Ons Erfdeel. Jaargang 46

Het wel en wee ten huize Malpertuis

Het zijn barre tijden voor Theater Malpertuis. Toen in de zomer van 2001 Sam Bogaerts er als artistiek leider de brui aan gaf, dreigde het gezelschap te verzeilen in de marginaliteit van het Vlaamse theaterlandschap. De uitdaging die Herman Verscheiden zich in 1967 had gesteld, was toch niet gering: weg van de grote cultuursteden zou hij in het West-Vlaamse provinciestadje Tielt een theatercollectief oprichten dat een experimentele koers moest varen. Via Malpertuis maakte Vlaanderen kennis met de absurdistische scène. Pinter, Beckett en Ionesco passeerden de revue en later werden ook Kroetz, Bernhard en Norèn door Malpertuis op de planken gebracht.

Sinds midden de jaren '80 tracht Malpertuis de deuren open te gooien. Producties toeren door Vlaanderen en Nederland, en in Oostende voorziet het gezelschap een tweede platform. Aangezien de stad Oostende weinig zin heeft het project ook financieel te ondersteunen, besluit Verscheiden in 1998 een punt te zetten achter het verlieslatende forum en zich voortaan te concentreren op de verdere uitbouw van het huis in Tielt. Het financiële keurslijf waarin het gezelschap zich gevangen weet - in de hand gewerkt door de verlaging van haar subsidies door toenmalig minister van cultuur Bert Anciaux - blijkt voor Sam Bogaerts, die sinds 1996 aan het roer stond van Malpertuis, voldoende reden om het schip te verlaten.

Malpertuis heeft ervaring met saneringen. Eerder liet Dirk Tanghe als artistiek leider een financiële put na. Die werd toen ongedaan gemaakt door een aantal sterke producties waarvan het succes nog steeds afstraalt op het gezelschap. Zo oogstte Olivetti 82, een theatermonoloog van Eriek Verpale gebracht door Bob de Moor, zowel in Vlaanderen als Nederland veel succes. Hij leek dan ook de geknipte man om Malpertuis opnieuw op de rails te zetten, temeer daar De Moor al eerder met De Korre bewezen had een gezelschap uit de rode cijfers te kunnen halen.

Potten heeft Bogaerts gedurende zijn vijfjarig leiderschap bij Malpertuis niet gebroken, ondanks de grootschaligheid waarmee hij zijn producties wilde aanpakken. In navolging van enkele andere theaters richtte hij in 1998 De Bloedgroep op, een slechts half geslaagd experiment waarbij op één plaats en gedurende een week of langer verschillende voorstellingen, aangevuld met nevenprogramma's, op het publiek werden losgelaten. Producties als Eva Hitlers lief of Prinsessen in de bossen waren te stereotiep om te overtuigen. De sterke vertolking van Han Kerkhoffs (Estra) en Bert André (Vladi) in Wachtend op Godot kon dan weer wel bekoren door een mooi evenwicht tussen het burleske en menselijk-banale. Het stuk kreeg evenwel de meeste aandacht doordat de erven Beckett de de voorstellingen van Bogaerts' bewerking, zonder boom op de scène en mét een meisje als de boodschapper en Lucky, lieten stopzetten.

Met het vertrek van Bogaerts in 2001 verdween de hoofdattractie van het volgende seizoen van het programma: De wraak van Hamlet werd geschrapt en vervangen door Het terras van de Franse schrijver Jean-Claude Carrière, maar ondanks de sterke cast met onder anderen Warre Borgmans, Bob de Moor, Dirk Buyse en Tania van der Sanden viel de voorstelling in het water. Het flauwe script slaagde er niet in van een pinteresk scenario een ‘boulevardkomedie’ te maken. Het seizoen was al onder een slecht gesternte begonnen en de eerste productie, Nieuwe meubelen, duwde het gezelschap nog wat verder het moeras in. Auteur Ph. Hypyle J. Le Cesman (ps. van Philippe Ceulemans) leverde een onverstaanbaar gewauwel op dat iets moest oproepen van de dadaïstische ‘écriture automatique’ maar waaraan uiteindelijk geen touw viel vast te knopen.

