Ons Erfdeel. Jaargang 46

[p. 103]

Kunsten

In de eredivisie.
Het nieuwe Van Abbemuseum

Sinds 17 januari 2003 is het nieuwe Van Abbemuseum in Eindhoven na anderhalf jaar weer open voor het publiek. Van 1995 tot 2001, bivakkeerde het museum ‘entr'acte’ in een voormalige personeelswinkel van Philips in Eindhoven. De kosten van de renovatie van het oude gebouwen de nieuwbouw bedroegen 29 miljoen euro. Het totale tentoonstellingsoppervlak is daarmee verviervoudigd tot circa 4.000 m².

Begin jaren negentig was er bij de Nederlandse musea voor moderne kunst sprake van een hausse aan nieuwbouwplannen. De Italiaanse architecten Alessandro Mendini en Aldo Rossi maakten ontwerpen voor respectievelijk het Groninger Museum en het Bonnefantenmuseum in Maastricht en Wim Beeren presenteerde bij zijn afscheid in 1993 samen met zijn opvolger Rudi Fuchs een studieontwerp van de Amerikaan Robert Venturi voor de uitbreiding van het Stedelijk Museum Amsterdam. Groningen en Maastricht hebben sinds 1994-'95 een nieuw museum, over de even schandelijke als tragische geschiedenis van het Stedelijk die tot op de dag van vandaag voortduurt, zwijg ik hier. Ook in Eindhoven verliep het proces niet zonder obstakels. Het eerste ontwerp van de Nederlander Abel Cahen met een overkragende ‘muts’ boven het oude gebouw werd afgewezen. Het verlies van het klokkentorentje vond geen genade in de ogen van de monumentenzorgers. Het pleit voor de standvastigheid van de directeur, de Vlaming Jan Debbaut, en van Cahen dat zij in 1997 met een nieuw ontwerp kwamen. De 26 meter hoge toren met schuine wanden die nu achter het museum is verrezen, zou je kunnen zien als een monumentaal weerwoord op deze perikelen. Het gebouw zou in nauwe samenwerking tussen Cahen en Debbaut tot stand zijn gekomen.

Terwijl buiten vooral het contrast in het oog springt tussen het bakstenen gebouw van A.J. Kropholler uit 1936 en de twee nieuwe vleugels die bekleed zijn met grijze leisteen uit Lapland, vallen binnen juist de overeenkomsten op tussen de oude en nieuwe expositiezalen. In de nieuwe ruimtes met bovenlicht waar net als in de oudbouw een enkel smal raam uitzicht biedt op de omgeving, heerst, ondanks verschillen in afmeting, dezelfde harmonieuze sfeer. De oude entree met de karakteristieke hal is gehandhaafd, evenals het symmetrische zalencircuit. Vanuit deze hal heeft men ook toegang tot de nieuwe bibliotheek en de trap (lift) naar het één verdieping lager gelegen centrale knooppunt tussen de nieuwe vleugels. Hier kan de bezoeker kiezen: linksaf naar de kunst of rechtsaf via een halfronde gang met uitzicht op de Dommel naar het restaurant en het auditorium. Opvallend is de doordachte scheiding die in het gehele complex is aangebracht tussen de tentoonstellingszalen en de ruimtes voor facilitaire voorzieningen als restaurant, kantoren, werkplaatsen en depots. Er is naar gestreefd de rust van de museumbezoeker zo min mogelijk te verstoren door inrichtingswerkzaamheden of etensluchten uit het restaurant.

Voor de definitieve sluiting van het oude gebouw vonden er vier tentoonstellingen plaats,

Het nieuwe Van Abbemuseum met blik op de oude toren - Foto Peter Cox.

[p. 104]

De bibliotheek van het nieuwe Van Abbemuseum, een ontwerp van Maarten van Severen - Foto Robbert Roos.

