Ons Erfdeel. Jaargang 45

Muziek

Kris Defoort: muziek van een eigenzinnige KD

‘Vroeger wou ik “een jazzmuzikant” worden, maar ik heb ingezien dat zoiets niet mogelijk is. Ik heb die background niet, ik leid dat leven niet. De muziek maken die ik wil maken, kan maken, hier, met mijn verleden, met onze manier van leven, daarop komt het aan.’ De ervaring van drie jaar jazz studeren en vooral ook leven in het jazzmilieu in New York deden Kris Defoort (^o1959) eind jaren '80 tot dit besluit komen. Hij werd zich in de Verenigde Staten bewust van zijn Europese identiteit en van zijn Europese muzikale achtergrond. Niet dat hij plots zijn verleden afzwoer of een compleet andere koers ging varen, maar geduldig zocht Defoort zijn weg naar zijn eigen plaats als componist en pianist, in een combinatie van jazz met andere muzikale mogelijkheden en met andere kunsttakken. Die weg leidde hem recentelijk naar de dansproductie Passages en de operaproductie The woman who walked into doors (twee producties van Het muziek Lod). Passages (première Gent, 1998) is muziek voor een choreografie van Fatou Traoré en werd geprogrammeerd tijdens het Festival d'Avignon in de zomer van 2001. The Woman who walked into doors is een samenwerking met regisseur Guy Cassiers, die in november 2001 in Antwerpen, Rotterdam en Brussel in première ging.

Vanaf zijn prille jeugd leerde Kris Defoort muziek, klassiek uiteraard, met de nadruk op de blokfluit en de oude muziek. Maar vanaf het begin was hij door jazz geboeid. Dus ging hij jazz studeren aan het conservatorium te Antwerpen en daarna aan het conservatorium te Luik. Piano leerde hij als autodidact en later van Dennis Luxion als leraar jazzpiano. In Luik vormde hij het kwintet Diva Smiles (een

[p. 456]

Kris Defoort (^o1959) - Foto P. de Spiegelaere.

anagram van Miles Davis) en de groep won het jazzconcours van de provincie Luik in 1984. Dat gaf hen de mogelijkheid om het album Diva Smiles te realiseren. Voor Defoort waren de muzikale voorbeelden oorspronkelijk Herbie Hancock en wat later ook Thelonious Monk. Op de cd Sketches of Belgium (1993) gespeeld door KD's Basement Party, het ensemble dat Defoort na zijn terugkeer naar België oprichtte, stonden twee Monk-arrangementen van Defoort, naast eigen composities. Het idee en de naam voor deze groep waren al in New York gegroeid, waar de naam voguebewust wat langer was: KD's Pretty Big Basement Party. ‘The name “Basement Party” is a metaphor for “dissident understanding”. Our Band (“party”) thinks underground (“basement”) about musical renewal. Out of this opposition, instinctive and intellectual, arises the second meaning of “Party” - namely a feast.’ Naast dit sextet speelde Defoort ook met een trio, KD's Decade (o.a. de cd ‘Live’). In de jaren '90 volgden de ensembles Octurn en Dreamtime. Dreamtime werkte mee aan Passages en The woman who walked into doors. Op zijn zoektocht naar het versmelten van het jazzidioom met een eigen manier van componeren van ‘nieuwe muziek’ (om het genre een naam te geven) wilde Defoort de typische

‘Passages’ van Kris Defoort - Foto P. de Spiegelaere.

eigenheid van de jazz niet opgeven. Hij wilde geen componist op papier worden, met afgewerkte partituren die de muzikanten dan zo perfect mogelijk realiseren. Hij legde de nadruk op communicatie: ‘Ik wil muziek maken waarbij veel meer dan van geschreven materiaal wordt uitgegeaan van orale communicatie met de musici met wie ik werk.’ Muziek wordt daarbij ‘iets vanzelfsprekends, dat van binnen komt’. Muziek moet daarbij uitersten samenbrengen: ‘Iets dat tegelijk heel individueel en collectief is, dat tamelijk strak en strikt is van vormgeving, maar waarmee we eigenlijk heel vrij kunnen omspringen.’ Met de choreografe Fatou Traoré lukte dat uitstekend: zij werkte zowel met Anne Teresa de Keersmaeker als met Alain Platel. Traoré en Defoort vonden beiden wat ze zochten: de permanente spanning tussen vorm en vrijheid. Passages confronteert zes dansers met tien muzikanten in een spel op de grens van harmonie en chaos, in de pendelbeweging van het individuele en individualistische naar het collectieve. De spanning kan extreem worden, ‘overspanning’, waarbij iedereen de referentiepunten verlaat, verliest. In Sketches of Belgium hoor je die vormgeving duidelijker dan in Passages, de ‘orde’ is uitwendig aanwezig. Als je van een evolutie bij Defoort kan spreken in de voorbije tien jaar, dan is dat er een van ‘uitwendige naar inwendige orde’:

[p. 457]

‘orde’ is van een expliciete naar een impliciete eigenschap van de muziek verschoven, iets wat de luisteraar meer aanvoelt dan duidelijk structureel waarneemt.

