Ons Erfdeel. Jaargang 43

Over the Edges, retour à l'extérieur

Het was een wonderlijke tentoonstelling waarmee Jan Hoet in 1986 als jong directeur zonder museum uitpakte. Chambres d'Amis was een tentoonstelling die geënsceneerd werd buiten de museummuren en waarbij een hele reeks kunstenaars de huizen van Gentenaren omtoverden tot kunstwerken. De tentoonstelling had een geweldige impact: het plaatste Gent en de Belgische hedendaagse kunstscène in een klap op de wereldkaart en stimuleerde de Belgische kunstwereld op een niet eerder geziene manier. Hoet zelf werd naar aanleiding van Chambres d'Amis wereldberoemd, niet in het minst omdat de tentoonstelling die zo fris en vernieuwend was hem een vrijgeleide bood naar Kassel, waar hij werd aangesteld als artistiek leider van de negende documenta.

Het is niet toevallig dat het SMAK, aanvankelijk een virtueel museum met een directeur en een collectie maar zonder eigen gebouw, steeds op zoek is gegaan naar alternatieve manieren om kunst ten toon te stellen. Door een fysieke noodzaak - het gebrek aan eigen ruimte - ging het museum bovendien ook meteen de institutionele context van kunst ter discussie stellen. En net nu het museum een eigen huis heeft en kan uitgroeien tot een instituut, net op dit moment kiest zijn directeur er opnieuw voor om naar de fundamenten van zijn denken terug te keren en het museum als fysieke instelling te verlaten. In een laatste grootscheeps project dat Jan Hoet voor zijn museum wil realiseren, trekt hij met zijn kunstenaars opnieuw de stad in. Deze keer niet naar de huizen van particulieren maar naar de straten en de pleinen, naar de hoeken, de scharnieren van de stad, naar haar kloppende hart.

Over the Edges is een project waarbij - net als destijds bij Chambres d' Amis - meer dan vijftig kunstenaars worden betrokken. Velen onder hen waren toen, in 1986, ook al van de partij. Joseph Kosuth bijvoorbeeld, of Jan Fabre en Michelangelo Pistoletto. Maar Hoet kiest voor deze tentoonstelling ook de kaart van de jonge, aankomende scène. Zo kregen onder meer ook Alicia Framis, Olafur Eliasson, Emilio Lopez-Menchero en Dirk Braeckman een plaats in het project. Er zijn ook een reeks international befaamde artiesten, kunstenaars die in 1986 nog niet aan een internationale carrière dachten maar slechts de laatste jaren en die in een oogwenk zijn uitgegroeid tot wereldsterren. Daarbij denken we in de eerste plaats aan Pipilotti Rist, de Zwitserse videokunstenares, aan Ugo Rondinione of Maurizio Cattelan, de zwervende kunstenaar. Ook de Belgische kunstscène komt aan bod: er is natuurlijk werk van Belgiës ‘meest olijke kunstvarken’, Wim Delvoye, van geurkunstenaar Peter de Cupere, van Angel Vergara, de man die het SMAK-café telkens weer nieuw leven inblaast en verrassend ook van Thierry de Cordier. De deelname van deze laatste is verrassend omdat zijn werk nooit de openbaarheid zoekt waaraan het in een dergelijk stadsproject toch wordt blootgesteld. De Cordier richtte een ‘Chantoir’ op aan de ingang van de Sint-Baafskathedraal, een overdekt podium waar dichters, muzikanten en vuurspuwers kunnen optreden. Het werk refereert aan de geschiedenis van de locatie, aan de tijd dat de kerken nog de kern vormden van een groot aantal economische en sociale functies.

Binnen het tentoonstellingsconcept worden de hoeken van de stad benaderd als structurele accenten, als referentiepunten voor de oriëntatie binnen de stad. Hoeken ontmoeten en bekij-

[p. 443]

Wim Delvoye, ‘Trans Parity’, glas-in-loodraam met röntgenfoto's van een vrijend koppel, ‘Over the Edges’, Gent, 2000.

ken elkaar dikwijls op symboolgeladen plaatsen: de pleinen, de plek waar burgerlijke en maatschappelijke instellingen van het land en de stad gehuisvest worden. Pleinen vertegenwoordigen dan ook een bijzondere verschijningsvorm van de hoek. Vaak worden kunstenaars uitgenodigd er werken te maken. Het is precies dit visuele karakter van de kunst die de tentoonstelling Over the Edges nieuw leven wil geven. Hoe interessant, uitdagend en noodzakelijk het werken in een publieke ruimte vandaag ook is, toch houdt een concept als Over the Edges ook een aantal gevaren in, valstrikken zowel voor de curatoren als voor de kunstenaars. De vermenging van kunst en leven is immers nooit vrijblijvend. Natuurlijk houdt een dergelijke vermenging een wederzijdse bevruchting in: door het opnemen van kunst in een dagelijkse scène krijgt het kunstwerk een dynamisch karakter, laat het zich op verschillende momenten van de dag, op elk uur enigszins anders lezen. Het kunstwerk dat binnen het leven opgenomen wordt, is ook minder strak omlijnd, de grenzen van het werk vervagen, de realiteit krijgt een diepere betekenis. Maar de open ruimte heeft ook een spektakelwaarde, en daar schuilt het gevaar. Daar bestaat de kans dat het kunstwerk zich verengt tot goedkoop amusement, tot een oppervlakkige lezing. Het is de taak van de curatoren om dit gevaar te neutraliseren, door het kiezen van de juiste kunstenaars, de meest integere werken en de meest gepaste locaties. Het is geen gemakkelijke opdracht.

Hoet is niet de enige artistieke leider van dit grootse project, hij wordt bijgestaan door een Milanees curator, Giacinto Di Pietrantonio, een man die geen onbekende meer is in België nadat hij vorige zomer op een bijzonder gevoelige manier de jaarlijkse Watou-tentoonstelling ensceneerde. Wie kennis wil nemen van de manier waarop het project Over the Edges in het hoofd van de kunstenaars en curatoren is gegroeid, kan in het museum een ruimte met ontwerpen, schetsen en modellen van de deelnemende kunstenaars bezoeken. Zo wordt het museum weer een studieplek, een plaats voor reflectie en meer dan alleen een witte doos waarin kunstenaars van vandaag het meer dan eens als problematisch ervaren om in ten toon te stellen. Tegelijkertijd wordt met de tentoonstelling extra muros de impact van een museum op de stad waarin zij is gevestigd en op haar bevolking, vergroot en duidelijk onderlijnd. Op deze wijze wordt de betekenis van een museum als instituut niet alleen bevestigd en opnieuw gedefinieerd, haar definitie wordt ook uitgebreid.

Els Roelandt