de locatie van dit etablissement van stand verder niet te doen. Alexander, de strakke dandy, en de felle, gepassioneerde Pili, zijn kleurrijk genoeg om het verhaal te schragen. Maar het is wel Pili die het vuur in haar gereserveerde minnaar moet ontsteken. Hoe authentiek zijn liefde voor haar ook is, hij is te verlegen om de eerste stap te zetten. Dat verraadt zijn noordelijke inborst: Pili twijfelt op dat moment nog niet aan zijn identiteit, maar de lezer is haar voor in het situeren van de meestervervalser, zeker wanneer ze moeten vluchten omdat hij verdacht wordt van hulp aan het verzet. Gehuld in een kluwen van leugens en vervalste documenten, kondigt de tocht van het paar naar Parijs meteen het begin van het einde aan. De seksuele aantrekking blijft, het spel van maskerade en uitdagen houdt hen in de ban, maar al gauw wordt het vermoeden bevestigd: Alexander Rothweill is niemand minder dan de volwassen Taco Albronda, die in de proloog nog met zijn broer Fedde in de Hollandse polder stoeide.

Geleidelijk aan verplaatst Tomas Lieske de actie naar Nederland, waar Fedde teruggetrok-

[p. 142]

en leeft als een kluizenaar. Hij heeft de ouderlijke hoeve geruild voor een bouwval om tussen de vleermuizen te leven, die hem fascineren. Verder is hij helemaal verwilderd: na de dood van zijn ouders, de verdwijning van zijn twee zusjes en het vertrek van Taco hield hij als een dommekracht stand tegen de pesterijen van de buurt. Deze ‘Apache’, deze ‘Kaspar Hauser’, is het prototype van Lieskes nobele wilde, zoals de golemachtige Niel uit Franklin die iedereen afstoot met zijn uiterlijk maar een gouden inborst heeft. De terugkomst van zijn broer, in het gezelschap dan nog van een mooie jonge dame, verstoort niet echt zijn isolement maar onvermijdelijk groeien er spanningen tussen het drietal. Niet omdat Pili bang is van Fedde, want voor ze bij de nonnen terechtkwam leefde ze twee jaar tussen de varkens, maar omdat ze haar minnaar uit zijn gesofisticeerde rol van Alexander Rothweill ziet vallen: ‘Hypocriet, dacht zij. Hoeveel liever was haar Alexander Rothweill, die haar de meest vunzige standen liet aannemen, met wie ze op één lijn stond, die haar gelijke was’.

Taco /Alexander blijkt bovendien tot in Nederland gezocht te worden door de autoriteiten. Nog eenmaal leeft zijn alter ego op wanneer hij belangrijke documenten die Feddes boerderij bedreigen kan vervalsen, maar wanneer Pili verdwijnt - ze heeft zich altijd voorgenomen hem die bij hun eerste ontmoeting verdwenen som geld betaald te zetten - raakt hij in paniek. Met Fedde achter het stuur van diens pick-up raken de twee broers van de weg en duiken de sloot in. In deze apocalyptische slotfase laat Lieske - ‘alles verliep tegelijk en samengeperst in een scherp, helder brandglasogenblik van samengebalde tijd’ - in het midden of Taco al dan niet verdrinkt of in een visioen aan de kant kruipt en opgewacht wordt door Pili. Hoe dan ook, het noodlot scheidt de twee broers weer van elkaar, maar niet zonder Taco, die met zijn persoonsverwisseling zijn afkomst dacht te kunnen ontlopen, met zijn neus op zijn Hollandse roots te hebben gedrukt.

Alles bij elkaar schetst Tomas Lieske een milieu en een epoque zoals alleen een Thomas Rosenboom dat hem van de huidige generatie Nederlandse schrijvers heeft voorgedaan. Gran Café Boulevard tilt hem moeiteloos op hetzelfde virtuoze niveau van zijn collega en is wellicht zelfs een fractie speelser en onderhoudender van uitvoering. Elk woord en elk beeld vallen feilloos op de juiste plaats - Lieske is een van de meest stijlvaste stilisten van het ogenblik. Iemand die zijn eigen oeuvre zo kan pasticheren dat er een soort superroman ontstaat, waarin voortdurend twee werelden botsen, man en vrouw, enkeling en massa, Noord en Zuid. Een boek ook waarin met veel luim het gewicht van afkomst en identiteit wordt geschat. Misschien is Gran Café Boulevard wel zo'n prachtig leesspektakel omdat de actie zich net niét in een deftige herenclub afspeelt, maar in de marge, met gemaskerde spelers die de show stelen.

Karel Osstyn

tomas lieske, Gran Café Boulevard, Querido, Amsterdam, 2003, 357 p.