Ons Erfdeel. Jaargang 46

[p. 118]

Vlaamse klassiekers op dvd

Curieus toch, die fragiliteit van de moderne media. Egyptische hiërogliefen en kleitabletten uit het oude Assyrië overbruggen zonder veel moeite duizenden jaren. De staat van een kleurenfoto uit 1960 is veel problematischer. En neem een pocket van twintig jaar geleden: goed voor het oud papier. In vergelijking daarmee ziet een middeleeuws perkament er gloednieuw uit. De hoogtechnologische media die de voorbije eeuw zijn opgekomen (de fotografie is nog een halve eeuw ouder) hebben één ding met elkaar gemeen: ze maken gebruik van kwetsbare en vergankelijke dragers. Fonoplaten krijgen bij elke afspeelbeurt nieuwe krassen; audio- en videobanden desintegreren vanaf tien jaar, celluloid vergaat tot stof of smurrie met een azijngeur, geen harde schijf of ze geeft vroeg of laat de geest.

‘Oude’ nieuwe media vragen een bijzondere zorg, zeker wanneer ze, letterlijk en figuurlijk, drager zijn van cultuur. Dat inzicht heeft sinds kort ook bij de overheid ingang gevonden. In 2001 verhoogde de federale regering de werkingsmiddelen van het Koninklijk Filmarchief aanzienlijk en begin 2002 stelde toenmalig Vlaams minister van cultuur Bert Anciaux open en bloot dat de Vlaamse filmgeschiedenis deel uitmaakt van het Vlaamse culturele erfgoed. De Vlaamse gemeenschap heeft met andere woorden de taak haar filmgeschiedenis te bewaren en ook beschikbaar te stellen voor die cultuurgemeenschap. Om dit discours concreet te maken, maakte de minister een subsidie aan het filmarchief over om tien belangrijke Vlaamse films uit de naoorlogse periode uit te brengen op dvd, het nieuwste nieuwe medium dat de jongste tijd aanzienlijk aan populariteit heeft gewonnen. Elke film moet worden begeleid door een documentaire die het culturele en historische belang van deze films in de kijker stelt. Die documentaire wordt samengesteld door het filmarchief, onder hoofdredactie van ondergetekende. Het is de bedoeling dat de betrokkenen erin aan het woord komen en dat de film in zijn culturele en maatschappelijke context wordt geplaatst. MMG is producent van de documentaire en het tweede kanaal van de VRT, Canvas, is geprivilegieerd partner, omdat de publieke omroep nu eenmaal over een uitstekend beeldarchief beschikt dat heel de periode bestrijkt.

Voor de eerste dvd in de reeks viel de keuze op de film Mira (1971) van Fons Rademakers. Mira, omdat het de eerste Vlaamse film is die in de naoorlogse geschiedenis een groot publiek wist te mobiliseren zonder dat er daarom grote artistieke toegevingen werden gedaan. Zoals vaker zal blijken in de reeks, moet ‘Vlaamse’ film met een zekere breeddenkendheid worden gelezen: films zijn nu eenmaal collectieve ondernemingen die zich niet altijd netjes binnen landsgrenzen laten definiëren. Fons Rademakers is Nederlander; scenarist Hugo Claus is Vlaming; Willeke van Ammelrooy, de ster van de film, is Nederlandse; haar tegenspeler Jan Decleir, eveneens in zijn eerste langspeelfilm, is Vlaming; de derde hoofdrol Luc Ponnette is een Franstalige Belg. Verder is de cast hoofdzakelijk Vlaams, zo ook de locaties en het boek waarop de film gebaseerd is: De teleurgang van de Waterhoek van Stijn Streuvels. Productioneel had Vlaanderen via Jan van Raemdoncks Kunst en Kino op enkele procenten na een grotere financiële inbreng dan Nederland, waardoor de film uiteindelijk naar Cannes ging als Belgische en niet als Nederlandse inzending. Voor alle duidelijkheid: het zijn niet dit soort overwegingen die ons geleid hebben bij het samenstellen van de reeks, wel integendeel: de band met de Vlaamse cultuur wordt breed geïnterpreteerd. Ook films die niet Nederlands gesproken zijn, kwamen in aanmerking.

