Ons Erfdeel. Jaargang 43

[p. 611]

Taal- en cultuurpolitiek

Het buitenland en wij

Begin april 2000 werd in het Letterkundig Museum te Den Haag Cristina Branco canta Slauerhoff voorgesteld. Deze cd is een initiatief van de Círculo de Cultura de Portuguesa na Holanda en het Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds. José Melo, voorzitter van de Círculo, maakte ongeveer tien jaar geleden kennis met de gedichten van Slauerhoff. Het was liefde op het eerste gezicht en Melo begon zich afte vragen hoe de verzen van de uit Friesland afkomstige dichter voor wie alles ‘vergeefschen veil’ was, zouden klinken als gezongen fado's, De naam van deze Portugese liedvorm komt van het Latijnse fatum (noodlot) en verwijst naar de onontkoombare fatalistische krachten die het menselijk bestaan bepalen. Cees Nooteboom, die op de cd het gedicht ‘O engeitado’ voordraagt, schreef ooit dat Slauerhoff doortrokken was van deze ‘speciale Portugese provincievariant van de melancholie’.

Toen Melo in 1997 de zangeres Cristina Branco en haar vaste begeleider en componist Custódio Castelo ontmoette, wist hij dat zij het antwoord op zijn vraag konden geven. Enzo werden negen gedichten van Slauerhoff op muziek gezet door Castelo en gezongen door Branco. In november 1999 werden ze opgenomen in de Bonifatiustoren te Leeuwarden, een paar honderd meter van het geboortehuis van Slauerhoff. Het resultaat is een uitstekende cd. Melo noemt het terecht een ‘multicultureel meesterwerk’. Niet alleen is het een eer betoon aan de verzen vol schoonheid en verval, maar ook een eerherstel voor de toeristisch verwaterde fado.

De vertaalster Mila Vidal Paletti koos voor gedichten die het beste aansluiten bij het Portugese sentiment en levensgevoel dat zo eigen is aan de fado. Zij opteerde niet voor een letterlijke vertaling, maar hield vooral rekening met de



eisen van compositie en zang. Uiteraard werd daarbij de poëtische boodschap niet uit het oog verloren. Door ook het gedicht ‘Vida Triste’ te selecteren, vestigt de vertaalster de aandacht op de liefde van Slauerhoff voor de Portugese cultuur. Deze verzen zijn immers niet van de hand van de man die niet in Holland kon leven, maar zijn het werk van een anonieme dichter, vertaald door Slauerhoff. Vidal Paletti schrijft hierover: ‘Nu is het weer terugvertaald, en zo wordt dit gedicht, dat zevenenzestig jaar lang in de Nederlandse taal bewaard is gebleven, hier teruggevoerd tot zijn wortels.’

Cristina Branco canta Slauerhoff. ccph003, 2000. Informatie: harmonia mundi, fax. + 31 70 385 35 81 / http://www.harmoniamundi.com.

•

History of the Low Countries is de voor een international publiek bewerkte vertaling van de Geschiedenis van de Nederlanden van J.C.H. Blom en E. Lamberts. Het boek schetst de geschiedenis van de Low Countries - het huidige Nederland en België - als een geheel. De redacteuren erkennen dat de lage landen pas na 1500 vorm kregen en slechts voor heel korte perioden

[p. 612]

een politieke eenheid vormden, maar ze beklemtonen de gemeenschappelijke kenmerken en de gelijkaardige ontwikkelingen die het gebied onderscheidden van de omringende landen: de bloeiende handel, de verstedelijking, het politieke systeem, de taal enz. En in de tweede helft van de 20ste eeuw stonden Nederland en België aan de wieg van de voortschrijdende Europese integratie. Op dit terrein varen ze tot op vandaag een parallelle koers.

