Ons Erfdeel. Jaargang 43

Racismebestrijding in België

Op 1 januari 1998 woonden er in België welgeteld 341.074 migranten van buiten de Europese Unie; dat is ongeveer 3 procent van de bevolking. Ondanks het feit dat het hier om een relatief beperkte groep gaat, is het thema van het integratiebeleid de afgelopen jaren hoog op de politieke agenda beland, ende meest directe aanleiding hiervoor was ongetwijfeld het verkiezingssucces van het Vlaams Blok. Na de eerste grote verkiezingsoverwinning van het Blok in 1987 werd Paula D'Hondt (CVP) twee jaar later benoemd tot Koninklijk Commissaris voor het Migrantenbeleid. Na de beëindiging van deze opdracht werd haar taak overgenomen door een nieuw Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding (CGKR), dat onlangs een balans publiceerde van de eerste zes werkjaren.

Het Centrum heeft de afgelopen jaren een reeks initiatieven ondernomen: niet alleen wordt er actief opgetreden tegen diverse uitingen van racisme en discriminatie, het Centrum ontwikkelde ook allerlei vormingsinitiatieven, werkte mee aan de strijd tegen de mensenhandel en is eveneens betrokken bij het tegengaan van kansarmoede in het algemeen. Het Centrum, dat wordt geleid door Johan Leman, de vroegere adjunct van Paula D'Hondt, volgt daarbij grotendeels de destijds door D'Hondt uitgedragen filosofie van integratie. De klemtoon ligt daarbij op het feit dat van migranten wordt verwacht dat zij zich inpassen in de bestaande Belgische samenleving, zonder daarbij hun culturele eigenheid te verliezen. Deze strategie werd destijds zwaar onder vuur genomen door meer radicale theoretici, die stellen dat het concept van een ‘multiculturele’ samenleving inhoudt dat culturele minderheden zich helemaal niet hoeven aan te passen aan de dominante cultuur, maar juist hun eigen culturele identiteit ten volle moeten kunnen uitbouwen. Leman heeft echter nooit veel oren gehad naar een dergelijke zienswijze, en hij bleef vasthouden aan een veel pragmatischer beleidslijn. Toch blijft het ietwat vreemd dat er in België wel een officieel centrum voor ‘integratiebeleid’ bestaat, maar dat er nauwelijks een politiek debat is gevoerd over de vraag waaruit die integratie juist dient te bestaan. Ook in dit rapport, dat toch bedoeld is als een ‘balans’, valt het op hoe men zich beperkt tot een puntsgewijze opsomming van genomen maatregelen en nauwelijks toekomt aan de fundamentele vraag naar welk soort samenleving men wenst te evolueren.

Het Centrum gaat ervan uit dat wetgeving een belangrijk instrument kan zijn om racisme tegen te gaan. Sinds de Wet van 30 juli 1981 zijn uitingen van racisme strafbaar in België, maar die wet werd aanvankelijk nauwelijks toegepast, omdat de slachtoffers van dergelijke praktijken vaak niet over de mogelijkheden beschikken om een klacht in te dienen. Het Centrum kreeg echter de bevoegdheid in dergelijke gevallen zelf

[p. 469]

naar de rechter te stappen, waardoor eindelijk sprake is van een meer systematische toepassing van de antiracismewet. Toch kan men zich afvragen in hoeverre een dergelijke juridische strategie wel in alle gevallen opportuun is. Zo steunt het Centrum het initiatief om racistische persdelicten voortaan voor de correctionele rechtbank te brengen, zodat deze overtredingen gemakkelijker vervolgd kunnen worden. Er kwam ook een wetsbepaling, waardoor partijen die zich bezondigen aan racistische propaganda hun overheidssubsidie kunnen kwijtraken. Hoe lovenswaardig de bedoelingen achter deze vorm van wetgeving ook mogen zijn, toch rijst onvermijdelijk de vraag of dergelijke vormen van regelgeving in de toekomst niet gebruikt kunnen worden voor het beknotten van de vrijheid van meningsuiting.

Johan Leman is er de afgelopen jaren in geslaagd het werkterrein van zijn Centrum voortdurend uit te breiden, en in zekere zin heeft de regering hiervan ook dankbaar gebruikgemaakt. Telkens als een nieuw en moeilijk thema zich aandiende, werd dit bij het Centrum ondergebracht. De opvolging van het rapport over de armoedebestrijding, het voorkomen van racistische praktijken binnen het leger, het tegengaan van de mensenhandel, ... werden stuk voor stuk toevertrouwd aan het Centrum. Sommige critici stellen dan ook dat het Centrum daardoor te veel een vergaarbak is geworden, die zich te weinig kan richten op zijn oorspronkelijke doelstelling: het bevorderen van het integratiebeleid. Bovendien wordt het Centrum geconfronteerd met het feit dat een groot gedeelte van de bevoegdheden die een weerslag hebben op de integratie van migranten, worden uitgeoefend door de gewesten en gemeenschappen. Die lijken niet altijd geneigd mee te werken met een federale instelling als het Centrum.

Ondanks de veelheid van initiatieven die het Centrum de afgelopen zes jaar heeft ontplooid, stellen we vast dat de samenlevingsproblemen in België zeker niet als minder acuut worden ervaren, terwijl het stemmenpercentage voor het Vlaams Blok blijft stijgen. Ook de maatschappelijke achterstelling van migranten blijft zeer reëel. Zo is het onthutsend te moeten vaststellen dat ongeveer 60 procent van de allochtone leerlingen in het beroepsonderwijs terecht komt, terwijl dit bij de autochtone leerlingen niet meer is dan 22 procent. Door deze scheve verdeling worden nu reeds de kiemen gezaaid voor een blijvende achterstelling van allochtonen, die ook de komende decennia nog zal standhouden. Het moet gezegd worden dat de overheid daarbij niet altijd het goede voorbeeld geeft: zij beperkt bijvoorbeeld de toegang tot veel overheidsfuncties tot burgers van de Europese Unie. Terwijl de politiekorpsen in Nederland een inspanning hebben gedaan om in hun personeelssamenstelling ook de verscheidenheid binnen de bevolking te weerspiegelen, is dat in België niet gebeurd. Ondanks tien jaar officieel integratiebeleid vormen de Belgische overheidsinstellingen nog altijd geen afspiegeling van de ‘multiculturele’ samenleving, waarvan de wenselijkheid in zoveel beleidsdocumenten wordt benadrukt.

Marc Hooghe

Gelijk Waardig. Balans 1993-1999 en perspectieven van het integratiebeleid en van de racismebestrijding, Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding, Brussel, 1999, 314 p.