Ons Erfdeel. Jaargang 43

Film

Deugdelijke televisie

Twee jaar geleden won de Belgische regisseur Arno Dierckx op de Nederlandse Filmdagen het Gouden Kalf voor de beste televisiedramaproductie. Zijn Maria op zolder kreeg daarnaast ook de Cineco Award, een onderscheiding die betaald wordt door een Nederlands filmlaboratorium. Maria op zolder is geen los op zichzelf staande televisiefilm, hij maakt deel uit van een overkoepelend Vlaams-Nederlands project (KRO-Canvas) dat De zeven deugden als titel meekreeg. Het geheel bestaat uit zeven afleveringen van een klein uur, telkens gewijd aan een van de zeven deugden: rechtvaardigheid, moed, voorzichtigheid, matigheid, hoop, liefde en geloof. Aan deze laatste deugd is de bekroonde aflevering van Arno Dierckx gewijd. De liefde is de enige deugd waarin de Vlaamse aanwezigheid doorslaggevend is. De overige delen zijn hoofdzakelijk van Nederlandse makelij. In de loop van de maanden juli en augustus zond de Vlaamse openbare televisie op haar tweede net de hele reeks uit. In de late uurtjes weliswaar: een mooie illustratie van de deugd ‘voorzichtigheid’.

Middellange speelfilms zijn, net zoals korte films, een genre dat zich moeilijk laat inpassen in het programmaschema van een omroep. De geijkte manier om de toegang tot het medium te vergemakkelijken, is ze te concipiëren als onderdeel van een groter geheel. Maak niet één film van vijftig minuten, maar vijftig films van vijftig minuten. Plaats ze onder één noemer en geef het geheel een mooie titel. Het concept van deze reeks, ‘de zeven deugden’, is afkomstig van de Nederlandse scenarist en literatuurwetenschapper Albert ter Heerdt. Hij werkte zelf ook mee aan het verhaal van drie afleveringen. Eén daarvan regisseerde hij zelf: ‘Liefde’. Het is een van de beste bijdragen van de reeks, maar ook andere hebben mij aangenaam verrast. Los van de kwaliteit van de zeven films, raak ik er niet uit of ik het in creatief opzicht wel gepermitteerd vind die ‘zeven deugden’ als uitgangspunt naar voren te schuiven. Met die titel verwijst Ter Heerdt natuurlijk niet alleen naar de zeven deugden van Thomas van Aquino, of naar het opnieuw actueel geworden debat over het belang van waarden en normen in de maatschappij. Ter Heerdt verwijst in eerste instantie naar de fameuze Decaloog, de ‘Tien Geboden’ van de Poolse cineast Krzystof Kieslowski, een televisiereeks van tien afleveringen die de Poolse cineast maakte aan het eind van de jaren tachtig. Dit is een mijlpaal in het cinefiele landschap van de laatste twee decennia. Het concept van Ter Heerdt is geen knipoog of commentaar bij de Decaloog: hij neemt het idee gewoon over. Het zijn nu wel de zeven deugden geworden, maar de overeenkomsten zijn te opvallend. De aflevering van Ter Heerdt over de liefde, bij voorbeeld, vindt bij Kieslowski een rechtstreekse tegenhanger in decaloog zes, die later werd uitgewerkt tot de film A Short Story about Love.

Origineel aan de Decaloog was dat Kieslowski expliciet morele categorieën hanteerde als invalshoek voor een film. Niet om er de waarde van te onderwijzen of te verdedigen, maar veeleer als vertrekpunt voor een mijmering, waarbij evidenties vaak omgekeerd werden, en in plaats van de les, de paradox het laatste woord kreeg. De zeven deugden doen net hetzelfde. Die losse opvatting over plagiaat of originaliteit is gemeengoed in de wereld van de commerciële cinema, in de reclame en de televisie, maar in de niet-commerciële sfeer komt die houding vreemd over. Los van de ‘originaliteitskwestie’, kun je je ook afvragen of deze opzet niet wat overmoedig is, een beetje arrogant zelfs.

