Ons Erfdeel. Jaargang 46

Viermaal Nooteboom

Het verhaal is langzamerhand overbekend: cultuurpaus Marcel Reich-Ranicki hield in zijn populaire televisieprogramma Das literarische Quartet (1991) de Duitse vertaling van Het volgende verhaal, de novelle van Cees Nooteboom, omhoog en prees de kwaliteiten ervan. ‘Ik heb waarschijnlijk nog niet alles begrepen,’ zei hij, ‘ik moet het nog een keer lezen. Maar het is mij duidelijk dat dit een meesterwerk is. Verbluffend, dat de Nederlanders zo'n auteur hebben.’ Sindsdien geldt Nooteboom in Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk als een schrijver van wereldformaat en koopt het lezerspubliek gretig zijn nieuw vertaalde boeken, ook die van vroegere datum.

Na de Duitssprekende landen volgden, zij het niet in dezelfde mate, Frankrijk, Italië en Spanje, Nootebooms tweede vaderland, waarover hij zijn misschien wel mooiste non-fictieboek schreef: De omweg naar Santiago (1992).

Nu, meer dan tien jaar later, doet zich het omgekeerde voor. Een nieuwe bundeling van essays, reisverhalen en autobiografica is in 2000 in de serie Suhrkamp Taschenbuch onder de titel Nootebooms hotel verschenen. In Spanje en Nederland kwamen vrijwel gelijktijdig soortgelijke bundels uit, terwijl intussen ook een Franse is verschenen. Het is wel vier keer een ander boek, van uiterlijk, maar zeker ook wat de inhoud betreft. Zelfs de titels zijn niet allemaal gelijk: in Spanje en Frankrijk heet het hotel niet naar de schrijver maar is het van een ‘nomade’. Natuurlijk zijn het alle vier vooral metaforische hotels: in zijn titelessay, Nederlandse uitgave, rept Nooteboom van ‘dat niet bestaande gebouw dat alleen in mijn hoofd bestaat, het hotel van de dichtbije en de verre wereld, van de stad en de stilte, van de kou en de hitte.’

Waarin komen die verschillen tot uitdrukking? Het Spaanse Hotel is het mooist afgewerkt: een keurig gebonden boek, mooie letter, scherpe foto's. De omvang is relatief gering: het boek heeft maar de helft van het aantal bladzijden van de Duitse en Nederlandse uitgaven. De kern ervan wordt gevormd door reisreportages van wel zo'n dertig jaar geleden, naar Afrika en Zuid-Amerika, bij ons ten dele als boekje verschenen en later nog weer eens herdrukt inde verzamelbundel Waar je gevallen bent, blijf je (1983). Er zit ook wel recenter materiaal in, bijvoorbeeld ‘Teotihuacan’, over de piramides van de zon en de maan, opgenomen in Vreemd water (1991), maar de indruk die je krijgt van dit boek is dat de uitgever voor het Spaanse publiek die reisverhalen heeft geselecteerd die het nog niet kende.

De Duitse versie is uitgebreider en mede daardoor veelzijdiger. In de inhoudsopgave worden zeven categorieën onderscheiden. Er zijn twee hoofdstukken met reisverhalen, respectievelijk gewijd aan landen buiten en binnen Europa; met ‘Wörter über Bilder’ bedoelt Nooteboom stukken over achtereenvolgens film, fotografie en beeldende kunst: ‘Wörter über Wörter’ gaat over Duitse, Franse, Angelsaksische, Italiaanse en Nederlandse literatuur; ‘Findlinge’ heet de categorie met poëtische impressies en het boek wordt afgesloten met ‘Intimitäten’, autobiografische opstellen, zoals zijn herinneringen aan het Baarnse slot Groeneveld. Voor de Duitse lezer, die niet kan weten wie Herman

[p. 286]

Spaanse uitgave van ‘Nootebooms Hotel’.

Gorter was of waarvan PvdA een afkorting is, zijn ze van noten voorzien. Er staat ook een jeugdfoto van Nooteboom, begin twintig, in afgedrukt, maar deze is zo klein uitgevallen dat hij niet zonder loep te ‘lezen’ valt.

Met de artikelen over Nederlandse literatuur komt Nooteboom tegemoet aan de steeds groeiende belangstelling voor onze schrijvers. Ze gaan over Slauerhoff, vanouds een van Nootebooms favorieten, Lucebert en W.F. Hermans, verschenen ter gelegenheid van diens overlijden (de necrologie verscheen in Die Woche van 1995 en biedt in amper vier bladzijden een introductie tot de gecompliceerde figuur van Hermans die men elders tevergeefs zal zoeken).

