Ons Erfdeel. Jaargang 47

Met de i van inventief, imago en investeren. Iconen van design in Vlaanderen

Het Vlaams Parlement voert naar verluidt een ‘openhuispolitiek’. Het wil een glazen huis zijn. De plenaire vergaderingen vinden niet voor niets plaats onder een glazen koepel. Het Vlaams Parlement wil dicht bij ‘de mensen’ staan en schenkt ons nu ook een jaarlijkse tentoonstelling. Gratis voor niets, op de benedenverdieping van het Huis van de Vlaamse Volksvertegenwoordigers, in de gerestaureerde en beschermde Lokettenzaal van het voormalige Postchequegebouw. U kunt er koffie drinken, informatie inwinnen en een boek kopen over het Vlaams Parlement. En u kunt er tot 10 maart 2004 de eerste tentoon-stelling van de reeks meepikken, de huiselijk ingerichte expo ‘Iconen van design in Vlaanderen’.

Initiatiefnemer, plek en onderwerp zijn allerminst neutraal. Woorden als ‘imago’, ‘promotie’, ‘uitstraling’, ‘ondernemingszin’, ‘innovatie’ en ‘concurrentiepositie’ gonzen na in de Lokettenzaal. Norbert de Batselier, voorzitter van het Vlaams Parlement, voormalig minister van Economie en in die hoedanigheid bezieler van het VIZO (Vlaams Instituut voor het Zelfstandig Ondernemen), koppelde in zijn openingstoespraak het design uit Vlaanderen gezwind aan Vlaamse bedrijven en banen: ‘Mede door de inspanningen van de dienst Vormgeving van het VIZO werd een stevig netwerk uitgebouwd van Vlaamse ontwerpers die met design en vormgeving bezig zijn, vaak op internationaal niveau. De transfer van hun ontwerpen naar producten van Vlaamse bedrijven blijft echter nog te vaak achterwege. Nochtans ligt hier een perfecte kans om nieuwe ondernemingen op te starten, of om de positie van bestaande bedrijven op de markt te versterken. We kennen allemaal voorbeelden van bedrijven die door een gedurfde vormgeving van badkamers tot plastic potjes marktleider werden. (...) Ik pleit ervoor om een deel van de middelen die de Vlaamse regering heeft gereserveerd in het kader van het economische luik van de werkgelegenheidsconferentie, te besteden ter versterking van de rol van design in de Vlaamse economie. Ik ben ervan overtuigd dat hier jobs kunnen gecreëerd worden, door onder meer het bestaand potentieel inzake design te koppelen aan de noden van het Vlaamse be-drijfsleven.’ De bezoekers, de vormgevers, het bedrijfsleven: iedereen in Vlaanderen wordt beter van design. Ondanks - of juist dankzij? - het samenspel van kunst, politiek, bedrijfsleven, promotionele en financiële beweegredenen weet ‘Iconen van design in Vlaanderen’ te overtuigen met een brede, ‘democratische’ kijk op design, een gelaagde inhoud, een heldere opbouw en een openhuispolitiek inzake achterliggende ambities.

Het begint al met de titel. Die steekt de promotionele opzet niet onder stoelen of banken. De tentoonstellingsmakers - een stuurgroep met aan het hoofd Johan Valcke van het VIZO en Lieven Daenens van het Design Museum Gent - beloven ons niets meer of minder

[p. 108]

dan ‘iconen’: producten én vormgevers die als sterren blinken aan het designfirmament. Nuance: die zulke roem op z'n minst verdienen. Wat de naamsbekendheid van onze vormgevers in het buitenland betreft, loopt het voorlopig zo'n vaart nog niet, tempert Johan Valcke in de catalogus de feestvreugde. Alleen de Antwerpse modeontwerpers en de meubel- en interieurontwerper Maarten van Severen genieten al die sterrenstatus. (De modescene schittert op deze tentoonstelling overigens door afwezigheid, aan hen wijdt het Vlaams Parlement later een aparte tentoonstelling.) Enkele producten schopten het de jongste twee decennia wel tot icoon. Rugzakken van Kipling, koffers van Samsonite, projectoren van Barco, het automodel Fabia van Skoda, tramstellen van Neerman Consulting die het straatbeeld sieren van o.a. Straatsburg, Dublin en Porto, en de Space Savers van Tupperware waarin u, ik en ontelbare Chinezen hun cornflakes en suiker bewaren: het zijn allemaal ontwerpen van, jawel, Vlamingen. Die ‘dat wist ik helemaal niet’-reactie wil de tentoonstelling losweken. Vormgeving - vooral dan de industriële en grafische tak - blijft net als de ambachtelijke kunst uit de Middeleeuwen veelal anoniem. Hoe groter de verspreiding, hoe geringer de naamsbekendheid van de ontwerper.

