Ons Erfdeel. Jaargang 45

Lydia Chagoll. 25 jaar ballet

Eigenlijk heet ze Lydia Alderwereld maar dat vond ze geen geschikte naam voor een danseres. Stel je de woordspelingen voor, vooral in het Frans: ‘Madame Tout le Monde’ en Frans was en is een belangrijke taal in de balletwereld en in het Brussel waar ze opgroeide. Dus koos Lydia Alderwereld de naam Chagoll, geïnspireerd door het werk van de joods-Poolse danseres Chaja Goldstein die ze als zestienjarige in Amsterdam had zien optreden. De combinatie van de beginletters van de voor-

[p. 773]

en familienaam vormden haar artiestennaam, een naam die gemakkelijk te onthouden zou zijn, vlot op de tong lag en bovendien duidelijk naar haar eigen afkomst verwees. ‘Zo konden de antisemieten meteen thuisblijven’, was haar commentaar, opgetekend door Els Brouwers, die de zeventigjarige danseres, choreografe, cineaste en auteur interviewde. Het boek Lydia Chagoll, 25 jaar ballet behandelt echter slechts haar eerste creatieve periode, die van de danskunst.

In ieder geval krijgen we uit die bladzijden wel een goed beeld van het door dans bezeten Nederlandstalige meisje uit Brussel. Toen de oorlog kwam, verliet het joodse gezin Brussel om uiteindelijk in Batavia in Nederlands-Indië te belanden en gedurende meer dan drie jaar in een Japans kamp opgesloten te worden. Haar ervaringen heeft Chagoll rond haar vijftigste neergeschreven in Buigen in Jappenkampen.

Maar in een van die kampen kreeg ze de kans de biografieën van Marie Curie en Isadora Duncan te lezen. Van de eerste bewonderde ze het doorzettingsvermogen en de wilskracht, van de tweede haar hele persoonlijkheid, haar dansen en haar streven naar vrijheid. Terug in Europa begint Lydia Chagoll intensief aan haar dansopleiding want ze heeft maar één doel: beroepsdanseres worden. Daarvoor zal ze dan ook alles overhebben. Ze volgt lessen bij verschillende leraren, studeert ondertussen ook ‘Germaanse letteren’ aan de universiteit van Brussel, werkt op kantoor en spaart om een eigen dansrecital te organiseren. Dat gebeurt in februari 1952. De recensies zijn positief en Lydia Chagoll ziet een droom in vervulling gaan.

De werkelijkheid is echter anders. Ze danst één seizoen in het balletkorps van de Gentse opera, moet daar ook als figurant optreden, verdient weinig en voelt er zich niet thuis. Ze keerde terug naar Brussel voor creatieve opdrachten als choreografe in de KVS en het Alhambra Theater. Expo '58 brengt een fantastisch

Lydia Chagoll (^o1931) - Foto David Samyn.

dansaanbod en in 1959 publiceert Lydia Chagoll haar Plaidoyer pour le Ballet Belge waarin ze pleit voor de opwaardering van de danskunst als volwaardige, autonome kunst en het oprichten van een nationale balletschool voor meisjes en jongens van 8 tot 18 jaar. Er komen positieve reacties o.m. van Jeanne Brabants die in Vlaanderen dezelfde strijd voert - met uiteindelijk meer succes - maar niet van de overheid. Er is nog altijd de ‘dominance française’ die tegenwerkt.