De foto van de jonge Nooteboom, genomen door Eddy Posthuma de Boer, staat ook in de Nederlandse bundel, paginagroot. Niet alleen door deze en soortgelijke foto's overtreft het Nederlandse Hotel de Duitse versie, er staan ook prachtige kleurenfoto's in, voor het merendeel afbeeldingen van beeldende kunst. Die komt wel degelijk aan bod in de Suhrkamp-pocket, maar in zijn keus voor zijn uitgever Atlas is Nooteboom royaler geweest met kunsthistorische opstellen. Het lijkt er wat op dat hij het eigen publiek heeft willen overtuigen van zijn bekwaamheden op dit gebied, die hij eerder in bijdragen aan bundels

Duitse uitgave van ‘Nootebooms Hotel’.

maar meer nog in zijn monografie over de Spaanse schilder Zurbarán (1992) aan de dag had gelegd. Een meesterstukje in dit opzicht is de beschouwing die hij wijdt aan Aert de Gelder, de laatste leerling van Rembrandt, over wiens werk hij buitengewoon verrast is. Het is een stuk dat oorspronkelijk in Die Woche heeft gestaan en niet voor de Duitse en Spaanse, maar wel voor de Nederlandse en Franse uitgaven is geselecteerd.

Er is een behoorlijke overeenkomst tussen de Duitse en onze eigen versie van dit hoogwaardige Hotel op het gebied van de literaire opstellen: in beide staan kortere of langere artikelen over Proust, Uwe Johnson in zijn ballingsoord Sheerness, Lucebert, Slauerhoff en Hermans. Maar ze zijn niet allemaal hetzelfde. De necrologie over deze laatste vond de schrijver wellicht wat oppervlakkig voor het Nederlandse publiek en hij heeft haar vervangen door het verslag van een hilarisch bezoek aan Hermans toen deze nog in Parijs woonde. Het verscheen eerder in een collectie van herinneringen aan en studies over het werk van onze grimmigste schrijver, die in 2001 bij De Bezige Bij verscheen (in de overigens lovenswaardige ‘Verantwoording’ van de Nederlandse publicatie staat ten onrechte dat ‘W.F. Hermans’ uit Die Woche afkomstig is; de sa-

[p. 287]

mensteller verwart met het stukje dat is opgenomen in de Duitse versie). Over Slauerhoff heeft Nooteboom twee stukken opgenomen: een inleiding bij de roman De opstand van Guadalajara, geschreven voor Duitse en Italiaanse vertalingen, en een interview met Albert Helman over de jaren die deze in de jaren dertig in de nabijheid van Slau doorbracht. Dit stuk is voor de vele bewonderaars van de Rimbaud van Leeuwarden een absolute must, maar werpt ook licht op de fascinerende persoon van Helman (de oom van Nootebooms vrouw Fanny Lichtveld) en indirect op de interviewer zelf.

Uniek is de Nederlandse nieuwe Noot door een slotcategorie met de titel ‘Spanje’. Daarbij gaat de meeste aandacht uit naar het eiland Menorca, het Baleareneiland waar de schrijver vertoeft als hij niet in Amsterdam woont of over de wereld zwerft. Het is voor mij onbegrijpelijk dat deze liefdesverklaringen niet in de drie andere boeken zijn opgenomen: literair gesproken horen ze tot het meest lucide proza van Nooteboom. Wie ‘Andalusië’ heeft gelezen, raakt zo enthousiast dat hij onmiddellijk een reis gaat boeken.

Ik kom tot een kwalitatieve afweging. De Spaanse bundeling is beknopt van omvang en biedt alleen zicht op Nooteboom als reiziger in verre landen door middel van voornamelijk (heel) oude stukken. De overige drie collecties laten de schrijver niet alleen als reiziger, maar ook als kunstcriticus, literator en memorialist zien. De Suhrkamp-pocket bevat een goede keus uit deze categorieën en heeft, als enige, ook een index; de ‘Verantwoording’ is bepaald onvoldoende (alleen jaartallen bij de artikelen). De Atlas-uitgave vertoont niet alleen van buiten (mannetje dat de schrijver verbeeldt op blauwe omslag) een sterke gelijkenis hiermee, maar heeft er ook inhoudelijk veel mee gemeen. Op diverse punten is de bundel uitgebreider en zeker door de opname van reportages uit Spanje aantrekkelijker voor de Nederlandse lezer. Er is hier geen index, maar wel een bibliografische verantwoording. De Franse versie legt het accent op beeldende kunst en literatuur en kan zich met deze twee meten. Het wachten is nu op de Italiaanse en misschien de Engelse Hotels.

Rudi van der Paardt

cees nooteboom, Nootebooms hotel, Atlas, Amsterdam, 2002, 480 p.
cees nooteboom, Nootebooms hotel, Suhrkamp, Frankfurt am Main, 2000, 528 p.
cees nooteboom, Hotel Nómada, Ediciones Siruela, Madrid, 2002, 221 p.
cees nooteboom, Hôtel Nomade, Actes Sud, Parijs, 2003.