Ons Erfdeel. Jaargang 45

Poëzie moet niet aan filosofie doen.
Nieuwe verzen van Lut de Block

‘Het gebeurt’. Met die zin openen zowel het allereerste als het allerlaatste gedicht uit de nieuwe bundel van Lut de Block, De luwte van het late middaguur. Tussen die twee gebeurtenissen in staan een heleboel gedichten. In sommige daarvan gebeuren dingen, in andere worden brieven geschreven, wordt er nagedacht en wordt er vooral veel gefilosofeerd. En dat laatste is misschien wat verrassend voor een dichteres die toch vooral bekendstaat voor haar romantisch getinte poëzie.

Het late middaguur: dat is het uur waarop het net niet laat genoeg is om van ‘avond’ te spreken, een overgangsmoment dat noch tot de dag, noch tot de nacht behoort. In deze bundel komt Lut de Block dan ook vooral naar voren als een dichteres die zich bezint over het ouder worden en over de zingeving van een leven op het scharniermoment tussen jeugd en ouderdom.

Vrouwen, de gevulde van veertig
zitten in hun vlees als in een
luie canapé. Wulps en weelderig
en weldoorvoed

zo staat er te lezen in een gedicht uit de cyclus ‘Moederloog’. Het ouder wordende vrouwelijke lichaam wordt in deze bundel geassocieerd met wulpsheid, sensualiteit en met de vruchtbaarheid van fruitbomen in het herfstseizoen, zoals in het gedicht ‘Eindelijk herfst’: ‘Ooft blaakt in oktoberzon. Een orgasme aan peren. / Minstens vijftig, volrond en rijp’. Die vruchtbaarheid, zo blijkt uit het vervolg van het gedicht, is echter bijzonder paradoxaal: ‘Zij die niet vallen, / horen dringend geplukt’. Het hoogtepunt van vruchtbaarheid is hier tevens het einde van de vruchtbaarheid: het moment van de oogst, wanneer al dat fruit geplukt wordt en in de mand verdwijnt om door gretige kinderen verslonden te worden. Het is die schaduwkant die in vele gedichten prominent op de voorgrond komt. In ‘Poel’ bijvoorbeeld wordt de vrouw herleid tot een lichaam dat enkel ten dienste staat van haar kroost:

[...]
Moedermelk spuiend,
neemt en eet
dit lichaam

[p. 445]

 

tot het opgezogen

 

vol neerzijgt,

 

niets meer weet,

 

niet meer weet

 

hoe of wat of wie

 

ze is.

Dit gedicht maakt duidelijk dat het centrale thema van deze bundel in feite de zoektocht naar de eigen identiteit is. Dat de vrouw in deze gedichten daar nog niet uit is, blijkt uit de laatste regels. De vrouw wordt door haar kroost verslonden en leeggezogen, tot ze ‘vol neerzijgt’, een bijzonder sensuele en paradoxale formulering. De ik-figuur houdt hier vast aan een dubbelzinnige identiteit: vruchtbaar en niet-vruchtbaar, lichaam en niet-lichaam, vol en leeg. Op dezelfde manier wordt in de cyclus ‘Billet-doux’ nog op de valreep een liefdesverklaring gedaan ‘[...] voor het vlees het besterft, het zelf nog eenzelviger en / zij nog zwijgzamer’ wordt. Het is deze strijd tegen het eenzelvige zelf, tegen de ouderdom en de eenzaamheid die in De luwte van het late middaguur de sterkste gedichten oplevert.

Moet gezegd worden dat Lut de Blocks verzen op-en-top vrouwelijk zijn? Waarschijnlijk niet, want De Block speelt de vrouwelijke identiteit vaak expliciet uit. Zo zijn er bijvoorbeeld de twee ‘L'.aren. saur’-gedichten. Daarin geven twee intieme vriendinnen van de soms wat al te hautaine en zelfingenomen James Ensor de schilder lik op stuk (de titel is een cryptische allusie op ‘L'hareng saur’ oftewel de ‘zure haring’ waarmee Ensor wel eens naar zijn eigen schilderkunst - ‘Part Ensor’ - pleegde te verwijzen). De Block laat de twee vrouwen zelfs de soms onverteerbaar associatieve fin de siècle schrijfstijl van Ensor zélf imiteren. In de cyclus ‘Correspondence avec R’ is het dan weer de jonge prinses Elisabeth van Bohemen die René Descartes het vuur aan de schenen legt en die de meester van de rationaliteit met een nauwelijks verholen ironie uitvraagt over het belang en de waarde van affecties en hartstocht.

Lut de Block (^o1952) - Foto David Samyn.

Dat is meteen een opvallende constante in de bundel: de filosofie die in vele gedichten opduikt en die sommige gedichten uit deze bundel helaas overdreven gekunsteld doet overkomen. Zo is het gedicht ‘De Ander’ eigenlijk niet meer dan een geësthetiseerde en in poëzievorm gegoten herverwoording van enkele kerngedachten van Emmanuel Levinas. En ook waar De Block zich gedwongen lijkt te voelen om een dialoog aan te gaan met de postmoderne dichters loopt het meer dan mis. In het gedicht ‘Eclectisch’ bijvoorbeeld wordt gewag gemaakt van wat de dichteres allemaal leest: Van Vliet, Stefan Hertmans, Dylan Thomas. Komt een expliciete vermelding van wat de dichteres allemaal gelezen heeft misschien al wat opzichtig over, in het gedicht krijgen we ook nog eens aanwijzingen wat betreft de manier waarop we dit ‘eclecticisme’ van De Block moeten lezen: ‘Met de kou komt ook het verlangen. Potsierlijk, grotesk, postmodern’. Moeten we ons als lezers nu verplicht voelen de gedichten van Lut de Block als eclectische, postmoderne gedichten te lezen? Ik denk van niet. Daarvoor zijn deze gedichten te klassiek van toon en textuur, en ook het eclecticisme van De Block blijft eerder aan de opper-

[p. 446]

vlakkige kant. We kunnen ons natuurlijk de vraag stellen waarom uitgerekend een dichteres als De Block bevestiging van de postmodernen lijkt te zoeken. Het bewijst in elk geval dat de postmoderne poëzie de norm is geworden waar ook traditionelere dichters en dichteressen zich aan willen (en misschien wel moeten) conformeren. Of dat een goede zaak is of een slechte, dat moet de toekomst uitwijzen. Zeker is wel dat De Block als dichteres het meest overtuigend overkomt wanneer ze bij haar vertrouwde thematiek en schrijfstijl blijft. Omdat De Block dat hier niet altijd heeft aangedurfd, is De luwte van het late middaguur een bundel geworden die wat op twee gedachten hinkt.

Pieter van Dyck

lut de block, De luwte van het late middaguur, Uitgeverij De Arbeiderspers, Amsterdam/Antwe, 2002, 64 p.