History of the Low Countries biedt een grondig overzicht dat begint bij de Kelten, Romeinen en Germanen. Het boek volgt vooral de politieke ontwikkelingen. Ter verdediging van deze benadering citeren de editors de grote Nederlandse historicus Johan Huizinga: ‘I often sigh: Doesn't the wider public actually learn the history of civilisation best through a well-structured political history.’ Met dit boek krijgt deze vraag dus een positief antwoord. De redacteuren en de vertaler zijn er in geslaagd een aangenaam leesbare en glasheldere politieke geschiedenis van de Lage Landen samen te stellen. Bovendien bevat History of The Low Countries heel wat uitstekend gekozen illustratiemateriaal. Zoals de prachtige prent die de definitieve politieke scheiding van de Lage Landen in 1830-1831 illustreert: Nederlandse soldaten die halsoverkop het opstandige België verlaten en dekking zoeken in een reusachtige Edammer kaas.

j.c.h. blom en e. lamberts (red.), History of the Low Countries (vert. James C. Kennedy). New York / Oxford: Berghahn Books, 1999. 503 p. ISBN 1-57181-085-4.

·

In 1993 startte de Scarecrow Press de reeks ‘European Historical Dictionaries’. Intussen zijn daarin reeds meer dan dertig titels verschenen. Arend H. Huussen Jr. verzorgde in 1998 het deel over Nederland en in 1999 bracht Scarecrow Press Robert Stallaerts Historical Dictionary of Belgium op de markt. Jon Woronoff, algemeen-redacteur van de reeks, noemt België in zijn voorwoord een door conflicten heen en weer geschudde staat en een complex paradoxaal land dat tegelijk insulair en kosmopolitisch is. Maar België is volgens hem ook een hoofdrolspeler in het proces van de Europese integratie en transatlantische samenwerking.

Het boek opent met een reeks ‘Abbreviations and Acronyms’, die de lezer vertrouwd moeten maken met uiteenlopende begrippen als PSC (Parti Social Chrétien), VTM (Vlaamse Televisie Maatschappij) en ABVV (Algemeen Belgisch Vakverbond). Daarop volgt een ‘Chronology’ vanaf 58-51 BC (‘Julius Caesar subjects the Gallic Tribes; among them are the Belgae’) tot 25 mei 1998 (‘Philippe Maystadt accepts the presidency of the PSC’). Het ‘woordenboek’-gedeelte zelf is een alfabetische ordening van de belangrijkste personen, partijen en organisaties. Het beschrijft politieke en sociale instellingen en biedt ook informatie over de Belgische economie en cultuur. Afsluiter is een thematisch geordende bibliografie, die de buitenlandse lezer een sleutel biedt voor een verdere kennismaking met de Belgische geschiedenis.

robert stallaerts, Historical Dictionary of Belgium. Lanham, MD / London: The Scarecrow Press, Inc., 1999; 368 p. ISBN 0-8108-3603-3.

·

In de reeks ‘Nachbarn’, uitgegeven door de Nederlandse ambassade in Duitsland, wordt steeds op zoek gegaan naar historische, culturele, maatschappelijke en politieke raakpunten en contacten tussen Duitsland en Nederland. Aangezien Weimar in 1999 Europese cultuur-hoofdstad was, werden in deel 42 van de reeks de contacten van Nederland met die stad en de gelijknamige republiek onderzocht.

In het eerste artikel van de bundel staat de betekenis van groothertogin Sophie voor de literaire nalatenschap van Goethe centraal. Sophia Louisa Wilhelmina Maria (1824-1897), dochter van Willem II en prinses der Nederlanden, huwde in 1842 groothertog Karl van Saksen-Weimar-Eisenach. Zij werd een van de drijvende krachten van het culturele leven in haar nieuwe thuisland. Op haar initiatief kwam de zgn. ‘Sophienausgabe’ van Goethes werk tot stand. Deze editie (143 delen, 1887-1912) is onder germanisten en literatuurhistorici nog steeds een begrip.

De hoofdmoot van Niederländer und Weimar behandelt de-vaak omstreden-invloed van Theo van Doesburg en andere Stijl-mensen op de Bauhaus-beweging in het Weimar van de jaren twintig. Verder zijn er ook bijdragen over ‘Menno ter Braak, Nietzsche, der Nationalsozialismus und die deutsche Exilliteratur’, ‘Willem Drees und die niederländischen Geiseln im Konzentrationslager Buchenwald’ en een korte vooruitblik op Rotterdam als cultuurhoofdstad in 2001.

