Ons Erfdeel. Jaargang 45

Robuuste kitsch

In zijn derde bundel, De zwijgende man is niet bitter, bouwt Piet Gerbrandy voort op het procédé dat hij in zijn eerdere bundels gebruikte. Een wat afgemeten, dwarse taalvoering, korte zinnen, sober op het nurkse af, vol inversies, tangconstructies en ellipsen: ‘Toen de tijd van de jagende man/ bijna om en zijn slinger al sleets/ greep hij werk dat nog stond te gebeuren.’ Kenmerkend is ook de woordkeuze: taal die men graag aan de toog bezigt, beetje cool, beetje stoer met woorden als: jajem, maagdvlees, zuipkot, tevengebroed, pens. Of neem dit portret van Dolly Parton:

Eenvoud in smuk twee aangenaaide
tieten, in halve eeuw tot haar tanden
bewapende stem van hooimijt kennende

deerne.

De dichter doet nergens verheven of duister. Ook de onderwerpskeuze is op zichzelf eenvoudig en divers: een gedicht over het tekenen van een contract, over slapeloosheid, het leven van een slager, zorgen om een dochter, dronkenschap, veel dronkenschap, dagdromen over seks en dichterschap. Verschillende gedichten gaan over een ziekte:

Van gal die hij liefhad, van dierbare meting
verschaffende stenen deed morrend
hij afstand want moest.

Er lijkt zelfs een zekere ontwikkeling in de bundel aanwezig: in de laatste cyclus lijkt de dichter zich meer uit te spreken voor een wat rustiger en afstandelijker manier van leven:

Maar stil.
Steeds rustiger leeft
hij, de makende man die nooit
rust. Hij is kalm in zijn ademloos werken.

Door de stijl en de weinig ingevulde personages, houden de gedichten echter een zekere abstractie, het mag ondanks de simpele thematiek absoluut geen parlando worden of bekentenislyriek. Abstractie en gewrochte zinsbouw maken het een enkele keer wel erg moeilijk om te achterhalen waarover een gedicht gaat:

Er schettert scherm dat hagelt maar
de blik van de rukkende gast is gericht
op wrichtloze poten, op zitting die
smoezelig, krukken, op schroot.

Maar uiteindelijk lijkt het onderwerp er in deze poëzie helemaal niet toe te doen, het gaat Gerbrandy voor alles om de taal, om de manier van schrijven, de wellust die hij met zijn wijze van schrijven opwekt en volgt. ‘Gaan zinnen uit vrijen,’ schrijft hij:

verwekken zij wezens
voor veilige seks. Tijgen woorden uit
slempen, hij zwelgt.

Tijgen woorden uit slempen. Gerbrandy's poëzie zoekt graag het liederlijke, avontuurlijke. Niet zelden doet de aankleding enigszins Middeleeuws aan:

Gauw sierde haar lijfgoed je
harnas, je kling, de band van je draailier,
als was je gemoed verstoken van kalende
rede.

[p. 272]

Gemoed verstoken van rede: de roes, de vergetelheid, dat is het wat Gerbrandy nastreeft, al weet hij dat het ‘slechts’ een fictie is. Het zojuist geciteerde gedicht vervolgt aldus:

Triomf dan van avondlijk denken
dat wist hoe de zee overschreeuwd, hoe
de Muze benoemd, hòe de waarheid genaaid

moest. Moest wel? Was niet nacht het domein
van demonen, wijnkleurige holten onschone
massieven met wiekslag van zogende

ratten? Staar je naar kratten wezenloos bier
dat niet smaakt in het glas van je telraam.
Je bent schuim. Je bent wakker om niets.

In feite signaleert de dichter hier zelf zijn beperking, maar voor mij is dat ook de reden waarom zijn poëzie niet de kracht heeft die zij zo graag zou hebben. Gerbrandy blijft op een heel beperkt en veilig terrein, zelfs in al zijn rauwheid. Als hij beschrijft hoe tussen wrakhout, drek en vlottende sokken een kut in het gras ligt, die hij streelt, dan is dat voor poëzieliefhebsters die hun thee nog steeds met geheven pink drinken misschien wat al te heftig, maar voor een beetje eenentwintigste eeuwer is het sinds Baudelaire en Hans Dorresteijn peanuts. ‘Zijn ontucht wil hij stallen, laat/ haar balken, bonken.’ Maar ondanks zijn robuuste ellipsen en zijn van wanten wetende woordkeuze, is het mij te braaf, te veilig, te beheerst. Natuurlijk schrijft Gerbrandy soms prachtige regels, soms met de nodige humor. Zoals dit tafereel in het ziekenhuis: ‘Miepen met bedoeling geven water, zwiepen/ wat, pielen aan pomp in zijn roede.’ Of deze beschrijving van dronkenschap:

Rond midnacht kliert aan overkant
vlagtouw me op maar loopplank over
gracht om bed ligt wankel dus ik blijf.

Piet Gerbrandy (^o1958) - Foto David Samyn.

Maar uiteindelijk wordt het te veel, is het een te gemakkelijk procédé op een te beperkt gebied, dat is: de fictie van de roes. Soms, schrijft Gerbrandy, sjort het lichaam zich los,

klost deur uit op jacht

naar jajem, naar herrie, hoofs nijgende
verlammende prammen. Bekomst.

Hier hebt u mijn gretige ogen, mijn
dwars door uw stoffen omhulsel

priemende werpers van vuur. Laat
hen kijken, handloze gezanten, sla

mij blind, leid niet in verzoek.

Deden ze dat nu maar eens wel. Misschien moet Gerbrandy, ongeremd door morele en poëtische vooroordelen, eens waarlijk pornografische gedichten proberen. Nu dreigt zijn poëzie toch te blijven steken in weliswaar robuuste, maar toch voorspelbare kitsch.

Koen Vergeer

piet gerbrandy, De zwijgende man is niet bitter, Meulenhoff, Amsterdam, 2001, 70 p.