Ons Erfdeel. Jaargang 45

[p. 135]

Taal- en cultuurpolitiek

Het buitenland en wij

In de marge van de Turijnse boekenbeurs, waar de Nederlandstalige literatuur centraal stond, liet Rudi Wester, directeur van het Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, zich ontvallen dat Italianen houden van klassieke boeken. Vondel en Multatuli zijn in het Italiaans vertaald, en werk van A. Alberts vond onlangs een onderkomen bij de prestigieuze uitgeverij Adelphi.

Italië is ook het enige land waar ooit een integrale vertaling van Bredero's Groot Lied-Boeck van de persen rolde. Aan deze 900 pagina's tellende uitgave is met ware liefde gewerkt. Uitgever Viviano Cavagnoli, in het ‘echte’ leven werkzaam bij een elektronicabedrijf, is een fijnproever die vindt dat iedereen de kans moet krijgen om de grote klassieken van de wereldliteratuur te lezen. Zijn uitgeverij Ariele heeft reeds eerder meesterwerken uit het Perzisch, Tamil, Japans en IJslands gepubliceerd. Ook Lucifer van Vondel zit in zijn fonds. Bredero's liederenboek werd met steun van het Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds en het Prins Bernhard Fonds in een tweetalige editie op duizend exemplaren gedrukt. Vertaler Franco Paris, die ook al tekende voor vertalingen van Anna Enquist en H.M. van den Brink, zette het zeventiende-eeuwse Nederlands om in hedendaags Italiaans en zorgde ervoor dat de gedichten zingbaar bleven door het ritme op het rijm te laten primeren. Het resultaat bewijst volgens de uitgever en vertaler hoe modern Bredero eigenlijk is. Può cambiare: 't Kan verkeren.

De voorliefde voor ouder en stevig gecanoniseerd literair werk kan deels verklaard worden door de sterke nadruk op geschiedenis en theorie in het Italiaanse literatuuronderwijs. Volgens sommigen draagt dat bij tot een dalende belangstelling voor literatuur en boeken in het algemeen, en zelfs tot ontlezing. Maar het levert blijkbaar ook verrassende keuzes op bij Italiaanse vertalers. Zo verscheen in de reeks ‘Labirinti’ de tweetalige editie Un'artistica rappresentazione di Esmoreit, figlio del re di Sicilia. Fulvio Ferrari, van de vakgroep Germaanse Filologie van de Università di Trento, vertaalde dit abel spel over de te vondeling gelegde kroonprins van Sicilië en zorgde in één moeite door voor een uitvoerige inleiding.

Ook Giorgio Faggin spant zich al jaren in om de artistieke en literaire erfenis van de Lage Landen bekend te maken in Italië. Deze kunsthistoricus schreef monografieën over de gebroeders Van Eyck en Memling, en een handboek over schilderkunst in het Antwerpen van de zestiende eeuw. Hij koestert daarnaast een passie voor de literatuur en dat leidde bij uitgeverij Mobydick tot vertalingen van o.a. Maurice Gilliams (Elegie fiamminghe, 1994), Multatuli (Pensieri, 1997), Guido Gezelle (Poesie scelte, 1999) en Karel van de Woestijne (Liriche, 2000). Faggin heeft ook een grote belangstelling voor de taal en literatuur van Friuli, een provincie in Noord-Oost Italie. Hij schreef gedichten in het Friulaans, de

Pieter van Loon, ‘Genoa, Strada della Madre d'Iddio e Ponte di Carignano’, 1847, olie op doek, 61,5 × 90 cm, Genua, Cassa di Risparmio di Genova a Imperia.

[p. 136]

taal van zijn moeder, en vertaalde de Beatrijslegende in dit Italiaanse dialect (Biatrîs, La perle de poesìe flamande medievâl).