Ik schuif deze kritiek even terzijde, want, zoals gezegd, de kwaliteit van deze reeks is behoorlijk goed. Persoonlijk ben ik ook minder

[p. 775]

overtuigd van de superieure positie van de Vlaamse bijdrage dan de Gouden Kalf-jury. De personages in Maria op zolder bieden de kijker weinig verrasingen. Moeder en vader (Hilde Heijnen en Johan van Assche) hebben weinig tijd voor hun negenjarige dochter Anna (Laurien van den Broeck). Hun huwelijk stelt niet veel voor, ze leiden een materialistisch leventje. Grootmoeder (Chris Lomme) is het tegendeel: een wat verwarde, lieve oude dame, die een veel beter contact heeft met Anna. Vader en moeder ergeren zich aan de religieuze leefwereld van grootmoeder en tolereren haar alleen in huis omdat ze zich nuttig maakt als kinderoppas. Op een dag vindt Anna een Mariabeeld op zolder dat in haar verbeelding tot leven komt. Aan het einde van het verhaal komt scenarist Theu Boermans te voorschijn met een miraculeuze ontknoping. Boermans laat het geloof, zoals Lars Von Trier dat ook deed in Breaking the Waves, heel even bergen verzetten. Hij kijkt daarop toe met een blik die het midden houdt tussen ernst en een ingehouden glimlach.

Theu Boermans, bekend als artistiek leider van Toneelgroep De Trust, schreef niet alleen deze aflevering, hij is tevens coördinator en eindredacteur voor de hele reeks. Het was onder meer zijn verantwoordelijkheid ervoor te zorgen dat de zeven delen, hoe verschillend ze onderling ook zijn, toch deel uitmaken van een en dezelfde reeks. Hij is in zijn opzet geslaagd. De Vlaamse bijdrage wordt vanzelfsprekend als Vlaamser ervaren dan de overige delen, maar je accepteert de verschillen.

In Maria op zolder is de verhouding tussen het opdrachtthema en de intrige tamelijk rechtlijnig. Ook in Mededingers van Stan Lapinski en Paula van der Oest, een van de mindere bijdragen, is de hoop onmiddellijk herkenbaar. Hermien (Aat Ceelen) verlangt naar een nieuw en beter leven, om te beginnen naar een nieuwe man. Aan het einde kristalliseert de hoop in het verlangen om in de Surpriseshow te komen, een populair emo-programma op de televisie. Ernst en Victor Löw, ook in de film twee broers, zullen met die hoop een

Grootmoeder (Chris Lomme) en Anna (Laurien van den Broeck) in ‘Maria op zolder’ van Arno Dierckx.

gemeen spel spelen. Het lijkt wel Iedereen beroemd.

In Brok-stukken van Annemarie van de Mond is voorzichtigheid een deugd die op verschillende niveaus zal spelen in het leven van vier vrouwen. Eén keer in het verkeer, twee keer in de liefde (zowel positief als negatief) en nog een laatste keer in het prille seksleven van een jong meisje. De voorzichtigheid neemt daar heel concreet de vorm aan van een condoom. Een beetje gezocht (of misschien net niet ver genoeg gezocht), maar de verschillende plotlijnen worden wel behendig in elkaar gevlochten, en er wordt aardig geacteerd.

In het matigheid-deel van Paula van der Oest - Doolhof is de titel - is de relatie van de intrige met het thema minder evident. Er is weliswaar sprake van een vrekkige moederfiguur die ook op het vlak van de liefde tegenover haar kinderen zuinig is, maar de kern van het gegeven gaat over iets anders: over een uiteengevallen gezin, over een stervende vader die opnieuw toenadering zoekt tot zijn vrouw en zijn twee dochters.

