Ons Erfdeel. Jaargang 45

[p. 781]

Taal- en cultuurpolitiek

Pleidooi voor Multatuli.
Nederlands-Vlaams centrum voor Europa in Brussel

In hartje Brussel staat een imposant huis leeg. Het is verkommerd maar heeft nog al zijn potentieel. Het ligt aan de achterkant van de Muntschouwburg op de hoek van de Leopoldstraat en de Prinsenstraat. Naast het gebouw ligt een braakliggend stuk bouwgrond. Gewezen minister van cultuur Bert Anciaux heeft het gebouw in het voorjaar van 2002 namens de Vlaamse Gemeenschap aangekocht. Over het verwerven van het braakliggend stuk wordt nog onderhandeld. Tweede keer, goede keer want een poging het gewezen cinemacomplex Pathé Palace/Kladaradatsch aan het De Brouckère-plein te kopen, was gestrand op een advocaten-guerrilla, op de valreep gewonnen door de Franse Gemeenschap. Het is de bedoeling dat het gebouw het ‘Nederlands-Vlaams centrum’ wordt ‘voor Europa in Brussel’. Dat is een hele mond. Hoe is men tot die mond gekomen?

In 1981 werd in Amsterdam De Brakke Grond geopend, een Vlaams cultureel centrum in de Nederlandse hoofdstad. Het is na al die jaren een speerpunt en springplank gebleken van Vlaamse kunst en cultuur in Nederland en een ontmoetingsplaats voor velen. Van meet af aan was het de bedoeling dat Nederland in Brussel een analoog Nederlands huis zou oprichten. Het is er nooit van gekomen. Van tijd tot tijd werd er weer gepleit voor het oprichten van zo'n huis. Maar de huiver van Nederlandse bewindslieden en diplomaten om zich in het communautaire wespennest België en Brussel te begeven was groot.

In 1991 zei Hedy d'Ancona, toenmalig minister van cultuur, bij de viering van tien jaar De Brakke Grond dat Nederland voor de meubels zou zorgen, als Vlaanderen het gebouw leverde. Toen was al de idee gerijpt dat het centrum in Brussel niet een Nederlands, maar een Nederlands-Vlaams centrum zou moeten worden, gericht op de internationale gemeenschap. In 1999 werd in Gent tijdens de Conferentie van de Commissie Cultureel Verdrag Vlaanderen-Nederland opnieuw gepleit voor het project. De Nederlandse staatssecretaris van cultuur Rick van der Ploeg en de Vlaamse minister van cultuur Bert Anciaux lieten zich positief uit over het idee maar ze legden wel andere accenten. Van der Ploeg zag meer in een discussieforum naar het voorbeeld van De Balie in Amsterdam, een ontmoetingsplek voor Europese kunstenaars, intellectuelen en politici die een brug moest slaan tussen verschillende culturen in Europa, tussen autochtonen en allochtonen. Daarmee was het project wel afgedreven van de oorspronkelijke doelstelling. Anciaux legde meer de nadruk op de gemeenschappelijke taal, het Nederlands, en vond het belangrijk dat Nederland en Vlaanderen aanwezig waren in Brussel, de enige meertalige stad van Europa waar het Nederlands een officiële status heeft.

Omdat er weinig concreets gebeurde, besloot de Commissie Cultureel Verdrag begin 2001 een stuurgroep in te stellen die voor het eind van dat jaar een advies klaar moest hebben voor de ministers. In de brieven die de ministers aan de Commissie schreven, bleken opnieuw de accentverschillen: Van der Ploeg zag geen huis met vier muren en een dak maar een ‘platform voor het Europese culturele debat’. De initiatiefnemers mochten dan wel Nederlanders en Vlamingen zijn, de bedoeling was ‘het creëren van een Europese publieke ruimte, waar het cultuurpolitieke debat wordt gevoerd over Europese eenwording én diversiteit’. Hij meende ook dat men binnen de Europese Commissie en het Europees Parlement op zoek was naar een dergelijk initiatief. Anciaux vond een ‘netwerkgerichte aanpak’ minder krachtdadig en wou een ‘herkenbare plaats’ in Brussel, zeg maar een huis met vier muren en een dak. Vlamingen denken in Brussel nu eenmaal bijna instinctief in termen van aanwezigheid (‘territorium’?) omdat ze er een minderheid zijn. Het huis moest de ‘Vlaams-Nederlandse mogelijkheden’ in het daglicht stellen: ‘Dat kan een gevatte presentatie- en promotieaanpak inhouden, maar ook een proactieve dienstverlening voor het Nederlands, gericht op de internationale gemeenschap te Brussel (...)’. Men merkt de verschillen.