In Firenze is het Nederlands Interuniversitair Kunsthistorisch Instituut druk in de weer met het catalogeren van de meer dan 10.000 Nederlandse en Vlaamse schilderijen in de Italiaanse openbare collecties. Daar zitten talrijke belangrijke werken bij die zowel bij het brede publiek als bij de specialisten vrijwel onbekend zijn. Het Instituut wil op deze manier dit enorme kunstbezit ontsluiten. De resultaten van het onderzoek zullen gepubliceerd worden in een reeks van acht delen. De indeling is regionaal bepaald en de streken die aan bod komen zijn: Piemonte, Lombardije, Veneto-Friuli, Ligurië, Emilia Romagna, Toscane en Sardinië, Rome-Lazio-de Marken-Umbrië, Zuid-Italië en Sicilië.

Het idee voor deze reeks ontstond al tijdens de studententijd van Bert W. Meijer, de huidige directeur van het Instituut. Tijdens een reis door Italië werd zijn aandacht getrokken door een bijzonder Portret van een vrouw van Cornelis Verspronck en hij besefte dat er nog veel meer werken van Vlaamse en Nederlandse meesters in Italië op een dergelijke ontdekking wachtten. Het eerste deel van het Repertory of Dutch and Flemish Paintings in Italian Public Collections verscheen al in 1998 en behandelt een 450-tal schilderijen die zich in Ligurië bevinden. In het voorwoord van dit deel meldt Meijer dat hij intussen niet meer precies weet waar het bovengenoemde werk van Verspronck hangt en dat hij die plaats tot op dat ogenblik nog steeds niet heeft achterhaald.

gerbrand a. bredero, Groot Lied-Boeck / Il grande livro dei canti (vert. Franco Paris). Milaan: Ariele, 1999. 2 dl. 893 p. ISBN 88-8648-048-2.
Un'artistica rappresentazione di Esmoreit, figlio del re di Sicilia (vert. Fulvio Ferrari). Labirinti 51. Trente: 2001. 185 p. ISBN 88-8443-005-4.
Uitgeverij Mobydick: Corso Mazzini 85, 48018 Faenza, Italië.
Biatrîs. La perle de poesìe flamande meievâl, Clape culturâl Acuilee, 2002, 32 p.
Nederlands Interuniversitair Kunsthistorisch Instituut: Viale Torricelli 5, 50125 Firenze, Italië (e-mail: [e-mail]).

In Zulk vertalen is een werk van liefde heeft Jaap Grave het over het vertalen van Nederlandstalige literatuur in Duitsland in de periode 1890-1914. Grave is verbonden aan de vakgroep Nederlands van de Universiteit van Regensburg en vertaler uit het Duits. In de periode die hij beschrijft, was er een hausse aan vertalingen uit het Nederlands in het Duits die vergelijkbaar is met het succes van de Nederlandse literatuur in Duitsland na de Frankfurter Buchmesse van 1993. Die eerste hausse viel samen met een explosieve groei van de uitgeversmarkt in het Duitse Rijk. Er was behoefte aan nieuwe literatuur en die werd ook in het buitenland gezocht: vanaf 1890 werd de Nederlandstalige literatuur systematisch in Duitstalige tijdschriften besproken en verschenen er geleidelijk aan vertalingen. Voordien was de status van de Nederlandse taal en cultuur gering in het Duitse taalgebied: net zoals de taal - beschouwd als een soort minderwaardig dialect van het Duits - werd de Nederlandstalige literatuur niet erg serieus genomen. Maar in het door Grave beschreven tijdsgewricht veranderde dat dus allemaal, en dat zou zo blijven tot aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog. Na 1914 won het werk van Vlaamse auteurs beduidend terrein op dat van hun Nederlandse collega's.

