Ons Erfdeel. Jaargang 46

Liefde is elkaar pijn doen met onze uitstekende botten

Alles of niets. Dat lijkt het motto geworden waaronder Oscar van den Boogaard bezig is een oeuvre te scheppen dat in de Nederlandse literatuur van de laatste decennia zijn weerga niet kent. Moesten veel oudere auteurs zich vrijvechten uit een dwingend godsdienstig milieu, Van den Boogaard bevindt zich blijkbaar in een vacuum dat zich laat vullen met zoiets ongrijpbaars als lifestyle, vluchtige betrekkingen en vormen van extase om aan de alledaagsheid te ontkomen. Saillante uitspraak: ‘Ik aanvaard de breuk tussen mij en de wereld niet, ik wil ermee samenvallen.’ Vergeefs ideaal, lijkt mij, maar wel zeer aantrekkelijk. Het is hét thema van Van den Boogaard, zoals hij het in in zijn zeven romans en vier toneelstukken tot nu toe heeft verwoord en dat cirkelt rond de kernvraag van de liefde: opgaan in de ander en toch jezelf blijven. Dat is een paradox waarmee met name de generatie waartoe Van den Boogaard behoort, geweldig worstelt. Daarover gaat het concreet in Lava Lounge, zijn nieuwste toneelstuk. Dat het ouderlijk gezin Van den Boogaards sociaal begrip bepaalt, was al duidelijk uit zijn vroege werken. De man in Lava Lounge maakt zich los van zijn moeder en zijn zus, maar in een ander recent toneelstuk, De nacht van de bonobo's, proberen de personages één grote familie te vormen.

Het zijn dezelfde primaire verlangens als geborgenheid, moederliefde en de liefde van de groep waarnaar ook de personages in Van den Boogaards romans op zoek zijn. In zijn nieuwste roman Een bed vol schuim luidt de vraag: Waar leidt afhankelijkheid in de liefde toe? In 2001 schreef hij voor Tg. Stan het toneelstuk Lucia smelt. Zijn nieuwe boek is daarvan de romanbewerking. Dat zie je eraan: beschrijving van wat er te zien is en dialogen wisselen elkaar af, bric à brac.

In Een bed vol schuim wegen een man en een vrouw de gevoelens van liefde voor elkaar en voor zichzelf op een goudschaaltje. Een half jaar eerder heeft de man het appartement waarin zijn geliefde hem nu verwacht, verlaten. Al die tijd heeft zij niets van hem gehoord en nu staat hij daar opeens. Ze moeten het zakelijk nog eens worden over een appartement dat ze al bijna gekocht hadden en over de boedelscheiding, maar mentaal gaat het natuurlijk over het hoe en waarom van de liefde. De vrouw voelde eigenlijk niets voor de scheiding; de verantwoordelijkheid daarvoor ligt in feite voortdurend bij de man. Nu is deze vrouw qua uiterlijk gemodelleerd naar een kunstcritica, waarover Van den Boogaard in een eerder boek, Sensaties, dat zijn verzameling krantenstukken bevat, bepaald negatief heeft geschreven. Ze was een dame die zich knap elitair opstelde. ‘Onze liefde had niet met vlees en bloed te maken. Onze liefde was een idee. Als we ophielden met fulmineren en dichtbij elkaar lagen deden we elkaar pijn met onze uitstekende botten.’ In de roman wordt de vrouw vooral getekend met buitengewoon oppervlakkige conversatie over lifestylezaken als gadgets, cd's, songs, kwistig strooien met citaten van beroemde schrijvers, Tao, Duras, De Beauvoir enzovoort als illustratie ook van opvattingen over de liefde. Maar wat hen bindt, is in wezen afwijzing van de rest van de wereld: ‘Ze voelden zich uitverkoren en gaven af op de hele wereld.’ (p. 21) Hun afkeer van

[p. 299]

‘Kerstmis en familie en tradities’ (p. 87), hun kritiek op anderen, enzovoorts. ‘Jij bent zo kritisch, zo onverbiddelijk in je oordeel’ verwijt de man de vrouw, ‘nadat ik mij aan jouw smaak had aangepast, vonden wij met z'n tweeën iedereen dom en lelijk’ (p. 101). Die eindeloze afkeuring van alles en iedereen werd de man, zo zegt hij, te veel en te benauwend: ‘Het enige wat ik weet is dat ik van het leven hou, en dat ik van mensen hou, ik hou godsveel van mensen, ze zijn zo kwetsbaar en mooi.’ Dit is wat hij in zijn nieuwe geliefde, Eva (wél een naam!), zo waardeert: ze veroordeelt niets, ze ís er eenvoudig. Het is typerend dat dit deel van de roman, getiteld ‘Het woordeloze leven’, eindigt met een beeld van een harmonieus gezin, twee jongens, hun vader, hun moeder, liggend in de zon, elk bezig met eigen bestaan.

Kijk nu naar het laatste van de drie delen van de roman en lees daar hoe de vrouw, doodongelukkig, uiteindelijk opnieuw alleen gelaten, dan toch weer zijn nadering waarneemt, hem bij zich in bed voelt komen. Dat kan omdat er iets van hem is afgegleden: ‘Zijn vastberadenheid, zijn trots, zijn hoop, zijn ideeën.’ Hij heeft zich overgegeven. Mensen gaan uit elkaar omdat hun het inzicht ontbreekt, in zichzelf, in elkaar, in de liefde.

In dit korte, laatste deel, als de feitelijke discussie achter de rug is, roept de vrouw de herinnering op aan hun eerste ontmoeting in de trein. Hoe hij een boek zat te lezen ‘met op het omslag die man en die vrouw in die fles’ (p. 119). Dat is een rechtstreekse verwijzing naar Van den Boogaards succesroman De heerlijkheid van Julia, met op het omslag van de eerste druk een afbeelding uit een zeventiendeeeuws handschrift ‘Pretiosissimum donum Dei’: een parend paar dat de allerheerlijkste gave Gods weet te waarderen in een waterfles. De passage die de man daarop de pas ontmoete vrouw laat lezen (p. 120), komt nagenoeg letterlijk uit De heerlijkheid (p. 259) en het bijzondere van die passage is dat dezelfde eenwording en overgave van de vrouw aan de man tot drie keer toe gebeurt, met telkens een

‘Lucia smelt’ door Tg. Stan - Foto Bernaded Dexters.

nieuwe minnaar. Dat is nog eens literair flirten!

Er zijn meer beelden uit vroeger werk die hier in ander verband terugkeren, zoals dat van de leguaan op de rots, zoals hij in Sensaties (p. 154) op zichzelf van toepassing verklaart: ‘Op een kussen zitten en voor me uit staren. Met niemand rekening houden. Voor niemand denken.’ In Een bed vol schuim schrijft hij iets soortgelijks over de vrouw. Onmiskenbaar is deze roman een boeiende schakel in een zich sterk ontwikkelend oeuvre.

Wam de Moor

oscar van den boogaard, Een bed vol schuim, De Arbeiderspers, Amsterdam / Antwerpen, 2002, 142 p.