Niederländer und Weimar. Nachbarn 42. Bonn: Presse- und Kulturabteilung der Kgl. Niederländischen Botschaft, 1999; 152 p. ISSN 0945-0092.

·

[p. 613]

Carol Fehringer's A Reference Grammar of Dutch is bestemd voor Engelstalige studenten Nederlands. Met dit boek mikt ze op beginnende studenten, maar het kan ook dienen als aanvullend leermiddel voor buitenlanders die al min of meer met de Nederlandse taal vertrouwd zijn. Het boek is nadrukkelijk gebruiksvriendelijk opgebouwd: de grammaticale informatie wordt in alfabetisch geordende korte lemmata gepresenteerd (het boek begint bij ‘accents’ en sluit af met een hoofdstukje over de werkwoordvorm ‘zou’). Elke grammaticale vuistregel wordt geïllustreerd met eenvoudige voorbeelden uit het dagelijkse taalgebruik en aan het eind van de lemmata komen ook de onvermijdelijke uitzonderingen op de regel aan bod. De lemmata zijn bovendien verbonden met een aantal oefeningen met verschillende moeilijkheidsgraad.

Omdat Fehringer haar boek voor praktisch gebruik geschreven heeft, oogt het qua opbouw meer als een woordenboek dan als een traditionele grammatica. Gespecialiseerde terminologie is uit den boze en de essentiële linguïstische termen zijn opgenomen in een woordenlijst. Het boek bevat achteraan ook een uitstekende index, wat het opzoeken van specifieke problemen nog vergemakkelijkt.

carol fehringer, A Reference Grammar of Dutch. Cambridge: Cambridge University Press, 1999; 185 p. ISBN 0-521-64521-2.

·

Heel wat mensen in Nederland en Vlaanderen maken zich zorgen over het grote aantal Engelse woorden dat het Nederlands binnendringt. Maar veel mensen beseffen niet dat ook het omgekeerde waar is: Nederlands vecht subtiel terug en zo ontstaat, wanneer Nederlandstaligen Engels gaan gebruiken volgens Nederlandse regels, ‘Dunglish’. Joy Burrough-Boenisch, een Britse vertaalster die in Nederland woont en werkt, gebruikte deze benaming voor het eerst in haar artikel When is an Editor a Corrector?. Het Dunglish is perfect verstaanbaar voor Nederlandstaligen, maar zorgt voor verwarring bij Engelse moedertaalsprekers.

Maar niet alleen het Engels van Vlamingen en Nederlanders wordt vernederlandst. Ook Engelstaligen die in het Nederlandse taalgebied verblijven zijn niet immuun voor ‘besmetting’ door het Nederlands. Burrough-Boenisch begon zelf met een Don't Go Dutch-column, toen ze begon te voelen dat ze de greep op haar moedertaal verloor door de dagelijkse omgang met het Nederlands en Nederlanders.

Deze columns, aangevuld met een paar nieuwe stukken, werden in boekvorm gepubliceerd als Righting English that's Gone Dutch. Een index maakt het mogelijk om specifieke onderwerpen te lokaliseren in de afzonderlijke stukjes. De auteur meldt dat ze de voorbije jaren voorbeelden van geschreven Dunglish heeft verzameld zoals anderen postzegels of bierviltjes collectioneren. Zo behandelt ze o.a. de ‘false friends’ (woorden waarvan men foutief aanneemt dat ze in het Nederlands en het Engels dezelfde betekenis hebben), het verkeerde gebruik van afkortingen en het dooreenhaspelen van spellingsregels. En op het eind van het boek kan de in Nederland wonende anglofoon zelf doktertje spelen en een diagnose stellen over de gezondheid van zijn/haar moedertaal aan de hand van de korte quiz ‘How Dutch Have You Gone?’

joy burrough-boenisch, Righting English that's Gone Dutch. The Hague / Antwerp: Sdu Uitgevers / Standaard Uitgeverij, 1998; 94 p. ISBN 9O-57-97OO8-2.