[p. 782]

In het advies dat eind 2001 werd afgeleverd⁽¹⁾ werd een en ander op elkaar afgestemd en werden ook keuzes gemaakt (om eerlijk te zijn is de kern van dit advies al in grote trekken te vinden in het rapport opgesteld door het Algemeen-Nederlands Congres in 1992, geactualiseerd in 1996). Het advies pleitte voor een gebouw in het hart van Brussel en voor een centrum met drie kerntaken: debat en ontmoeting, informatie en presentatie. Nederland en Vlaanderen treden als gastheer op en voeren de regie van het debat waar andere landen en cultuurgemeenschappen actief aan deelnemen. Het centrum biedt informatie aan over de Nederlandse taal en de cultuur van Vlaanderen en Nederland aan diverse doelgroepen. Het levert ook een podium voor auteurs, opinie- en beleidsmakers, presenteert publicaties en kunstenaars uit alle disciplines. Vlaanderen stelt het gebouw ter beschikking en de werkings- en personeelskosten worden voor 2/3 door Nederland en voor 1/3 door Vlaanderen gedragen. Het centrum moet een contactadres worden, doorverwijzen, voldoende openbare ruimte hebben en je moet er kunnen eten en drinken. Het moet een lage drempel hebben en zich in het bijzonder richten op jongeren en ‘minder kansrijke’ gemeenschappen. Tot zover de krachtlijnen van het evenwichtige advies.

Eind 2002 is de plek er. De renovatie van het gebouw kan starten. De Nederlandse staatssecretaris voor cultuur is nu aan zet.

Voor wie er nog aan mocht twijfelen: de nieuwe taalstrijd wordt in Europa uitgevochten. Het is dus perfect legitiem dat het Nederlandse taalgebied in de hoofdstad van Europa, ook de hoofdstad van Vlaanderen en België, een huis opricht waar dat Nederlands vanzelfsprekend is en men zich ook in andere talen, minstens

Links van het braakliggend stuk grond, op de hoek van de Prinsenstraat en de Leopoldstraat in Brussel ligt het aangekochte pand. Nog links daarvan, de achterkant van de Muntschouwburg - Foto Filip Claus.

het Frans en het Engels (en het Duits?), zal richten tot de bezoeker.

Men zal daarbij nuchter moeten blijven. Zowel migranten van buiten Europa als eurocraten blijken in Brussel moeilijk te bereiken. De laatste zijn vaak meer geïnteresseerd in hun golfclub en restaurants en leven in knusse getto's met schuttingen. De Muntschouwburg kan er nog net bij. Ook ‘het grote Europese cultuurdebat’ blijft vaak een wensdroom. Nietzsche definieerde een natie als mensen die dezelfde taal spreken en dezelfde kranten lezen. Er bestaan vooralsnog geen echte Europese kranten en dus

(1) Voor de volledige tekst van het advies zie www.cvn.be

[p. 783]

ook geen Europese opinievorming. De meeste intellectuelen blijven in hun taalgebied en binnen staatsgrenzen opereren. Als de natie een voortdurend gesprek is, zoals Kossmann ooit zei, dan is het maar de vraag in welke taal er gesproken zal worden. Maar laat ons hier niet somberen. Het is beter aan het werk te gaan.

Rest nog de naam voor het huis. Duitse instituten verbinden hun naam aan Goethe, Spaanse aan Cervantes, Amsterdam heeft zijn Maison Descartes. Je hebt dus een naam met allure nodig. Erasmus is te vaak gebruikt en heeft overigens al een huis in Anderlecht en in Jakarta. Ik vind dat het huis in Brussel Multatuli moet heten. Een recente enquête, uitgevoerd bij de leden van de Koninklijke Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, leverde Eduard Douwes Dekker op als grootste Nederlandse schrijver aller tijden. Hij schreef zijn meesterwerk Max Havelaar in het Brusselse logementshuis ‘Au Prince Belge’ aan de Bergstraat, op een boogscheut van de Leopoldstraat. Multatuli klinkt exotisch want Latijn voor ‘Ik heb veel gedragen, verdragen, geleden’ en hoeft dus in het Brusselse taalgevoelige Babel niemand te schofferen. Het staat boven de concurrentie. ‘Ik ga naar een concert in Multatuli’ heeft alle kansen om even vanzelfsprekend te worden als Felix Meritis en Artis. Wie weet daar nog dat het om ‘gelukkig door verdiensten’ gaat of ‘de natuur is de leermeesteres van de kunst’ (Natura Artis magistra)?

En laat men aan de ingang de woorden van Elsschot ophangen: ‘Multatuli is in ons taalgebied een ware Prometheus geweest. Afgestoten door alle machthebbers heeft hij in ballingschap zijn brood gegeten maar zonder versagen de fakkel van het non-conformisme en van de opstandigheid hooggehouden. Uit zijn as is de hele moderne Nederlandse litteratuur opgeflakkerd. Zijn cultus is ons aller heilige plicht.’ Voilà. Zo iemand mag naast Goethe, Cervantes en Descartes staan.

Luc Devoldere