Ons Erfdeel. Jaargang 43

[p. 457]

Taal- en cultuurpolitiek

Sporen van het Nederlands in de Verenigde Staten

Sinds Henry Hudson in 1609 de rivier opvoer die later zijn naam kreeg, heeft er Nederlands geklonken in de Hudson Valley. Het zeventiende-eeuwse Nederlands en zijn dialecten overleefden ongeveer driehonderdvijftig jaar. Er waren zeker nog sprekers in de jaren vijftig en zo goed als zeker ook nog in de jaren zestig. Dertig tot veertig jaar geleden had je dus op een zondagmiddag ergens langs de Hudsonrivier nog iemand tegen kunnen komen die een vreemd klinkend Nederlands dialect sprak. Omdat er geen bandopnamen zijn gemaakt en omdat het ook geen geschreven taal was, weten we niet meer hoe die taal heeft geklonken.

Wel weten we dat de historicus Jacob van Hinte omstreeks 1920 een oud mannetje tegenkwam dat nog wat Nederlands sprak maar hij kon hem niet of nauwelijks verstaan. Andere ooggetuigen hebben zich op vergelijkbare wijze uitgelaten. Het dialect dat uit het zeventiende-eeuwse Nederlands was voortgekomen en het eigentijdse Nederlands waren te ver uit elkaar gegroeid.

Ter onderscheiding wordt het ‘oude’ Nederlands Laeg Duits genoemd als mankgaande vertaling van Low Dutch. Om het nog wat gecompliceerder te maken had het Laeg Duits of Low Dutch ook nog diverse dialecten. Zo zou bijvoorbeeld het Laeg Duits dat veel zwarten spraken anders hebben geklonken dan het Laeg Duits van de blanke bewoners in de Hudson Valley, in de Mohawk Valley en in delen van New Jersey. Betrouwbare bronnen die kunnen vertellen wat de verschillen waren of die aangeven hoe het Laeg Duits moet hebben geklonken zijn er zoals gezegd niet. Het blijft gissen.

Een verslaggever van Appleton's Journal hoorde in 1872 enkele zwarten met elkaar praten in een dialect dat hem duivels in de oren klonk. ‘Onder hen heeft zich een patois van eenvoudige aard ontwikkeld’, zo verhaalde hij, ‘en het oor is zo verontwaardigd door de onfrisse klanken dat men algauw gelooft te midden van krankzinnigen verzeild te zijn geraakt. Er zijn nauwelijks gebaren. Als een man spreekt, houdt hij zijn hoofd naar beneden en vermengt hij zijn woorden met een keelintonatie en hij zegt zijn zinnen in zo'n vreemd vocabulaire dat men naar de betekenis moet raden en daarmee genoegen nemen. Afzonderlijke lettergrepen zijn niet te horen. Hun spraak is een opeenvolging van geïmproviseerde schakels.’ Zonder twijfel gaat het hier om een commentaar op een vreemde taal (Nederlands) maar evenzeer op de huidskleur van de sprekers (zwart).

In de loop der eeuwen moeten duizenden zwarten Nederlands als eerste of tweede taal hebben gekend. Veel slaven en vrije zwarten hadden geen talen die ze gemeenschappelijk spraken. Omdat het Nederlands sterk overheerste op het platteland en veel grootgrondbezitters van Nederlandse afkomst waren, leerden hun zwarte slaven die taal. Sojourner Truth, wiens Narrative een van de oudste autobiografieën van een Amerikaanse zwarte is, werd in 1797 in de omgeving van Kingston, New York geboren als slavin met de naam Isabella. Zij sprak Nederlands en dat was de enige taal die haar moeder kende. Het was aanvankelijk ook de enige taal die zijzelf kende. Toen zij werd verkocht aan een Engels gezin kreeg ze voortdurend slaag omdat ze haar nieuwe bazen niet verstond! De autobiografie van Sojourner Truth rept hier en daar van haar Nederlandse moedertaal maar het is duidelijk dat ook onder zwarten Engels de overhand kreeg. Toch is het verhaal van Sojourner Truth illustratief voor de wijde verbreidheid die het Nederlands onder zwarten moet hebben gehad.

In 1785 werd er een Nederlandse predikant, Herman Boelen, beroepen in de Dutch Reformed Church van Queens County maar zijn Nederlands was al onbegrijpelijk geworden voor de Amerikaanse gelovigen. Harm Jan Huidekoper, een reiziger uit het oosten van Nederland, hoorde bij aankomst op Long Island omstreeks 1790 Nederlands praten en schreef aan zijn ouders dat het klonk zoals de boeren in Drente spraken. Hij kon die sprekers van het Laeg Duits in elk geval nog

[p. 458]

verstaan! Ook de Nederlandse emigranten die omstreeks 1850 naar Amerika gingen hebben in brieven naar huis wel gemeld dat ze verrassend genoeg Amerikanen tegenkwamen die een oud soort Nederlands spraken.