·

In maart 2000 vond CODART 3 plaats, met als thema ‘The Spanish Habsburgs and the Netherlands’. CODART, een initiatief van het Instituut Collectie Nederland, staat voor ‘International Council for Curators of Flemish and Dutch Art’. De organisatie wil de samenwerking op het vlak van de studie en het tentoonstellen van kunst uit de Lage Landen stimuleren.

In een circulaire merkte directeur Gary Schwartz op dat de vereniging de voorbije twee jaar werd gespijsd door geld van HGIS-Cultuur, een gezamenlijk programma van de Nederlandse ministeries van Cultuur en Buitenlandse Zaken. Bij een eerste tussentijdse evaluatie werden de activiteiten van CODART gunstig beoordeeld. Wel werd er opgemerkt dat de internationale ‘networking’ ook financieel door meerdere landen zou moeten worden gesteund. Daarom klopt de vereniging ook voor steun aan bij de Vlaamse overheid. Er wordt in de toekomst meer dan passieve participatie van de leden verwacht, en dat was ook een van de belangrijke agendapunten voor CODART 3. Deze bijeenkomst, die begon in Maastricht en Antwerpen en eindigde in Toledo, mocht overigens al rekenen op de steun van Vlaamse, Nederlandse en Spaanse musea en instellingen. Overigens was ook de beoordeling in de Cultuurnota van mei 2000 positief.

[p. 614]

Er is ook een website, met ‘high-quality links to museum home pages’. Het zijn allemaal musea die Vlaamse of Nederlandse kunst in hun collectie hebben. Men vindt er links naar voor de hand liggende websites als die van het Amsterdamse Rijksmusem, het Antwerpse Museum voor Schone Kunsten, de Hermitage in Sint-Petersburg, het Metropolitan Museum in New York en de Londense National Gallery. Maar er zijn ook minder bekende namen, zoals de Bob Jones University Museum and Gallery (Greenville, SC), het Musée des Beaux-Arts in Valenciennes en het Kaiser Wilhelm Museum in Krefeld. En men komt er ook grote musea tegen, waarvan eigenlijk weinigen weten dat ze een rijke collectie kunst uit de Lage Landen herbergen, zoals het Pushkin Museum voor Schone Kunsten in Moskou. In Oost-Europa en Cuba liggen nog vele schilderijen uit Vlaanderen en Nederland te wachten om ontdekt te worden.

http://www.codart.nl

·

Belgia w Relacjach Polaków verzamelt een aantal teksten van Poolse auteurs over de relaties tussen hun vaderland en België. De behandelde periode loopt van de 16e eeuw tot de laatste helft van de 20e eeuw. De gekozen fragmenten zijn heel uiteenlopend. Er is o.a. een tekst van Stanislaw August Poniatowski (zijn curriculum in chronologische én causale volgorde: Pools gezant in Sint-Petersburg, minnaar van Catharina de Grote, koning van Polen van 1764 tot 1795), maar ook een bericht uit Brussel van Joachim Lelewel (1786-1861), die na zijn deelname aan de revolutie van 1830-1831 als invloedrijke balling in de Belgische hoofdstad leefde en daar nauwe contacten onderhield met de grote internationale utopisch-socialisten.

De bekendste auteur die aan het woord komt, is ongetwijfeld de Nobelprijswinnaar Henryk Sienkiewicz (1846-1916) die hier vertegenwoordigd is met een paar dagboekaantekeningen gemaakt tijdens een verblijf in Oostende in 1874. Sienkiewicz, auteur van o.a. reisbrieven, patriottische novellen, kinderboeken en historische romans, is vooral bekend door zijn epische roman Quo Vadis (1896). Dat dit boek zijn populariteit niet alleen dankt aan de gelijknamige sandalenfilm van Mervyn LeRoy uit 1951, blijkt uit de stroom vertalingen kort na de publicatie. Zo verscheen de eerste Nederlandse vertaling reeds in 1898, en werd ze in 1910 nog eens overgedaan.

maria barbara styk (red.), Belgia w Relacjach Polaków. Antologia (XVI-XX W.). Lublin: Towarzystwo Naukowe (Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego), 1999; 320 p. ISBN 83-87703-63-x.

fax [phone] / http://www.kul.lublin.pl/tn

Filip Matthijs