Wegens geldgebrek werden in het verloren seizoen 2001-2002 maar twee producties verwezenlijkt, voor de volgende jaren wilde De Moor met Malpertuis drie kleinschalige voorstellin-

[p. 433]

gen realiseren. Taal zonder mij bracht die visie al meteen in de praktijk, hoewel het project nog onder Bogaerts op de agenda werd gezet. De hommage die Kristien Hemmerechts schreef aan haar overleden man en dichter Herman de Coninck werd door regisseuse Nienke Rooijakkers voor het theater bewerkt. Tania van der Sanden bracht een ingetogen getuigenis zonder melancholie of sentimentaliteit in tedere beelden die moeiteloos universeel worden. De overledene is er nog; dat bewijzen zijn verzen die op lichtkranten voorbijschuiven, als de herinneringen die door het hoofd van de vrouw suizen. Taal zonder mij is een sterk pleidooi voor de troostende kracht van de taal in het rouwproces.

De tweede productie die Malpertuis dit seizoen op de planken bracht, droeg helemaal het stempel van Bob de Moor. De val is een toneelbewerking van de brieven en dagboekfragmenten van de Nederlandse auteur en vertaler August Willemsen. In een regie van Danny Keuppens ensceneren Wim van der Grijn en De Moor zelf de neergang, de ontwenning en terugval van een aan alcohol verslaafde eenzaat. De keuze om het personage te ontdubbelen, behoedt de voorstelling ervoor in theatrale monotonie te vervallen. De rationele en zwartgallige zelfkant van de alcoholist komt tegenover het goedlachse, optimistische karakter binnen dezelfde persoon te staan, de drinker tegenover de niet-drinker, de denker tegenover de niet-denker. Gelukkig is de scheidslijn tussen de beide alterego's niet zo rigoureus getrokken dat een zwart-witbeeld ontstaat. De ontdubbeling laat bovendien ruimte voor een dialoog tussen de schizofrene personae en laat toe het narratieve met het spelelement af te wisselen. Het relaas van het verleden wordt op die manier enigszins doorbroken, hoewel de voorstelling de braafheid van het chronologische verslag niet van zich af kan schudden. Bovendien krijgt De val zeker naar het einde toe een didactisch toontje, en al wordt die moraalles met een kwinkslag uiteindelijk toch nog gerelativeerd, het vingertje blijft in de stilte voor het applaus hardnekkig nazinderen.

Bob de Moor en Wim van der Grijn in ‘De val’ van August Willemsen, een productie van Theater Malpertuis - Foto Luk Monsaert.

Met De val betreedt De Moor het domein dat hij als weinig anderen in Vlaanderen beheerst: dat van het verteltheater. Monologen (of in dit geval semi-monologen) die de anekdotiek van de kleine man op een pakkende manier verwoorden, zonder franjes of theatertechnische hoogstandjes. Dat levert bijwijlen ontroerend theater op, al mogen we hopen dat De Moor die paden ook durft te verlaten om, zoals weleer, nieuw werk te introduceren bij Malpertuis.

Met de enscenering van Dood de ouden, folter hun jongen van de Britse auteur David Harrower lijkt het opnieuw aardig die kant op te gaan. Net als Harrowers debuut Hens in Knives brengt het stuk een aantal ontwortelde mensen samen. De terugkeer van een televisieproducent in de stad brengt beroering in hun van de maatschappij vervreemde leven. De tafel die in de regie van Piet Artefeuille de scène domineerde, zorgt niet voor een gemeenschapsgevoel: zij is veel te hoog om comfort en gezelligheid te bieden. Bovendien doet de tafel dienst als een gebouw waarin de bewoners letterlijk en figuurlijk naast elkaar leven. Boven de scène wiegt een rockzanger in een met papieren rozen beplakt bad, letterlijk badend in luxe - en eenzaamheid. Te midden van het harteloze egoïsme zijn er af en toe toch ook lichtpunten van menselijke bekommernis te vinden. Die boodschap hebben de spelers mooi weten te verweven met de onverschilligheid van het stadsleven.

Laurens de Vos

Theater Malpertuis, Stationstraat 25, B-8700 Tielt.
Tel. [phone], [e-mail], www.malpertuis.be.