gewijd aan het aankoopbeleid van de naoorlogse directeuren van het museum: Edy de Wilde (1946-'63), Jean Leering (1964-'73), Rudi Fuchs (1975-'87) en Jan Debbaut die sinds 1977 als conservator aan het museum verbonden was en na een kort intermezzo als directeur van het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel in 1988 terugkeerde als directeur. In het boek Een collectie is ook maar een mens vertellen zij uitvoerig over de motieven die een rol hebben gespeeld bij hun keuzes. De Wilde legde een stevige basis door naast tijdgenoten ook klassiek modernen als Picasso, Chagall, Delaunay, Mondriaan en Léger te kopen. Leering voegde er een belangrijke groep werken van Lissitzky aan toe en jonge Amerikanen (Stella, Nauman, Flavin) en een installatie van Beuys. Fuchs' voorliefde voor Duitse schilders als Baselitz, Kiefer, Richter en Polke is genoegzaam bekend. Debbaut koos, ook om zich hiervan te onderscheiden, voor de ‘metamorfose van het object’. Hij voelde meer affiniteit met de introverte, literair geïnspireerde kunst van zijn landgenoot Jan Vercruysse. Deze vormt de spil in een groep aankopen van Europese generatiegenoten als Bustamente, Vermeiren, Klingelhöller, Kemps, Schuütte, Mucha en Muñoz. Veruit de kostbaarste aanwinst van Debbaut is een schilderij van Lissitzky.

Deze korte samenvatting doet nauwelijks recht aan de kwaliteit van de verzameling die inmiddels ongeveer 2.500 kunstwerken omvat. Voor de openingstentoonstelling ‘Over Wij / About We’ is daaruit een keuze gemaakt van ongeveer tweehonderdvijftig werken van tachtig kunstenaars. Terugkijkend vond ik de presentatie van Leerings aankopen het meest verrassend; de keuze van Debbaut riep de meeste kritische vragen op. Zo noemde Camiel van Winkel in De Witte Raaf (nr. 79, mei-juni 1999) het meeste werk van Vercruysse c.s. ‘modieus en even behaagziek als de populaire beeldcultuur waartegen zij met zoveel pretenties werden afgezet.’ Mede dankzij de verhuizing naar de oude Philips-winkel, een kleine niet-museale ruimte zonder enige pretentie, is het aankoopbeleid in de loop van de jaren negentig avontuurlijker geworden. Exposities van Mike Kelley, Douglas Gordon, Marijke van Warmerdam, Steve McQueen en Aernout Mik en vernieuwende groepstentoonstellingen als ‘ID’, ‘NL’, ‘Cinéma, Cinéma’ en ‘Twisted-urban and visionary landscapes in contemporary painting’ hebben hun sporen nagelaten.

In Een collectie is ook maar een mens schetst Debbaut het dilemma van een museum voor moderne kunst. Veel publiek trekken met een Lissitzky-tentoonstelling is niet moeilijk, het

[p. 105]

tonen van complexe en controversiële kunst vergt meer inspanning en culturele bagage van de beschouwer. Debbaut: ‘Overal wil men meer rendement, dus ook in musea. Dat begrijp ik heel goed en daar ben ik zeker niet op tegen. Ook ik vind het belangrijk dat er zo veel mogelijk mensen genieten van hetgeen wij hier brengen. Maar ik heb ook de taak om de eigen identiteit en positionering van dit museum te bewaken. (...) We moeten juist niet streven naar gelijkvormigheid, maar in Eindhoven een ander model blijven ontwikkelen, geënt op onze maat en identiteit. (...) We zijn geen Parijs of Berlijn, maar we spelen qua verzameling wel in dezelfde eredivisie.’ Om alvast een jong publiek voor die collectie te winnen, schreef kunstcriticus Cornel Bierens het boek Schildpad met Roos en Mes, een spannend verhaal over een opgroeiende jongen die eerder toevallig geïnteresseerd raakt in kunst. Heel wat werken uit de collectie van het Van Abbe duiken op in het verhaal en staan ook afgebeeld in het boek, dat zich richt op iedereen vanaf een jaar of dertien.

De openingstentoonstelling duurt tot eind augustus. Het is te hopen dat het museum dan snel weer het oude ritme oppakt van actuele tentoonstellingen dat ‘entr'acte’ in de jaren negentig zo aantrekkelijk maakte.

Din Pieters

Een collectie is ook maar een mens. Edy de Wilde, Jean Leering, Rudi Fuchs, Jan Debbaut over verzamelen, Stedelijk Van Abbemuseum, Eindhoven / NAi Uitgevers, Rotterdam, 1999, 168 p.
cornel bierens, Schildpad met Roos en Mes, NAi Uitgevers, Rotterdam / Vereniging Vrienden Van Abbemuseum, Eindhoven, 2002, 272 p.
jan debbaut, monique verhulst (red.), Het Collectieboek Van Abbemuseum, NAi Uitgevers, Rotterdam, 2003, 192 p. Van Abbemuseum, Bilderdijklaan 10. Postadres: Postbus 235, NL-5600 AE Eindhoven. Tel.: [phone], fax: [phone], www.vanabbemuseum.nl