Ons Erfdeel. Jaargang 45

Debatteren over beleid en cultuur

Hoe kan je als politicus of beleidsmaker beoordelen of de kunsten hun centen waard zijn? Moet de gemeenschap eigenlijk wel middelen vrijmaken voor cultuur of kunnen we ook daar niet beter vraag en aanbod laten spelen? Moeten we culturele evenementen subsidiëren waar de modale belastingbetaler geen boodschap aan heeft? Op basis van welke criteria moet je als democratische overheid een cultuurbeleid voeren? Door welke kwaliteitsoordelen moet je je daarbij laten leiden? Om kort te zijn over de relatie tussen cultuur en politiek vallen behartenswaardige dingen te zeggen. Te lang ging het debat uitsluitend over ontoereikende subsidies, over de ene sector die zich benadeeld voelde ten opzichte van de andere, over de statuten van het personeel en over de vaak niet te doorgronden maatstaven van beoordelingscommissies. De huidige Vlaamse cultuurminister Bert Anciaux wil dat debat een meer substantiële invulling te geven. Nu van nogal wat armlastige culturele instellingen de financiële overleving is verzekerd, kan er voortaan ook over de wezenlijke dingen worden gepraat. In dat verband riep de minister een werkgroep in het leven, bestaande uit kabinetsmedewerkers en cultuurbeleidsmakers, om over de fundamenten van het cultuurbeleid na te denken. De Leuvense cultuursocioloog Pascal Gielen zat mee aan de tafel en hield de pen vast. Het resultaat hiervan is de discussie-tekst Esthetica voor beslissers, die ‘een eerste aanzet wil geven voor een ruim opgezet cultuurdebat in Vlaanderen waarin zowel beleidsmakers, leden van verschillende sectoren als een breder publiek kunnen participeren’.

Esthetica voor beslissers - een erg leuke titel overigens - bestaat uit drie delen, waarvan de onderlinge samenhang niet zo duidelijk is. Deel één lijkt nog het meest op een van commentaren voorzien organogram van de Vlaamse culturele wereld. Dat is op zich niet onverdienstelijk, zij het dat nogal wat evidente zaken worden verkocht als nieuwe inzichten. De auteur heeft ook nogal eens de neiging om, zich beroepend op grote autoriteiten, open deuren in te trappen. Zo ontleent hij aan de met hoofdletters geschreven ‘Actors Netwerk Theorie’ het ongetwijfeld verbazende inzicht dat ‘beslissingen, ideologie, paradigma's, nauwelijks vorm krijgen via individuele actoren, maar wel via de netwerkconfiguraties waarin ze zich bevinden.’ Alsof iemand daar ooit aan getwijfeld heeft.

Aan de onlangs overleden Franse socioloog Bourdieu hebben we de wereldschokkende gedachte te danken dat ‘politieke besluitvorming vaak het resultaat is van interne partijpolitieke verhoudingen en dus niet altijd te maken heeft met de zogenaamde noden, vragen van een samenleving’. En daar houdt het niet mee op. Diezelfde Bourdieu leert ons ook nog dat politici zich ‘in de eerste plaats richten op hun potentieel kiezerskorps, dat nu eenmaal in de natiestaat is gelokaliseerd. Dat leidt tot een territoriale oriëntatie van het beleid.’ Je moet wel een erg naïeve kijk op de politiek hebben als je je door deze als de resul-

[p. 150]

taten van een ‘politieke veldanalyse’ gepresenteerde trivialiteiten uit het lood laat slaan.

Pascal Gielen heeft inderdaad interessante dingen te vertellen, bijvoorbeeld over het functioneren van adviescommissies en over de veranderende samenstelling van de kabinetten, waar politieke getrouwen steeds meer het loodje moeten leggen voor experts uit de sector zelf. Het gegoochel met modieus sociologenjargon en met ambtenarengeheimtaal - ‘veldactoren’, ‘culturele praktijken’, ‘transversale steunpunten’, ‘matrixstructuren’ - komt evenwel niet altijd de duidelijkheid ten goede. Het is eerder ondanks, dan dankzij die theoretische dikdoenerij dat Gielen vaak tot lezenswaardige inzichten komt.

In het tweede deel worden twee toekomstscenario's op hun consequenties doorgedacht. Het gaat daarbij telkens om ideaaltypische modellen over hoe het culturele beleid zou kunnen worden georganiseerd. Eén model bouwt voort op de bestaande praktijk, het andere houdt een radicale breuk in. In het ene model blijft de politiek de zaak sturen, in het andere worden de teugels zo goed als losgelaten. Gielen formuleert helder de te verwachten gevolgen van die modellen. Om het debat los te wrikken - wat toch de bedoeling van de tekst is - had de auteur evenwel dat deel kunnen besluiten met een aantal duidelijke stellingen. Dat komt de meningsvorming ten goede.

De bedoeling van het derde deel ontgaat mij enigszins. Daarin wordt een lans gebroken voor ‘consistente beeldvorming, reflexiviteit en een transparanter beleid’. Gielen argumenteert - en wie zal hem daarin tegenspreken - dat we te winnen hebben bij een situatie waarin beleidskeuzen goed worden doordacht en beargumenteerd. Soms wordt het allemaal wel erg wollig. De televisieserie Twin Peaks - het favoriete speeltje van de postmoderne cultuursocioloog - wordt opgevoerd als een metafoor voor de democratie. Immers, net zoals je de belevenissen van special agent Dale Cooper op twee niveaus kon appreciëren - als een spannend verhaal en als een commentaar op het vertellen van een spannend verhaal - kan je in de democratie zowel de inhoud als de vorm van de genomen beslissingen leren waarderen. En dan? Op het einde komt er zowaar nog een oproep tot ‘een brede maatschappelijke mentaliteitsverandering’. Dat is een merkwaardig idealistische conclusie voor iemand die zich laat inspireren door de toch wel erg cynische analyses van Bourdieu.

Samengevat: er zijn erg veel dingen waarover je kan debatteren als het over beleid en cultuur gaat. Over de meeste van die onderwerpen hebben Gielen en de club van kabinetsmedewerkers en beleidsmakers het nauwelijks. Esthetica voor beslissers gaat vooral - althans dat meen ik te begrijpen - over hoe we zo'n debat zouden kunnen voeren en wat de status is van wat zulks eventueel oplevert. Dat is inderdaad een belangrijke kwestie, maar dat brengt niet onmiddellijk de geesten in beweging. Als basis voor discussie mist deze tekst scherpte. Waarover moeten we nu eigenlijk met zijn allen van gedachten wisselen? Esthetica voor beslissers beweegt zich de hele tijd op een meta-niveau. Dat biedt vanuit sociaal-wetenschappelijk oogpunt ongetwijfeld een interessant perspectief. Het is altijd boeiend om na te denken over de manier waarop we over de dingen nadenken. In de politiek gaat het uiteindelijk evenwel om het maken van keuzes. Dat gaat een stuk gemakkelijker als er duidelijke alternatieven voorhanden zijn. Die ontbreken vooralsnog.

Patrick Stouthuysen

pascal gielen, Esthetica voor beslissers. Aanzet tot een debat over een reflexief cultuurbeleid, Lannon, Tich en Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Administratie Cultuur, Brussel, 2001, 120 p.