Ons Erfdeel. Jaargang 43

Elementaire deeltjes

Nadat reeds eerder Renée van Mechelen ‘haar verhaal’ over de Vlaamse vrouwen-beweging te boek stelde (De meerderheid. Een minderheid. De vrouwen beweging in Vlaanderen: feiten, herinneringen en bedenkingen omtrent de tweede golf), legt nu ook Rita Mulier (° 1934) een getuigenis af van haar activiteiten in de tweede feministische golf. De vrouwenbeweging vormt in Dwars en loyaal het hoofdthema, naast de talrijke initiatieven voor progressieve frontvorming waarbij deze pionier was betrokken.

De eerste hoofdstukken hebben mij het meest geboeid. Rita Mulier brengt er, weliswaar in een zeer zakelijke stijl, het relaas van haar ‘geretardeerde emancipatie’. Zij is afkomstig uit een katholieke Kortrijkse familie van textielfabrikanten en kan rechten en economie gaan studeren aan de Leuvense universiteit. Haar vader wijst haar in die richting bij gebrek aan een mannelijke opvolger. Mulier komt er in de Universitas-kringen terecht en leert Raymond Jolie, een student geneeskunde, kennen. Ze huwen snel en vestigen zich in Antwerpen. De drukke dokterspraktijk van haar echtgenoot en de geboorte van vijf kinderen plaatsen de jonge doctor in de Rechten voor tien jaar in de loodzware dubbelrol van doktersvrouw en moeder. Het Antwerpse intellectuele leven is ‘vrouwen-niet-toegelaten’, de gezagsverhouding en taakverdeling in het burgerlijke gezin zijn nog uitgesproken asymmetrisch. Hoe ver dat kan gaan, wordt mooi geïllustreerd door de (ironische?) opmerking dat de ‘man des huizes’ zijn vrouw van de zondagsplicht ontslaat wegens te zware gezinsdruk. Gevoelens van onbehagen à la Betty Friedan zijn in het katholieke Vlaanderen omstreeks 1960 niet meer te onderdrukken. Gehuwde vrouwen uit het betere milieu voelen de discrepantie tussen hun hoge opleiding en het dwingende sociale verwachtingspatroon scherper dan ooit aan.

Als het levensverhaal van Rita Mulier ons van iets overtuigt dan is het wel van de continuïteit in de ontwikkeling van de Vlaamse vrouwenbeweging over de vermeende breuklijn van mei 1968 heen. De oprichting in Antwerpen van een Katholieke Kring voor Universitaire Vrouwen is de eerste sociale activiteit die zij in 1965 opnieuw opneemt. Het is de Kristelijke Arbeiders Vrouwenbeweging (KAV) die haar nog voor 1968 uit het isolement helpt breken. Ze wordt door de organisatie aangetrokken als tekstschrijfster en spreekster. Goed opgeleide ‘vrouwen van’ nemen sedert jaren een dergelijk engagement op in de beweging. Maar het zoek- en vormingsproces rond een wijzigend vrouwbeeld is op dat ogenblik volop aan de gang en Mulier wordt erin betrokken. Hier betrappen we de auteur op een relaas dat minder zakelijk is dan het lijkt, juist door hetgeen zij niet vermeldt. Zo poneert ze nogal nadrukkelijk dat zij een belangrijke hand had in de formulering van het nieuw gedachtegoed van KAV: ‘Ik leverde een tekst af die met de emancipatiegedachte de KAV een nieuw tijdperk hielp binnenloodsen’. Door andere agenten en factoren zo goed als onvermeld te laten, wekt ze de indruk dat er een causale band was tussen haar tekst en het veranderingsproces in de beweging. Een ander voorbeeld van selectief geheugen: Mulier laat onvermeld dat zij in 1970 in een artikel in De Nieuwe dezelfde KAV-visie als volstrekt reactionair afkraakt. Nog op andere plaatsen hadden we het gevoel van een ‘valse zakelijkheid’.

