Ons Erfdeel. Jaargang 46

Taalvariatie, taalbeleid en de Taalunie

Op 9 september 1980 werd in het Egmontpaleis te Brussel het Taalunieverdrag gesloten. De Belgische minister Nothomb en de Nederlandse staatssecretaris Van der Mei zetten toen hun handtekening onder een hoogst merkwaardig verdrag. Merkwaardig in zijn voorgeschiedenis (de opdracht aan de voorbereidende commissie luidde namelijk heel anders), en merkwaardig om zijn doelstellingen. Artikel 2 lid 1 van het Taalunieverdrag (1980) noemt als belangrijkste doel: ‘De Taalunie heeft tot doel de integratie van Nederland en de Nederlandstalige gemeenschap in België op het gebied van de Nederlandse taal en letteren in de ruimste zin’. De verdragsluitende partijen hoopten daarmee ‘de eenheid van de Nederlandse taal en letteren (...) te bevestigen en te bevorderen’.

Voorzover ik weet was er destijds geen kritiek. Behalve van mij, in twee artikelen in Onze Taal (1977 en 1980). Daarin liet ik zien dat er iets heel anders uit de bus was gekomen dan de bedoeling van de ministers was, dat die ministers blijkbaar sliepen en niets in de gaten hadden, en dat men nog wel eens zou beseffen welk Groot-Nederlands stokpaardje hier per verdrag gelegitimeerd werd. ‘We hebben’, schreef ik, ‘waarlijk wel iets anders te doen, minder groots, minder gevaarlijk, maar veel noodzakelijker’.

Intussen zijn we twee decennia verder, en het ziet er nu naar uit dat ook de Taalunie zelf niet meer zo gelukkig is met haar start en haar centrale doelstelling. Dat stemt mij heel gelukkig.

De koerswijziging bleek enkele jaren geleden al. De Taalunie organiseerde in het jaar 2000, bij haar twintigste verjaardag, een conferentie in Gent met de naam: ‘Taalbeleid en Taalvariatie’. Een mijlpaal. In de voorbereidende stukken was het nieuwe klimaat meteen merkbaar: er zou voortaan een wat ander beleid gevoerd gaan worden. Was het tot dan toe ‘gericht op de taal als gegeven, als waarde op zich’, het zou zich voortaan richten op ‘de talige en communicatieve behoeften van burgers en gemeenschappen’.

Dat klinkt nogal ambtelijk, maar de goede verstaander begreep heel goed wat er anders zou worden. In de introductietekst stond het al iets explicieter: ‘De Taalunie wil in de komende periode meer dan in het verleden beleid gaan voeren dat gericht is op de burgers en hun behoeften, meer dan op de taal als op zichzelf staand cultureel gegeven. Het beleid van de Taalunie zal steeds minder een vorm van monumentenzorg zijn, gericht op bescherming en luister van de taal en letteren, maar steeds nadrukkelijker een instrumenteel beleid worden

De ondertekening van het Taalunieverdrag op 9 september 1980 met v.l.n.r. dr. A. Pais, drs. D.F van der Mei, Ch. E Nothomb en mw. R. de Backer-Van Ocken.

[p. 620]

dat de gebruikers van het Nederlands en van Nederlandstalige cultuurproducten in staat wil stellen op elk moment te beschikken over alle instrumenten om in alle situaties efficiënt met het Nederlands om te gaan’.

Korter en eenvoudiger gezegd: de Taalunie richt zich niet langer exclusief op die ene standaardtaal die liefst in noord en zuid zo gelijk mogelijk moet zijn; ze is zich bewust van de verschillen tussen Noord en Zuid, van de verschillen binnen het Noordelijke en binnen het Zuidelijke Nederlands, en zelfs van de vele minderheidstalen die binnen het taalgebied bestaan. Meer nog: die varianten en die andere talen hebben maar al te vaak in verschillende omstandigheden hun specifieke nut en waarde. En problemen. Het ideaal van de homogene standaardtaal (nog steeds in het verdrag de eerste doelstelling) wordt op een laag pitje gezet, ten gunste van een open oog voor de varianten en minderheidstalen (waarover het verdrag niets zegt). Dat laatste is misschien wel jammer, maar blijkbaar niet onoverkomelijk; gelukkig maar, want men heeft ‘waarlijk wel iets anders te doen, minder groots, minder gevaarlijk, maar veel noodzakelijker’. Het lijkt haast of ze mijn artikel uit 1980 erbij genomen hebben, maar dat zal wel niet zo zijn.

Om een en ander eens met een breed forum van wetenschappers te bespreken werd dan die conferentie van 3 en 4 mei 2000 te Gent georganiseerd. En het boek dat nu op tafel ligt, is de bundeling van de meeste voordrachten op dat congres. Het is een zeer sterke bundel geworden. Als u zich niet te veel stoort aan modern geleerdenproza, waar bijna alle twintig artikelen mank aan gaan, valt er vooral veel goeds over te zeggen. De onderwerpen zijn zeer uiteenlopend, en variëren van Verkavelingsvlaams en dialect in het onderwijs tot aan onderwijsbeleid bij allochtone minderheidstalen en meertaligheid binnen de Europese Unie. De meeste artikelen zijn evenwichtig, erg informatief, en bieden overzichten van wat op bepaalde terreinen bekend is en zoal voorgestaan wordt. En het is de Taalunie gelukt om voor al die terreinen vaklui aan te trekken die weten waarover ze het hebben. Dat daarmee lang niet altijd duidelijk wordt wat op al die terreinen gedaan moet of kan worden, spreekt vanzelf. Het siert de Taalunie dat zij een open discussie aanzwengelt, en er niet op uit is slippendragers voorgekookte standpunten te laten presenteren. Er wordt nu eenmaal over deze onderwerpen soms heel verschillend gedacht, en dat blijkt ook uit de bundel. De conferentie was niet bedoeld als een voorzet voor beleid, maar als een ‘opentrekken’ van de discussie. Dat lijkt perfect gelukt.

De Taalunie heeft daarmee zichzelf, de variatielinguïstiek en de samenleving een mooi cadeau gedaan bij haar twintigste verjaardag. Een cadeau waarvan het stemgeluid nog jaren door zal klinken.

Joop van der Horst

johan de caluwé e.a. (red.), Taalvariatie en taalbeleid. Bijdragen aan het taalbeleid in Nederland en Vlaanderen, Garant, Antwerpen / Apeldoorn, 2002, 308 p.