De vier vertalers die centraal staan in zijn boek zijn Paul Raché, Wilhelm Spohr, Else Otten en Otto Hauser. Hun werkzaamheden worden zeer gedetailleerd geplaatst tegen de achtergrond van het nationalisme in het Duitse keizerrijk. Zij waren niet alleen vertalers van boeken van o.a. Multatuli, Couperus en Van Eeden, maar ook ‘bemiddelaars’: hun positie op het literaire veld was veel invloedrijker dan die van de vertalers aan het begin van de 21ste eeuw. Ze zochten actief naar literatuur in het buitenland en namen vaak contact op met de auteur. Daarenboven kwam het in veel gevallen voor dat zij zelf de rechten van een boek kochten en op deze manier financieel zeer nauw betrokken waren bij het slagen of mislukken van de door hen gemaakte vertaling. Op die manier combineerden zij taken die tegenwoordig door een uitgever, een literair agent en een vertaler worden uitgeoefend. Hoe meer relaties een vertaler-bemiddelaar had, hoe groter de kans op succes van een vertaald auteur. De macht van de vertalers werd nog vergroot door het feit dat dat de Duitse uitgevers geen Nederlands konden lezen: door integrale of gedeeltelijke proefvertalingen bepaalden zij dus de samenstelling van het fonds. Ondanks dit alles hadden deze bemiddelaars tot op heden een geringe status binnen de lite-

[p. 137]

ratuurgeschiedenis: het merendeel van het door Grave gebruikte materiaal heeft bijna honderd jaar ongebruikt in de archieven gelegen.

jaap grave, Zulk vertalen is een werk van liefde. Bemiddelaars van Nederlandstalige literatuur in Duitsland 1890-1914, Uitgeverij Vantilt, Nijmegen, 2001, 360 p. ISBN 90-75697-45-7.

Op 30 oktober 2001 ontving Judit Gera de Martinus Nijhoffprijs voor haar Hongaarse vertalingen van Nederlandstalig literair werk. Gera is hoofd van de afdeling Nederlands van de Eötös Loránd Universiteit te Boedapest. Vertalen doet ze sinds eind jaren zeventig. Het eerste verhaal dat ze als studente aanpakte, was van Dirk Ayelt Kooiman. Het was haar inzending voor een wedstrijd en ze sleepte de derde prijs in de wacht. De vertaling zou echter nooit verschijnen, ‘misschien omdat het verhaal ging over een kus tussen twee mannen’, aldus Gera.

Gera's belangstelling voor het Nederlands werd ingegeven door haar bewondering voor de schilderkunst van de Lage Landen: ‘Een land waar zulke mooie werken waren geschilderd, moest wel de moeite waard zijn.’ Bovendien had Nederland een goede reputatie in Hongarije: na de Eerste Wereldoorlog kwamen vele Hongaarse kinderen daar aansterken en na de inval van de Warschaupactlanden in 1956 namen tal van Hongaarse vluchtelingen de wijk naar Nederland. Ook de onbekendheid van de taal en het land speelde een rol: ze kon pionierswerk verrichten en eigen ontdekkingen doen. Haar eerste gepubliceerde vertaling was Het bittere kruid van Marga Minco, één van de vier of vijf Nederlandstalige boeken in de universiteitsbibliotheek. Daarna volgden nog talrijke vertalingen, o.a. van Arthur van Schendel, Hella Haasse, Jan Wolkers, Jozef Deleu, Gerard Walschap, Hugo Claus en Johan Huizinga. In de toekomst wil Gera ook stukken van Nederlandstalige schrijvers over schilders vertalen. Zo was ze onlangs bezig met essays van Karel van de Woestijne.

Inmiddels is Judit Gera gepromoveerd op een proefschrift over Frederik van Eeden en schreef ze nog een tweede dissertatie over literatuur en schilderkunst in Nederland aan het begin van de twintigste eeuw. Daarnaast is ze voorzitter van de Comenius-vereniging, die ruim tweehonderd neerlandici uit Midden- en Oost-Europa telt. En eind 2001 verscheen haar boek Van een afstand, een postkoloniale en feministische lezing van Max Havelaar. Daarin toont ze de ambivalentie van het boek dat ze zelf nog steeds bewondert: een antikoloniale roman waarin eigenlijk op geen enkel moment aan de rechtmatigheid van het Nederlandse gezag in Indië wordt getwijfeld.

judit gera, Van een afstand. Multatuli's Max Havelaar tegendraads gelezen, Veen, Amsterdam, 2001. ISBN 90-20402-68-4.

