haupt dat hier kinderen het hoofdonderwerp van het schilderij vormen.
Tot in de vijftiende eeuw zijn er maar enkele manieren waarop kinderen konden worden afgebeeld: in een madonna met kind, als engeltje (putto), of als telg in het gezin van de opdrachtgever van het schilderij wanneer die had besloten ook zichzelf en de zijnen te laten vereeuwigen. Hoewel in al deze gevallen sprake kan zijn van individuele portretten, is dat eigenlijk nooit het werkelijke doel. Zelfs bij portretten van de opdrachtgevers zijn de kinderen veelal clichématig ingevuld. Dat alles verandert tegen het eind van die eeuw via de omweg van het vorstenportret.
In 1482 volgt Philips de Schone al als vierjarige zijn moeder op als vorst in de Nederlanden. Twaalfjaar later eindigt de voogdij van zijn vader en oefent hij deze functie zelfstandig uit. Vanaf ongeveer dat moment wordt de jonge Philips regelmatig geportretteerd, wat mede zal hebben gediend om zijn onderdanen te laten zien hoe hun nieuwe vorst eruitzag. Eén van de vroegste portretten uit deze reeks opent nu de expositie in Haarlem. Het is een traditioneel paneeltje uit de werkplaats van de Meester van de Magdalena-legende, gedateerd ca. 1492-1494, en vormt eerder de afsluiting van een vroegere periode dan het begin van een nieuwe trend in de portret-kunst. Strikt genomen is het ook helemaal geen kinderportret. Philips stond niet langer onder de voogdij van zijn vader en was een zelfstandig vorst uit het Bourgondische huis, lid van de Orde van het Gulden Vlies bovendien. Dat hij nog een tiener is, speelt geen rol en was in die tijd ook niet abnormaal.
Toen niet veel later Philips' kinderen - de latere Karel V en zijn broer en zusjes - werden geportretteerd, was dit al anders. Zij speelden weliswaar al vanaf hun geboorte een rol in Habsburgse huwelijkspolitiek, maar werden op het bekende groepsportret door Bernhard Strigel
‘Het meisje met de dode vogel’, eerste kwart van de 16e eeuw, 36,7 x 29,8 cm, Kon. Museum voor Schone Kunsten, Brussel.
uit 1515 toch echt als kinderen geportretteerd - adellijke kinderen weliswaar, maar toch in feite nog ambteloos en met een veelbelovende, maar ook nog uiterst onzekere toekomst voor zich.
Amper vijf jaar later heeft zich een complete verandering voltrokken en schildert een ons onbekende meester een van de mooiste en beslist het meest raadselachtige kinderportret uit de zestiende eeuw. Zonder verdere toevoegingen die ons zouden kunnen afleiden, zien we op dit schilderijtje uit het Koninklijk Museum in Brussel een meisje dat in haar beide handjes voor haar borst teder het lijkje van een mus draagt. De ontzetting en het verdriet die het kind beleeft bij de dood van dit speelkameraadje zijn zo treffend weergegeven dat ook nu nog dit schilderij elke toeschouwer beroert. Hier is dit ene specifieke meisje volledig autonoom het onderwerp van een schilderij. Of toch niet? Iconografische parallellen bestaan niet, maar de catalogus wijst op de literaire traditie van rouw om de dood van een
Auteursrechtelijk beschermd