Nog groter was de uitdaging die Defoort aanging toen hij samen met Guy Cassiers The woman who walked into doors begon uit te werken. Het gegeven, naar de gelijknamige roman van de Ierse auteur Roddy Doyle, is een terugblik van Paula Spencer op haar verleden. Ze wordt verliefd op de ex-delinquent Charlo, is twintig jaar met hem gehuwd, krijgt vier kinderen van hem en veel slaag. Als hij op incest aast met haar oudste dochter jaagt ze hem het huis uit, nadat ze hem zelf eindelijk murw geslagen heeft met een pan. Hij kruipt weg en kwam niet meer terug. Dan komt een politieman haar vertellen dat Charlo dood is. Dat bericht is de openingsscène van de opera: je ziet de politieman niet echt, enkel op het grote videoscherm en dat komt komisch over, ondanks het doodsbericht (zoals meermaals in de opera nogal wat humor door de dagelijkse tragiek priemt). Alles speelt zich af in de ‘buitenwereld’ van het videoscherm, ook wat de personages zeggen is ‘geneutraliseerd’ omdat het in tekst op het scherm verschijnt, in allerlei al dan niet bewegende lettertypes en lay out: tekst die echter nooit gezegd wordt. De toeschouwer kan deze tekst van een expressie, van een achterliggende emotie voorzien, zoals hij ook alle beeldpersonages zelf kan ‘bezielen’ en zelfs ‘belichamen’. Op het lege podium is enkel Paula aanwezig, zij het dubbel: als een zingende en een sprekende actrice. Paula die nu voor zichzelf opkomt en Paula die twintig jaar lang alles verzwegen en verborgen gehouden heeft voor de buitenwereld. Vrij van alle operaconventie creëerden Guy Cassiers en Kris Defoort een nieuw type muziektheater, met een bijzonder geslaagde vermenging van en een uiterst goed afgewogen verhouding tussen verschillende kunsttakken en een expliciete uitnodiging tot invulling en interpretatie door de toeschouwer. De muzikale bezetting bestaat uit een jazzensemble en een klassiek

‘A Woman Who Walked into Doors’ van Kris Defoort - Foto H. Sorgeloos.

kamerorkest. Beide ensembles improviseren en beide spelen een uitgeschreven partituur: beide moeten de ‘problemen’ van wat ze niet gewoon zijn doen overwinnen. Maar belangrijker is dat Defoort zijn belofte aan zichzelf van het componeren in een genre dat tussen nieuwe muziek en jazz instaat, heeft kunnen waarmaken. Bovendien heeft hij, om per se opera te maken in een ander vocabularium en met een andere componeertechniek, daarbij zijn eigen stijl niet opgegeven (zoals bijvoorbeeld Ligeti in Le Grand Macabre overkomen is en Eötvös in Tri Sestry, om enkele grote namen van alom geprezen recente opera's te noemen). Defoort is zijn eigenzinnige muziek blijven schrijven: waar Passages nog echt jazz is, klinkt de muziek van The woman echt anders. Heeft ze een naam nodig, dan liever niet die van een stijl of cross over of zo, noem haar maar KD.

Yves Knockaert

Sketches of Belgium, KD's Basement Party, W.E.R.F. 001
Chromatic History, Octurn, W.E.R.F. 002
KD's Decade Live, W.E.R.F 004
Variations on a Love Supreme, Fabrizio Cassol & Kris Defoort, W.E.R.F. 005
Ocean, Octurn, W.E.R.F 007
Passages, Dreamtime, W.E.R.F. 014

The Woman Who Walked into Doors

naar Roddy Doyle, muziek: Kris Defoort, libretto: Guy Cassiers, Kris Defoort, muzikale leiding: Patrick Davin, regie: Guy Cassiers, zang: Claron McFadden, spel: Jacqueline Blom, muziekuitvoering: Beethoven Academie & Dreamtime, dramaturgie: Marianne van Kerkhoven, vormgeving en concept: Marc Warning, video: Peter Missotten, Kurt D'Haeseleer (De Filmfabriek), tekstgrafiek: Wies Hermans (De Filmfabriek), kostuumontwerp: Valentine Kempynck, lichtontwerp: Enrico Bagnoli.