Ook de driejaarlijkse prijs van het Vlaamse P.E.N.-centrum ging in 2001 naar een Oost-Europese neerlandica: Jelica Novaković. Zij doceert Nederlands aan de universiteit van Belgrado en vertaalde werk van schrijvers als Claus, Lampo en Elsschot. Ze richtte ook het jaarboek Erasmo op: een blad over de Nederlandse letteren met veel nieuwe vertalingen van hedendaags literair werk. Maar de beslissing om de prijs aan Novaković toe te kennen werd toch vooral geïnspireerd door haar creatieve debuut. In 1999 hield zij voor De Standaard een dagboek bij over het dagelijkse leven tijdens de Navo-bombardementen op Servië en Montenegro. De jury voelde zich bijzonder aangesproken door de serene toon van haar verslag, ‘een opmerkelijk voorbeeld van vrije meningsuiting’. Novaković zelf zegt dat het nooit haar bedoeling is geweest om een zeer persoonlijk dagboek te maken: ze wou geen emotionele ontboezemingen neerpennen, maar schrijven over de kunst als leidraad en houvast in donkere tijden.

jelica novaković, Gelukkig is wie bijtijds waanzinnig wordt: dagboek uit Belgrado, Lannoo, Tick, 1999, 128 p. ISBN 90-20938-33-9.

In 2001 vierde Septentrion. Arts, lettres et culture de Flandre et des Pays-Bas, uitgegeven door de Stichting Ons Erfdeel, zijn dertigste verjaardag. Van dat tijdschrift, dat de Franstalige wereld wil informeren over de cultuur en maatschappij van de Lage Landen, verschenen dat jaar twee speciale nummers, extra dik en volledig in vierkleurendruk: nummer 1 had ‘L'Escaut’ op het voorplat en nummer 4, dat de dertigste jaargang afsloot, bevatte een reeks gevarieerde artikelen over ‘La Meuse’.

Schelde en Maas zijn ook ‘ces fleuves qui nous unissent...’, zoals de titel luidde van het feestelijke programma dat de redactie aan zijn lezers aanbood in de loop van november 2001:

[p. 138]

drie literaire avonden op een rij, achtereenvolgens in Doornik, Luik en Louvain-la-Neuve, aaneengepraat door de Franse schrijfster Annie Degroote. De ruim 1500 bezoekers kregen het kleine en grote leed van Luuk Gruwez en Anton Korteweg door de dichters zelf in het Frans geserveerd. Actrice Rosemarie Bergmans liet het publiek kennismaken met de dwangneurose van de protagonist van Couperus' De binocle en François Beukelaars liep als Laarmans-in-regenjas door het mistroostige Antwerpen van Elsschots Het Dwaallicht. Tussendoor bracht het driekoppige gezelschap Perle fine (Herlinde Ghekiere, Katelijne Janssen en Annemie Ponseele) Nederlandstalige en Franstalige liederen en op muziek gezette teksten van o.a. Jacques Brel, André Bialek, Bram Vermeulen en William Cliff. In het kader van het rivierenthema mocht uiteraard Lennaert Nijghs Land van Maas en Waal niet ontbreken. Ter gelegenheid van de aanwezigheid van Prins Filip bij de voorstelling in Louvain-la-Neuve werd de tekst van deze Nederlandse evergreen zelfs met een knipoog gemanipuleerd: de drie zingende en musicerende dames ontsnapten daar niet aan de Koning van Spanje (‘die had ons in zijn bed en zijn provisiekast betrapt’), maar wel aan de Koning van België.

Filip Matthijs

Het programmaboek Ces fleuves qui nous unissent, met daarin alle gebrachte teksten in Nederlandse en Franse versie, werd uitgegeven door Stichting Ons Erfdeel vew, Murissonstraat 260, 8930 Rekkem, België (e-mail: [e-mail]).