Ons Erfdeel. Jaargang 46

Een lichte letterheer

Het liefst zou ik deze recensie van Onverwoestbaar mooi, de verzamelde gedichten van Driek van Wissen, geheel vullen met het citeren van een aantal gedichten, al was het alleen maar om te laten zien dat ze - inderdaad - onverwoestbaar mooi (gebleven) zijn. Zo vind ik het openingsgedicht van zijn eerste bundel, Het mooiste meisje van de klas, een van de mooiste gedichten uit de Nederlandse literatuur, al zal mijn eigen (leeftijd en) leraarschap daar niet geheel vreemd aan zijn. Men oordele zelf:

Het mooiste meisje van de klas Verschikt onwennig bij haar schouder
Een bandje van haar bustehouder;
Ze draagt dat rare ding maar pas.

De meester, achter brilleglas,
ziet toe, ontroerd, en denkt:‘ Wat zou d'r
Gebeuren als zij tien jaar ouder
En ik eens tien jaar jonger was?’

Ach, hij vergeet hoe hij verdorde
En hoe haar leven net begint.

Dan praat ze wat, het lieve kind,
En streng roept hij haar tot de orde.

Driek van Wissen is, denk ik wel eens, eigenlijk in het verkeerde tijdsgewricht geboren. In de jaren zeventig debuteerde hij met sonnetten als het bovenstaande, wat toen absoluut niet in de mode was, dat deed je als dichter eenvoudigweg niet. Men denke in dit verband aan de vergelijkbare perifere positie die Jan Kal binnen de Nederlandse literatuur inneemt, echt serieus wordt deze Haarlemse dichter ondanks het veranderen der tijden nog steeds niet genomen. Eigenlijk is Van Wissen hetzelfde lot ten deel gevallen. In elk geval is hij nooit als een échte dichter beschouwd, maar in feite uitsluitend en alleen als een zogenaamde ‘plezierdichter’. Het is immers zo dat een dichter die zijn lezers vergast op stamelende, vaak onbegrijpelijke regels waarin veel getob aanwezig lijkt te zijn (en waarschijnlijk ook aan is voorafgegaan) literair in hoger aanzien staat dan de dichter die ambachtelijk zijn mannetje staat en het ene fraaie sonnet op het andere even fraaie rondeel laat volgen, om over sierlijke villanella's maar te zwijgen. Of eenvoudigweg een nieuw genre verzint, de zogenaamde sonnatette:

Men neme een wat stoffige premier, Vijf dames in beschaafde kleren
Alsook een tiental uitgedroogde heren,
Dan heb je samen Balkenende Twee.
Bestuurlijke vernieuwing is hun eis,
Maar zelf zijn de bestuurders oud en grijs.

Dichters als Jan Kal en Driek van Wissen nemen om zo te zeggen de literaire positie in van de dichter die Annie M.G. Schmidt eens onvergetelijk ten tonele heeft gevoerd, te weten Piet Pluimers, die zij zo introduceert:

Piet Pluimers wou het liefste verzen schrijven
Over wat late rozen in de zon.
Hij was een dichter en hij wou het blijven.
Hij schreef sonnetten toen hij pas begon.

Het rijmde ook. Maar and're dichters zeiden:
Je mag niet rijmen joh, 't is geen gezicht!
Je moet zorgvuldig alle rijm vermijden,
Want een gedicht dat rijmt is geen gedicht.

Deze Piet Pluimers doet dan iets, waartoe Van Wissen zich nooit heeft laten verleiden, hij schrijft een zogenaamd echt vers, dat ging zo (over stamelen gesproken!): ‘ik drijf spelden van wanhoop / in de huid van je / grutten wezenloos / woezie woezie 17 en / klaan uit je klukhaar versuikeren / bleke bliezen in schedels met spuigaten / vol blauw gehakt.’ Succes

[p. 772]

Driek van Wissen (^o1942) - Foto Harry Cock.

verzekerd in het literaire circuit. Maar Schmidt laat er in haar slotstrofe geen twijfel over bestaan aan wiens kant ze staat. Piet Pluimers is niet gelukkig met dit dichterlijk bestaan, ondanks fraaie recensies van Paul Rodenko:

Alleen Piet Pluimers zelf was niet tevreden.
Hij wou zo graag eens rijmen, want helaas,
Hij heeft nu eenmaal 't rijm onder zijn leden.
Maar nee, hij mag alleen met Sinterklaas.

En hij wou graag één keer een komma zetten.
Ach Piet! Over tien jaar slaat het om!
Dan rijmt men weer. Dan maakt men weer sonnetten.
Dan gaat het weer van póm de róm de róm.