Rita Mulier legt in de jaren 1970 een grote activiteit aan de dag als oprichtster en voorzitster van het Vrouwenoverlegkomitee (VOK), als hoofdredacteur van De Nieuwe Maand, als deelneemster aan het Politiek Alternatief voor Progressieve Christenen en dies meer. Het palmares aan initiatieven is indrukwekkend. Maar de auteur geeft zich na zoveel jaren weinig aan kritische reflectie of beschouwing over. Zo lijkt de enige conclusie van de progressieve frontvorming te zijn dat ze niets opleverde. Is

[p. 472]

dat werkelijk zo en dragen de ‘progressieven’ daar dan zelf geen enkele verantwoordelijkheid voor? En wat met ‘de tweede golf’ in Vlaanderen? Vergrootte ze de slagkracht en de geloofwaardigheid van de vrouwenbeweging of leverde ze een landschap op dat meer dan ooit verbrokkeld is geraakt en een feministisch gedachtegoed dat voorgoed gehypothekeerd lijkt? Rita Mulier waagt zich niet aan een algemene evaluatie. Ze brengt wel het verhaal van de vzw Omschakelen die in de jaren 1980 een groot succes werd. De cursussen die vrouwen voorbereiden op het herintreden in de arbeidsmarkt zijn een gat in de markt. Door dergelijk vormend initiatief lijkt de nieuwe vrouwen beweging opnieuw meer aansluiting te zoeken bij de traditionele vrouwenorganisaties. Hoe ziet initiatiefneemster Rita Mulier dat zelf? We komen het helaas niet te weten. Dit boek rijgt vergaderingen, redactionele activiteiten, studiedagen en happenings aan elkaar tot een inventaris in prozastijl die ‘elementaire deeltjes’ bevat maar die verder weinig samenhang vertoont. Je ziet de auteur als het ware voorovergebogen zitten over haar archiefdozen, met verwondering en bijwijlen ook bewondering nalezend wat zij vroeger allemaal heeft geschreven.

Toch zijn deze herinneringen bijzonder kostbaar. Rita Mulier behoort namelijk tot de zogenaamde ‘stille generatie’. De mannen en vrouwen die geboren werden tussen 1930 en 1940 waren jong in de periode van de economische crisis en de Tweede Wereldoorlog. De drukkende omstandigheden tijdens hun jeugdjaren zouden verklaren waarom ze in hun latere leven nogal sceptisch en pragmatisch waren ingesteld, elke ideologie afzweerden en zich in hoofdzaak druk maakten om het beleg op de eigen boterham. Dat is althans de mening van sommige sociologen die zich in het onderzoek naar politieke generaties hebben verdiept. In een onderzoek naar de Nederlandse groepering Man-Vrouw-Maatschappij (MVM) werden recentelijk kanttekeningen geplaatst bij die analyse. Het vignet ‘stille generatie’ zou een retroactieve omschrijving zijn, een soort negatief van de protestgeneratie die erop volgde en dus een anachronisme. De generatie vrouwen die geboren is in-de jaren rond 1930 zou volgens ditzelfde onderzoek ook lang niet zo stil zijn geweest en zelfs een voortrekkersrol hebben gespeeld in de tweede feministische golf. Zet het verhaal van de Vlaamse Rita Mulier de Nederlandse hypothese kracht bij? Zij zelf raakt in haar memoires het generatiegevoel slechts even aan, wanneer zij stelt dat zij en haar echtgenoot zich op een bepaald moment een soort tussengeneratie gingen voelen, vooruit op hun tijdgenoten, en meer aansluiting vindend in het zoekproces van hun jongere neven en nichten. Hopelijk nodigt dit boek andere oudgedienden uit tot een terugblik op een boeiende en voor Vlaanderen nog te weinig bestudeerde periode.

Ria Christens

rita mulier, Dwars en loyaal. Een getuigenis over veertig jaar engagement, Uitgeverij Van Halewyck, Leuven, 1999, 312 p.