Ambachtelijk versus industrieel, exclusief versus massaproduct, esthetisch versus praktisch: tussen die polen komt de tentoonstelling onder hoogspanning. Het gaat niet om harde tegenstellingen, maar om gradaties. Vaak krijgt een tafel of een kast eerst op kleine, ‘ambachtelijke’ schaal vorm, voordat een bedrijf het ontwerp oppikt en in productie brengt. Hoedenontwerper Christophe Coppens, keramist Piet Stockmans en edelsmid Siegfried de Buck maken zowel exclusieve stukken als serieproducten. De desktopcameraatjes van Philips dienen allereerst een praktisch doel

Danny Venlet, ‘Easy rider’ voor Bulo, 2002.

maar ogen ook wondermooi. Vormgeving scherpt de zintuigen aan en lokt een esthetische reactie uit. Door in één zaal zowel het zilveren ‘Pralinetheater’ van De Buck als het seriematige piemel-kapstokje ‘Papa Semini’ van Rudi Respeel onder te brengen, door naast een schaalmodel van de Citadis Tramway Lyon een poepchique schildpaddenhoed van Coppens te plaatsen, door het kristallen Sevilla-krukje van Frans van Praet verderop het gezelschap te geven van de kunststoffen betaalterminal voor Bancontact/Mister Cash spoort de tentoonstelling ons aan om anders - en vooral genuanceerder - naar vormgeving te kijken. Niet alleen krijg je oog voor de alomtegenwoordigheid van design, je peilt bij elk voorwerp ook naar de complexe wisselwerking tussen vorm, materiaalgebruik, ruimtelijk effect, praktisch nut en symboolwaarde. Want dat willen deze iconen van het design ook zijn: ‘symbolen’ waarmee we ons als individu een identiteit aanmeten en verschillende rollen opnemen in een complexe samenleving.

Tom Delaey, ‘Philips USB desktop video camera’, 1998.

[p. 109]

Op microschaal spelen meubelontwerpers in op intermenselijke relaties en sociale patronen. Wonen en werken laat Danny Venlet sa-mensmelten in de ‘Easy rider’, een meubel op wieltjes dat fungeert als stoel én mobiel bureau. De drielobbige zetel ‘Link’ van Lowie Vermeersch verbindt de verschillende zitters rond een centraal punt. Hans de Pelsmacker plaatst in zijn compartimentachtige ontbijttafel voor twee personen de zitjes iets te dicht bij elkaar en versterkt zo de intieme sfeer van verse koffie en croissants. De verstelbare tuintafel van Dirk Wynants brengt ouders en kinderen letterlijk op hetzelfde niveau. Voor de grootsteedse ‘bourgeois-bohemien’ ontwierp Wynants samen met Xavier Lust een picknicktafel om - bij gebrek aan tuin - op het balkon te plaatsen. Het origineelste ‘meubel’ blijft de ‘Gravioli’ doodskist van Hans Weyers en Klaas Borms. In het ultieme ligmeubel vergaat de gebruiker samen met het omhulsel van griesmeel en zonnebloempitten. Het grappige en ecologisch verantwoorde ontwerp gunt onze geliefde doden een laatste design-‘beleving’.

Als vormgever moet je niet alleen een goed product in huis hebben. Je moet het ook weten te verkopen. Het belang van de relaties tussen ontwerper, opdrachtgever, bedrijven en distributeurs veegt de tentoonstelling niet onder het tapijt. De politiek-economische belangen blijven evenmin buiten schot. ‘Design wordt nog te dikwijls opgevoerd als een oplapmiddel voor bedrijven in nood of om het imago van België en Vlaanderen op te krikken,’ bijt Johan Valcke tactisch de hand waaruit hij eet. ‘En dat mag, alleen vinden we het een te beperkt gebruik. Design kan meer, maar daarvoor dient er verstandig en met overleg geïnvesteerd te worden door zowel bedrijven als overheid.’ Bier, pralines, Brusselse wafels, Brugse kant, Antwerpse mode, Manneken Pis, Kuifje, Magritte, Brei, Clijsters en Henin: wurmt het design uit Vlaanderen zich binnenkort in dit rijtje van Vlaamse/Belgische iconen? Te oordelen naar ‘Iconen van design in Vlaanderen’ kunnen de kaarten niet beter liggen.

Kurt de Boodt

‘Iconen van design in Vlaanderen’ loopt sinds 2 oktober 2003 in De Loketten, IJzerenkruisstraat 99, B-1000 Brussel en is nog te bezoeken tot 10 maart 2004. Zie ook www.vlaamsparlement.be.
Catalogus: Iconen van design in Vlaanderen, VIZO, Brussel, 2003, 167 p.