Intussen werd de Mira-dvd voorgesteld op het filmfestival in Gent door minister van cultuur Paul van Grembergen, die bij deze gelegenheid de andere titels bekendmaakte. In chronologische volgorde: Meeuwen sterven in de haven (1955) van Rik Kuypers, Ivo Michiels en Roland Verhavert; De man die zijn haar kort liet knippen (1965) van de recent overleden André Delvaux; Malpertuis (1973) van Harry Kümel; Verbrande brug (1975) van Guido Henderickx; De Witte van Sichem (1980) van Robbe de Hert; Brussels by Night (1983) van Marc Didden; Crazy Love (1987) van Dominique Deruddere, die de tweede titel in de reeks wordt. Voor de drie resterende films (uiteindelijk werd gekozen voor elf titels in plaats van tien) geldt een voorbehoud dat exemplarisch is voor de problemen waarmee het uitbrengen van dit soort films gepaard gaat. Zo is het momenteel niet zeker of er een vergelijk zal worden gevonden voor het negatief van L'étreinte (1969), de schandaalfilm van Paul Collet & Pierre Druout, die nog steeds vastzit in het faillissement van producent Showking. Voor Het sacrament (1989) van Hugo Claus, gemaakt

[p. 119]

bij producent Corsan, geldt hetzelfde verhaal, maar daar is een oplossing allicht eenvoudiger. De laatste film op het verlanglijstje is Rolande met de bles (1972) van Roland Verhavert naar Herman Teirlinck. Rolande kent andere problemen. Na de Vlaamse release van de film, hermonteerde Verhavert zijn oorspronkelijk negatief voor een Franse koper. Het verschil tussen beide versies is ongeveer 20 minuten. Van de oorspronkelijke versie bleven alleen kopieën over die een loopbaan in de bioscoop achter de rug hadden en dus onherroepelijk beschadigd zijn. Dit terwijl een van de doelstellingen van De kroniek van de Vlaamsefilm precies is dat de oude films opnieuw in perfecte staat moeten kunnen worden gezien. Dat is alleen mogelijk wanneer bij het digitaliseren van de film kan worden teruggegaan naar materiaal dat zo dicht mogelijk bij het negatief ligt. Vertoningskopieën komen in de regel niet in aanmerking. Voor Rolande zal bijkomend onderzoek van het materiaal moeten uitwijzen of een uitweg kan worden gevonden uit de impasse. Indien dat niet lukt, wordt een andere film van de regisseur geselecteerd. Zelfde verhaal voor Collet en Drouot en voor Hugo Claus. De lijst, die door een onafhankelijke commissie werd samengesteld na consultatie van een reeks deskundigen, stelt immers veeleer cineasten dan films centraal. De belangrijke figuren zijn aanwezig met één film. Samen moeten de elf films een beeld geven van de verscheidenheid van de Vlaamse film na 1955, het jaar van Meeuwen sterven in de haven, één van de eerste Vlaamse films die bewust aansluiting zocht bij een meer internationale beeldentaal. Om enige historische afstand te houden tegenover de selectie, werd de einddatum vastgelegd op 1990. Aan de hand van de research die hierrond zal gebeuren in de komende jaren, wordt een begeleidende publicatie en een lange documentaire over de periode voorbereid.

De elf titels zijn geen verrassingen. Tijdens de consultatieronde bleek al gauw dat de meeste neuzen in dezelfde richting wezen. De kroniek van de Vlaamse film weerspiegelt daarmee voor een groot deel de receptie van de films op

Willeke van Ammelrooy (Mira) en Jan Decleir (Lander) in ‘Mira’ van Fons Rademakers (1971).

het moment van hun release. Films die destijds haaks stonden op de geest van de tijd, en dus ook weinig respons kregen van kritiek en publiek, komen in eerste instantie niet aan bod. Vaak zijn hier nochtans echte ontdekkingen te doen. Ik denk aan twee beklemmende psychodrama's van Lili Rademakers, de echtgenote van Fons Rademakers, naar een scenario van Hugo Claus: Menuet (1982) en Dagboek van een oude dwaas (1987). Mogelijk is er later nog gelegenheid om dit soort films opnieuw uit te brengen, want de overheid laat de deur op een kier. Geld dat wordt gegenereerd met de verkoop van de dvd's, keert terug naar een fonds dat nieuwe titels financiert.

Voor alle duidelijkheid: het dvd-project en de daarbijbehorende digitalisering is geen oplossing voor het probleem van de bewaring van dit materiaal. Het dvd-formaat is een drastische reductie van de informatie die het oorspronkelijke celluloid bevat. Maar in vergelijking met het beschadigde vertoningsmateriaal dat momenteel van de meeste films nog beschikbaar is, is de winst aanzienlijk. En voor de thuisbioscoop zijn deze elf films binnenkort alvast gered.

Erik Martens

Mira, de eerste dvd in de reeks De kroniek van de Vlaamse film, is verkrijgbaar in de handel en kan ook rechtstreeks bij het Filmarchief (www.filmarchief.be) besteld worden.