Ons Erfdeel. Jaargang 41

Nieuwe muziek in Vlaanderen

Karel Goeyvaerts' compositie onder de titel ‘Nummer 1: Sonate voor twee piano's’

Karel Goeyvaerts (1923-1993).

werd in januarie 1951 voltooid. Het ‘Nummer 1’ markeert een nieuw begin, alhoewel hij reeds een dozijn werken had geschreven. Die stukken noemde hij ‘pre-nr.1-werken’. Het betekent tevens een nieuw begin in de muziek, ook buiten België, en vormt een absoluut pionierswerk: een nummer 1 van de serialiteit. Hier wordt geschiedenis geschreven! Zoals Schönberg de dodeka-fonie representeert als belangrijkste technische verworvenheid in de eerste helft van deze eeuw en Hauers twaalftoonsysteem eraan voorafgaat (Hauer liet het op zijn visitekaartje drukken), zo verhouden Goeyvaerts en Stockhausen zich tot elkaar. Stockhausen krijgt de eer, maar hij werd op het spoor gezet door de nog abstractere denker Goeyvaerts.

We schrijven 1951, de geboorte van de serialitait in een uitbouw op Schönbergs dodekafonie. Veel later echter, pas in 1968, verscheen een uitgave van Goeyvaerts' ‘Nummer 1’, en nog veel later in 1971, werd de eerste uitvoering gegeven! Vervolgens verscheen in 1977 Herman Sabbes boek over het muzikale serialisme met daarin een uitvoerige analyse van het werk van Goeyvaerts.

En nu ligt er daar voor het eerst een uitstekend boekwerk in de winkel onder de titel Nieuwe Muziek in Vlaanderen. Het is veel meer dan de nogal gebruikelijke droge opsomming geworden, het leest prettig en is zelfs onderhoudend geschreven. De Walen zijn er echter niet bij betrokken en dat valt te betreuren. Ik vind het een beetje raar dat een figuur als Henri Pousseur ontbreekt. Bovendien zijn er

[p. 770]

heus wel volledige Belgische overzichten uitgegeven. Ik denk bijvoorbeeld aan Paul Gilsons Les Compositeurs belges uit 1936. Je zou kunnen zeggen dat waar dit boekje eindigt, dit nieuwe boekwerk begint. De auteurs hadden een titel kunnen kiezen als ‘Van Bayens tot Brewaeys’, want die vormen zo ongeveer de afbakening.

Het eerste wat ik deed, is het register erop naslaan bij het trefwoord ‘Herman van San’. Want dit is zo ongeveer de geheimzinnigste figuur in het Vlaamse panorama van pioniers.

Hij is te vinden in het hoofdstuk ‘Elektronische muziek’ geschreven door Herman Sabbe. Sabbe noemt hem de allervreemdste kunstenaar, de figuur met de meest onwaarschijnlijke ideeën. Zijn partituren werden niet uitgevoerd, zijn elektronische ontwerpen zijn evenmin tot klinken gebracht. Sabbe eindigt zijn résumé als volgt: ‘Het geval Herman van San is een schrijnend voorbeeld van hoe culturele verwaarlozing tot de “publieke dood” van een kunstenaar leidt. Van San is letterlijk doodgezwegen.’

Dan is het des te betreurenswaardiger dat er omschrijvingen van zijn muziek ontbreken. De opmerking alleen dat Van San vooruitliep op Xenakis, op de cd en op de computermuziek is mij wat te vrijblijvend. Ik miste ook hier een notenvoorbeeld.

Natuurlijk volgde er op de strengheid van Goeyvaerts en Van San een reactie, met name in de minimalistische sfeer. De postmodernisten en jonge avant-garde hebben meer losheid. Bij hen beweegt een speelse, soms fluxus-achtige inslag. Boudewijn Buckinx neemt daarbij een bijzondere plaats in: hij wordt gekenschetst als een postmodernist met een modernistisch bewustzijn. Je zou hem ‘serieus speels’ kunnen noemen. Zoals Cage speelde met operafragmenten (Wagner in enkele minuten ‘verklaard’), componeerde Buckinx de ‘Negen onvoltooide symfonieën’, met bijvoorbeeld daarin een Derde van slechts 31 seconden. Knockaert noemt dit werk een synthese van Buckinx' persoonlijke evolutie tot nu toe. Heel plezierig is de bijbehorende cd met daarop de Onvoltooide symfonie nr. 4 en bovendien werken van De Meester, Goeyvaerts, Goethals, Coppens, Raes, Geysen, Hendericks en Verstockt. Het zijn grotendeels live-opnamen van Radio 3 uit de periode 1993-1997; slechts die van Goeyvaerts en Raes zijn ouder.

Ernst Vermeulen

mark delaere, yves knockaert en herman sabbe, Nieuwe Muziek in Vlaanderen, Stichting Kunstboek, Brugge, 1998, 191 p. Met cd.