De Nederlandse aanwezigheid langs de Hudsonrivier gedurende de zeventiende eeuw heeft ervoor gezorgd dat er op veel plaatsen eeuwenlang sprekers van het Laeg Duits waren. Het Laeg Duits verdween het eerst in New York City maar heeft in elk geval lang stand gehouden op Long Island, in de omgeving van Albany, Schenectady en verderop langs de rivier de Mohawk. Daarnaast zijn er in verschillende dorpen langs de Hudson nog lang sprekers van het Laeg Duits geweest, met name in Saugerties, Kingston en Hurley. Ook in Fishkill en Tarrytown is nog lang Laeg Duits gesproken. In Bergen County, New Jersey en dan met name Paterson spraken veel bewoners ook betrekkelijk recent nog Laeg Duits.

Op de grens van New York en New Jersey op de westelijke oever van de Hudson is in 1910 wat Laeg Duits opgetekend door J. Dyneley Prince, een professor van Columbia University. De geïnterviewde was een kleurling die in de Ramapo Mountains woonde in een vrij geïsoleerde gemeenschap.

Er moeten veel van die gemeenschappen zijn geweest en dat zouden typisch plaatsen zijn waar nog wat Laeg Duits is bewaard. Het zou geweldig zijn als er ergens in de Catskills Mountains zich nog een of andere Rip van Winkle schuilhoudt die vijftig jaar geslapen heeft maar nog Laeg Duits blijkt te spreken. Het zou een opzienbarende gebeurtenis zijn als er zo iemand opdook en hopelijk is hij ook nog te verstaan.

Daarmee is nog niet gezegd dat het Nederlands al een dode taal is in de Verenigde Staten. De Nederlandse emigrant naar de Verenigde Staten is een bijzonder hardnekkig onkruid voor wie de eigen identiteit sterk gekoppeld is

Stanley Arthurs, ‘De landing van de De Vrieskolonie in Swaanendael, Lewes, Delaware’, 1641, een van de vele historische schilderijen geïnspireerd door het Nederlandse verleden van Amerika.

aan zijn moedertaal. In de negentiende eeuw zijn grote groepen emigranten uit Nederland naar het Amerikaanse middenwesten getrokken, vaak onder leiding van predikanten. Hun taal en hun kerk waren de fundamenten voor tientallen gemeenschappen in met name de staten Iowa, Michigan en Wisconsin. Het blijkt dat ongeveer honderdvijftig jaar na dato er nog talloze sprekers van het Nederlands zijn. Let wel, het gaat hier om vierde en vijfde generatie moedertaalsprekers die nooit enig onderwijs in het Nederlands hebben genoten en die nooit een stap in Nederland hebben gezet. De taal is van generatie op generatie doorgegeven. De twintigste-eeuwse naoorlogse immigrantengolf is daarentegen heel snel op het Engels overgestapt.

De Nederlandse wetenschappelijke onderzoekers Caroline Smits en Jaap van Marle, verbonden aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, hebben al tientallen sprekers van de vierde en vijfde generatie opgespoord. De harde kernen wonen op het platteland en opvallend is dat Nederlands in hun gemeenschap vaak een elitetaal is. Zij wordt doorgegeven van vader op zoon. Wie als jongen van twaalf, dertien, veer-

[p. 459]

tien jaar oud Nederlands leert, wordt toegelaten in de kring van de mannen.

Het Nederlands is dus lang niet dood in de Verenigde Staten maar leidt een soort vrijmetselaarsbestaan. Men moet weten waar de beoefenaars te vinden zijn en ze op de juiste manier benaderen. Het gros van de Amerikanen gaat intussen gewoon door met het gebruiken van woorden uit die ‘geheimtaal’ die volledig geïntegreerd zijn in de eigen taal. Een zin als ‘He's loitering on the stoop hoping to get a cookie from his boss’ is al bijna weer correct Nederlands. ‘Cookie’, ‘to loiter’, ‘boss’ en ‘stoop’ zijn maar een paar van de talloze woorden die het Amerikaans aan het Nederlands heeft ontleend.

Lucas Ligtenberg

lucas ligtenberg, De nieuwe wereld van Peter Stuyvesant: Nederlandse voetsporen in de Verenigde Staten, Balans, Amsterdam, 1999, 311 p.