Ons Erfdeel. Jaargang 46

Mee in de slip

‘het waait vandaag flink’ staat in het gedicht ‘vat dit niet te persoonlijk op’ uit de bundel De sok weer aan (2000) van Astrid Lampe. In NRC Handelsblad merkte Lampe over dit zinnetje op: ‘Het is eigenlijk Roland Holst in een notendop’. Wie de poëzie van Lampe kent, weet dat de dichter hier spreekt met serieuze ironie, want Lampe schrijft geen romantische natuurgedichten. Ze doet slechts knipogend een kleine knieval voor de lezer die zoekt naar begrijpelijkheid. Wat Roland Holst met een heel gedicht oproept, past gewoon in vier woorden. Daarmee prikkelt en kietelt ze even om zich vervolgens weer te spoeden naar haar ‘eigen idioom’:

in de baarmoeder al wordt de ongeborene dusdanig aan
moederlijk weefseleiwit blootgesteld dat dit eenlevenslange
gewenning oplevert

Nog afgezien van de vraag wat Lampe met dit idioom te zeggen heeft, is het volstrekt duidelijk dat haar taal en dus haar werk beslist niet met de poëzie van een klassiek dichter als Roland Holst te vergelijken valt. Als er immers één dichter in de Nederlandstalige letteren is die haar eigen toon zet en dus helemaal op niemand lijkt, dan is dat Astrid Lampe wel. Ze bekritiseert de traditie door ze uit haar verband te lichten. En naast de traditie gebruikt ze alles wat je als mens in deze maatschappij maar tegen kunt komen: reclameslogans, liedjes, Engelse uitdrukkingen, platitudes, biologi-

[p. 445]

sche termen, fysieke aanduidingen, woorden van de straat. Lampe husselt het door elkaar en roept zo in ieder gedicht een verhaal op dat met beide benen in de tijd staat.

Maar waar gaat dat verhaal over? Dat is moeilijk te zeggen. Je zou de gedichten van Lampe woord voor woord kunnen ontleden en verbanden leggen tussen de betekenissen, maar waarschijnlijk schiet je daarmee het doel van deze poëzie voorbij. Natuurlijk wil alle poëzie iets betekenen, maar dat wil nog niet zeggen dat je ieder gedicht dan ook maar moet vangen, het als een vlinder op moet prikken om er een naampje onder te kunnen plakken. Het gaat bij de poëzie van Lampe namelijk niet om het precieze, na te vertellen verhaal, het gaat om de associatieketen die het gedicht oproept. En dus gaat het om het verhaal van de lezer, die al dan niet geraakt wordt door iets wat niet eens goed te verwoorden is. Dat maakt het uiterst lastig om ook maar iets zinnigs over deze poëzie te zeggen, want wie erover spreekt heeft het eigenlijk over een onbenoembaar gevoel in zichzelf.

Het favoriete gedicht van Lampe is van Chimako Tada en begint met ‘Wind nodigt wind uit / om wolf te gaan eten’. Over dit gedicht zei ze eens in een interview: ‘Tada stélt de zaken gewoon en dat dan ook nog eens zo kundig, dat de poëzie optimaal het werk doet. Als lezer kun je dat alleen maar ondergaan. Poëzie kan dan opeens overkomen als iets bedrieglijk normaals. Iets wat ik heel goed ken, maar waarvan ik, door de manier waarop het er staat, in die context, toch telkens een lichte schok kan krijgen, zo verrassend gewoon anders. Dan struikel ik niet, maar ga mee in de slip.’

Voor de poëzie van Lampe geldt hetzelfde. Haar gedichten zijn grillige stroompjes taal: ze glitteren, ze spatten op en verbergen diepe draaikolken. Het is maar net hoe actief je als lezer wilt zijn. Denk je: ‘dat riviertje is mij te wild, ik blijf wel aan de kant staan’, of pak je, zoals Floortje Dessing altijd in haar avontuurlijke reisprogramma's doet, enthousiast een peddel en roep je gretig waar de kano blijft?

Blijkbaar zijn er genoeg Floortje Dessings in de literatuur, want De sok weer aan werd genomineerd voor de VSB Poëzieprijs 2001. Het debuut van Lampe, Rib (1997), kon ook al op warme belangstelling rekenen; het stond meteen op de nominatielijst van de Buddingh'-prijs.

Astrid Lampe(^o1955)-Foto Liesbeth Ruysink.

Haar jongste bundel, De memen van Lara (2002), was ook genomineerd voor de VSB Poëzieprijs 2003. En als het aan mij had gelegen, had Lampe die prijs best mogen winnen.

Want ik ga helemaal mee in de ‘slips’ die Lampe maakt. Bij Rib moest ik nog wennen en vond ik Lampe nog niet trefzeker genoeg balanceren op het koord: het taalspel was wel heel erg om het taalspel (‘de ijlte het ijlen als / in koorts / toorts, toorn en / hoog’), maar met De sok weer aan was ik verkocht. Alleen de titel vond ik al spannend. Blijkbaar waren er blote voeten en ik stelde me voor dat ze wat rilden. Zouden de gedichten me behaaglijk warme sokjes bieden? Het waren de lichamelijkheid:

ik weet nu even niet precies
op welk punt
ik de eigen lichamelijkheid
zal gaan inzetten
- laat het er niet op aankomen
- tref vooral uw maatregelen,

de soms zo rauwe maar sterke combinaties (‘o, o geluidjes bakkend in ossewit’), de strijd die wordt geleverd om liefde en seks (‘vandaar dat ik liever lok dan jaag’), de eigenwijze eigentijdsheid (‘de meiden met push up’) en de enorme flair om te zien wat er gebeurt als je de

[p. 446]

taal een nieuwe bedding geeft, die samen maakten dat ik glimlachend ieder gedicht als een precies passende sok om me heen trok.

Dat de sokken van Lampe mijn maat hebben, komt misschien omdat de combinaties van woorden vrouwelijk grommen. Het geluid weerklinkt uit een diepte waar ik niet al te dichtbij wil komen. Waar oergevoelens huizen die iets te maken hebben met de besmette woorden ‘mannelijk’ en ‘vrouwelijk’. In De memen van Lara speelt Lampe hier nog frivoler en woester mee. De titel suggereert al een enorme lichamelijke wendbaarheid: computerspelpersoonlijkheid Lara Croft heeft geen last van haar flinke voorsteven. Als een sexy stoere kat springt zij door de wereld, appellerend aan diepe verlangens van man en vrouw, maar er zit een gat tussen verlangen en werkelijkheid: ‘ik ben lara croft niet!’.

Dat Lampe al deze gevoelens niet rechtstreeks vertaalt, maar de chaos in het hoofd ruim baan geeft, wat in toenemende mate in de typografie zichtbaar wordt, maakt deze gedichten uitermate intrigerend en levenslustig. Geen duiding, maar wel emotie. Geen pasklare antwoorden, maar wel schokkende combinaties om over na te denken. Geen geschreven taal, maar spreektaal. Niet dat wat al vast staat, maar het proces zelf. De poëzie van Lampe laat het eens flink waaien in je hoofd, en dat frist op.

Fleur Speet

astrid lampe, De memen van Lara, Querido, Amsterdam, 2002, 64 p.