De drie overige delen (moed, liefde en rechtvaardigheid) spelen zich af in een overwegend landelijke setting en hebben een uitgesproken naturalistisch karakter. We worden er geconfronteerd met een ruwe en rauwe werkelijkheid. De personages praten plat. Het geeft vooral Liefdesgasten (liefde) en Kind van de rekening (rechtvaardigheid) een gevoel van authenticiteit en een niet te miskennen kracht. Liefdesgasten van initiatiefnemer Albert ter Heerdt gaat over

[p. 776]

een Limburgse aardappelverkoper die met een Pools meisje trouwt. Harry gaat door de hel voor zijn liefde: hij wordt geconfronteerd met kwaadwilligheid, domheid, racisme en ontrouw. De parallellen met De Poolse bruid van Karim Traïdia zijn opmerkelijk, maar ze vallen in mijn ogen positief uit voor Ter Heerdt. In Kind van de rekening (van Pollo de Pimentel) wordt zowel letterlijk als figuurlijk de rekening opgemaakt van het verleden. Lien heeft haar vader in geen jaren meer gezien, maar wordt nu tegen haar zin betrokken bij de gedwongen ontruiming van de ouderlijke boerderij die plaats moet maken voor een bejaardencomplex. De vaderfiguur leren we kennen als een gierige calvinist. ‘Voor hetzelfde geld’ had deze film dus ook de matigheid-aflevering kunnen worden. En waarom niet de moed-aflevering (Wodan in een regie van Norbert ter Hall) over een boerenzoon die na een ongeval in een rolstoel terechtkomt, in het teken van de hoop of de rechtvaardigheid interpreteren?

Waarmee ik maar wil zeggen dat aan het themakarakter niet te veel belang moet worden gehecht. Het is in de eerste plaats een mooie strik rond een handvol diverse films. Het zou een leuk experiment zijn om aan een proefpubliek de films te vertonen zonder generiek en hen vervolgens de thema's te laten benoemen. Belangrijker lijkt me de vaststelling dat het telkens om intieme drama's gaat, over liefde en lijden, meestal in besloten kring, in kleine samenlevingsverbanden, man-vrouw, ouders-kinderen. Kennelijk heeft dit terugvallen op het intieme een vruchtbaar klimaat geschapen voor het creatieve proces. Is het juist te veronderstellen dat regisseurs zich in dergelijke situaties minder snel laten afleiden door bijkomstigheden, en dat acteurs geneigd zijn meer te geven van zichzelf? Wat we wel met zekerheid kunnen stellen, is dat het resultaat in deze reeks gemiddeld van

Bernadetta Machaa-Krzeminska, de Poolse bruid uit ‘Liefdesgasten’ van Albert ter Heerdt.

een hoger niveau is dan wat we vaak in Vlaamse of Nederlandse bioscoopfilms te zien krijgen.

Als de hypothese juist is dat de ‘kleinschaligheid’ van televisie een heilzaam effect uitoefent op het potentieel van de jonge cineast, dan moeten we dringend de rol van de openbare omroep in het debat over de regionale filmindustrie opnieuw bekijken. Want in de huidige beleidslijnen is de productie van film zo ongeveer de laatste bekommernis van de VRT.

Erik Martens

De zeven deugden, eindredactie en coördinatie Theu boermans (De Partizanen), naar een initiatief van Albert ter Heerdt. De Luwte Filmproducties produceerde zes van de zeven films in opdracht van de KRO en Canvas. De zevende werd geproduceerd door Hungry Eye Pictures.

Maria op Zolder (geloof), regie van arnodierckx, met Laurien van den Broeck, Chris Lomme, Hilde Heijnen, Johan Van Assche, Nathalie Steelandt, Filip Peeters.

Brok-stukken (voorzichtigheid), regie van annemarie van de mond, met Marieke Heebink, Jappe Claes en Filip Peeters.

Doolhof (matigheid), regie van paula van der oest, met Halina Reijn, Elsje Scherjon en Herman Gilis.

Wodan (moed), regie van norbert ter hall, met Rick Van Gastel, Piet Kamerman en Carine Crutzen.

Liefdesgasten (liefde), regie van albert ter heerdt, met Stefan Jung, Bernadetta Machaa-Krzeminska en Wojtek Kowman.

Kind van de rekening (rechtvaardigheid), regie van pollo de pimentel, met Hiske van der Linden, Wim Van Rooij, Huib Broos en Joop Doderer.

Meedingers (hoop), regie van stan lapinski en paula van der oest, met Ernst Löw, Victor Löw, Aat Ceelen en Huub Stapel.