Chagolls ergernis over het feit dat zoveel onbevoegden balletles mogen geven en daardoor kinderen verkeerde technieken aanleren, leidt tot een tweede publicatie: Précis d'enseignement de la danse classique. Daarvoor heeft Lydia Chagoll eerst zelf in Parijs aan de Ecole Supérieure des Etudes Choréographiques het diploma van danspedagoge gehaald. Ze draagt haar boek op aan Assaf Messerer en zijn vrouw Irina Ihikominorva, twee uitstekende Russische danspedagogen die door Maurice Béjart naar Brussel werden gehaald om les te geven aan de dansers van het ‘Ballet van de XXste eeuw’ en die verbonden waren aan de Muntschouwburg. Tegelijkertijd moest Messerer nagaan in hoeverre hij in België een dansschool zou kunnen oprich-

[p. 774]

ten naar het voorbeeld van de zo bejubelde dansscholen in Rusland. Lydia Chagolls boekje vindt ruime weerklank, vooral in het buitenland. Van een nationale balletschool komt niets terecht. Béjart richt later Mudra op, maar Chagoll noemt die school een ‘dansuniversiteit’. De lagere en de middelbare dansschool blijven volgens haar ontbreken.

Alhoewel ze een tijdlang met succes de ‘petits rats’ van de Munt mag opleiden, krijgt Lydia Chagoll, evenmin als andere Belgische choreografen trouwens, geen kans bij het Ballet van de XXste eeuw. Ze zal dit meer dan eens aanklagen, evenals het feit dat met het geld van de Belgische belastingbetalers een weliswaar prima ensemble gefinancierd wordt dat echter amper iets Belgisch heeft, meer op tournee is in het buitenland dan in België te zien is en geen enkele garantie biedt voor het uitbouwen van een eigen Belgische ballettraditie en -toekomst. Het vertrek van Béjart met zijn ‘Ballet van de XXste eeuw’ uit Brussel in 1987 inspireerde haar tot een open brief met als slotzin: ‘Maurice Béjart gaat weg? Het enige wat overblijft na 27 jaar is een luchtbel die meer dan een miljard heeft gekost.’ Opnieuw kreeg ze reactie van Jeanne Brabants die intussen wel al in Antwerpen een school (het Stedelijk Instituut voor Ballet) en een autonoom dansgezelschap (Het Koninklijk Ballet van Vlaanderen) had kunnen stichten maar op dat moment nog altijd vocht voor de erkenning van de ‘Rijksleergangen voor Dans-pedagogiek.’

Een magere troost wellicht voor Lydia Chagoll die intussen haar eigen ensemble het ‘Ballet Lydia Chagoll’ bij gebrek aan subsidies had moeten opdoeken. Toch had dit gezelschap vier seizoenen lang, van 1966-'67 tot 1969-'70, puik werk geleverd met in totaal zo'n 195 opvoeringen in heel België. Die richtten zich zowel tot volwassenen als tot jonge mensen en kinderen. Ook in het buitenland werd het ensemble uitgenodigd en er waren 44 televisieoptredens: begrijpelijk dat Lydia Chagoll na deze uitputtende strijd er de brui aan gaf en zich jarenlang van het ballet afkeerde. Ze denkt met vreugde en weemoed terug aan de lessen die ze gegeven heeft aan kinderen, jonge mensen en beroepsdansers o.m. in de Stedelijke Muziekacademie van Aalst.

Brouwers laat Lydia Chagoll voor het grootste deel zelf aan het woord en voegt er persoonlijke indrukken van de interviewsessies aan toe. Het boek bevat verder een aantal, niet altijd even goede, foto's van choreografieën van Lydia Chagoll, krantenartikelen en -recensies, een overzicht van de samenstelling en de activiteiten van de Balletgroep Lydia Chagoll en een lijst van Chagolls filmrealisaties en boeken. Het is een verzorgde uitgave, slechts ontsierd door enkele spelfouten, het gebruik van Franse titels (TRM, Les Noces de Figaro) of fout geschreven namen (Othello voor Verdi's opera Otello, of Spaerenbleck in plaats van Sparenblek). Ook Lydia Chagolls niet helemaal correcte herinneringen aan een Gentse Lohengrin moet je op de koop toe nemen maar dat is uiteraard slechts een detail.

Erna Metdepenninghen

els brouwers (red.), Lydia Chagoll, 25 jaar ballet, EPO, Berchem, 2002, 288 p.