Hoewel uit deze regels de profetische blik blijkt van de toenmalige echte koningin van Nederland, toch heeft het niet zo mogen zijn dat sonnettendichters als Van Wissen (zijn Groningse collega Rawie een beetje, maar toch nooit echt helemaal) een soort herwaardering hebben gekregen. Hij is en blijft in de visie van de mensen, die ‘er literair over gaan’ de beoefenaar van het zogenaamde light verse, het genre dat in de literaire kritiek niet of nauwelijks aandacht krijgt, om over opname in literaire tijdschriften maar te zwijgen. Met uitzondering dan van De tweede ronde, dat sinds jaar en dag hét podium is, waar dichters als Van Wissen hun literaire gezicht mogen laten zien. Dat ‘lichte vers’ heeft als belangrijkste kenmerk de grote aandacht voor de vorm, vandaar dat vrijwel iedereen altijd spreekt over de grote ambachtelijkheid, maar dit woord tegelijkertijd ook dikwijls laadt met een negatieve connotatie: ‘Ambachtelijk is het allemaal in orde, maar...’ Alsof veel aandacht voor de vorm automatisch ten koste moet gaan van de inhoud. Collega-plezierdichter Drs. P heeft ooit in een handleiding voor plezierdichters, Het knutselhoekje, de volgende eis gesteld aan beoefenaars van dit genre: ‘De eis die men aan plezierdichtkunst behoort te stellen: het zo onderhoudend mogelijk hanteren van een strikte vorm, zonder dat het product ‘naar de lamp riekt’'. Voor Driek van Wissen staat net als voor Drs. P het creatieve spel met taal voorop, maar de inhoud wordt niet uit het oog verloren, want die moet onderhoudend zijn. En dat is ze, maar ondertussen overschrijdt hij in nogal wat gedichten, in één dichterlijke moeite door, de grenzen van al te gemakkelijke scherts, en spreekt hij, of liever gezegd, mijmert hij over verheven zaken als vergankelijkheid en eeuwigheid, zoals in het verstilde ‘Op de rails’:

Mijn trein gaat ogenschijnlijk rijden,
Want spoorwagon na spoorwagon
Links op een parallel perron
Zie ik langs mijn coupéruit glijden.

Maar dan verbreedt de horizon
En blijkt dat ik mij liet misleiden:
De trein is weg ter linkerzijde
En ik sta nog op het station.

Zo worden wij wel meer bedrogen:
Wij zijn op reis, zo menen wij
En maken voortgang zienderogen,

Doch richten wij de blik opzij
Dan staan wij stil en onbewogen.
Het leven gaat ons voorbij.

Goede poëzie, zo blijkt hier maar weer eens uit, hoeft niet per definitie moeilijke poëzie te zijn. Van Wissen heeft daar zelf eens een aardige poëticale uitspraak over gedaan: ‘Het draait in mijn gedichten om de traan, de lach en de herkenning. Het is een groot misverstand in dit land, dat de lach en de ernst niet samen kunnen gaan. Ik dicht over het voorbijgaan van de tijd, over de alledaagse ervaring.

[p. 773]

Dat zijn grote thema's in de poëzie.’ Wat hem trekt in het schrijven van een gedicht, is het even overwinnen van de chaos (van het bestaan): ‘Met het sonnet kan dat het mooist, daar kun je dan ook nog een dubbelheid, een draai aan meegeven.’

Valt er nu iets van een ontwikkeling te bespeuren, nu we alles bij elkaar hebben, in één bundel? Van Wissen lijkt in de loop der jaren technisch steeds beter, virtuozer geworden, wat wellicht samenhangt met de omstandigheid dat hij steeds meer gelegenheidsgedichten naar aanleiding van bepaalde gebeurtenissen en onderwerpen is gaan schrijven, die overigens niet allemaal in deze bundel zijn opgenomen. Die virtuositeit blijkt eens te meer uit het sonnet, dat op de achterkant als ironische promotietekst is opgenomen, waarvan ik de eerste twee strofen citeer:

Elk vers is een verbluffende synthese
Van wijsheid en esprit, van ernst en grap
Van sprankelend begin tot sterke frappe
Ja, Onverwoestbaar mooi blijft onvolprezen.

Het werk getuigt van zulk een meesterschap
Dat zieken daardoor eensklaps zijn genezen
En doden zijn zelfs uit de dood herrezen;
Ja, Onverwoestbaar mooi is razend knap.

Ook zijn werkzaamheden in de meer cabareteske sfeer (radio, televisie) - hij is een veelgevraagd podiumdichter - zullen aan die grotere virtuositeit een bijdrage geleverd hebben. En toch acht ik die vroege, die oudere gedichten meer poëzie, met ‘meer bloed’ geschreven. Het is alsof zijn techniek in die latere gedichten met hem op de loop gaat, ze wekken in elk geval de indruk dat het hem daar al te gemakkelijk afgaat. Uit Onverwoestbaar mooi komt geen zwaartillende sombermans te voorschijn. De kwalificatie die hij eens aan zichzelf heeft toegekend, ‘een vrolijke fatalist’, klopt ook wel. Zo geeft deze bundel een mooi dubbel beeld van de poëtische kracht en de (betrekkelijke) zwakte van een onderschat, altijd maar relativerende, dichter, die ook nooit de pretentie heeft gehad meer te willen zijn dan ‘een lichte letterheer’, maar, voeg ik er dan aan toe, in mijn ogen is hij er wel een van een zwaar kaliber.

Harry Bekkering

driek van wissen, Onverwoestbaar mooi, Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam, 2003, 367 p.