Ons Erfdeel. Jaargang 41

Muziek

Vlaamse muziek op cd

Vlaamse Muziek, Musique Flamande, Flaemische Musik is de titel van de twee boxen met telkens vijf cd's met symfonisch werk van Vlaamse componisten. Bij de tweede box werd het Duits vervangen door ‘Flemish Music’, maar op beide is de ondertitel identiek: ‘Hulde van Naxos aan de Vlaamse Muziek’. Waarmee het unieke van de reeks is aangehaald, nl. dat het prestigieuze Duitse label Naxos, dat op de internationale cd-markt actief is, hiermee aan een subtantieel deel van het Vlaamse cultuurpatrimonium een wereldwijd forum biedt. Bovendien is het een meerjarenplan en zouden nog eens tien cd's moeten volgen.

Naxos vertrouwde de hele opdracht toe aan componist-dirigent Frederik Devreese. Die stelde een overzicht samen uit het werk van Peter Benoit, Paul Gilson, August de Boeck, Arthur de Greef en Godfried Devreese op de eerste reeks, en van Arthur Meulemans, Marcel Poot, Daniël Sternefeld, Jef Maes en Frederik Devreese op de tweede, samen 33 symfonische composities (symfonieën, concerto's, ouvertures, balletmuziek...). Zo'n keu-

[p. 766]

F. Devreese (º1929).

ze is uiteraard altijd subjectief, maar globaal genomen mag worden gezegd dat de serie een goed maar noodgedwongen onvolledig overzicht biedt van verschillende componistengeneraties. Daarbij koos de samensteller voor één componist per cd, wat per figuur een ruimere waaier toelaat, maar wat daarentegen het aantal componisten beperkt: Benoit (geboren 1834), de generatie Gilson (1865), De Boeck (1965) en De Greef (1862), de generatie Meulemans (1884) en Devreese sr. (1893), de generatie Poot (1901), Sternefeld (1905) en Maes (1905) en ten slotte de ‘jongere’ Frederik Devreese (1929). Het zijn de namen die men kon verwachten, al liggen bv. De Greef, G. Devreese of Sternefeld iets minder voor de hand. Even belangrijke componisten die ontbreken zijn bv. uit de Benoitgeneratie Edgard Tinel of Karel Miry, uit de Gilsongeneratie ontbreken Lodewijk Mortelmans en Joseph Ryelandt, uit de Meulemansgeneratie Robert Herberigs, Jef van Hoof, Marinus de Jong, enz. We nemen aan dat de jongere lichtingen aan bod zullen komen in de volgende reeks, maar bij de hier gepresenteerde generaties missen we wel een voorbeeld van een meer dissident geluid, nl. van die componisten die muziektechnisch verder durfden te gaan dan het klassiek-romantische klankbeeld van de periode tot +/- 1900 of dan het electicisme van de daarop volgende generatie. Maar namen als August Baeyens, Karel Albert, Jef van Durme, Louis Demeester, Norbert Rousseau of David vande Woestijne zijn jammer genoeg zelfs in Vlaanderen amper bekend en voor het Naxos-initiatief totaal oncommercieel.

Is de keuze uiteindelijk wat eenzijdig gericht, dan komt die toch overeen met wat stilistisch bekeken de belangrijkste strekking was in 100 jaar Vlaamse Muziek. De Nederlandse componist-dirigent-musicoloog Otto Glastra Van Loon heeft het in zijn Mozaïek der muziekgeschiedenis over de vele etiketten die de muziek tussen pakweg 1850-1950 opgeplakt kreeg, zoals impressionisme, realisme, naturalisme, expressionisme, vitalisme, nieuwe zakelijkheid, neo-classicisme... waarbij hij opmerkt: ‘Eens, over 500 jaar misschien, zullen zij bij elkaar worden geveegd tot varianten in de slotfase van de romantiek.’ Voor het overgrote deel van de muziekproductie in Vlaanderen uit die periode 1850-1950 geldt dit nu al, na amper 50 jaar. Onder romantiek moet dan worden verstaan: vloeiende melodische lijnen, vrij traditioneel tonaal patroon, duidelijke vormgeving, kleurrijke orchestratie. De ‘varianten’ komen dan van de mate waarin wordt vastgehouden aan het voorafgaande classicisme (Benoit, De Greef) of de mate waarin de nieuwere tendensen daarin eclectisch worden verwerkt, zoals bv. wat impressionistische toetsen bij Meulemans (Pliniusfontein) en G. Devreese (Tombelène), expressionisme bij Sternefeld (1ste symfonie) of neo-klassiek bij Poot en Maes (symfonieën). Trouwens, Jef Maes noemde zichzelf een ‘modern romanticus’, wat evengoed van de anderen kan worden gezegd en waarbij modern geenszins staat voor revolutionair of experimenteel, maar voor een (soms voorzichtig) toepassen van elementen uit de harmonisatie, orchestratie of vormgeving die bij grote voorgangers als Mahler, Debussy, R. Strauss of Strawinsky wel revolutionair waren. Loopt dit typisch Vlaamse (zeg maar Belgisch) eclecticisme chronologisch dus wat achter bij de vlug evoluerende internationale vernieuwingen, dan betekent dit geenszins dat onze componisten kwalitatief achterop liggen. Strawinsky's Sacre du printemps was in 1913 revolutionair. Dat beperkt daarom niet de esthetische waarde van bv. de zeer romantische 3de symfonie van Meulemans uit 1933. Vanuit die redenering etaleren de tien Naxos-cd's onmiskenbaar hoogstaande muzikale kwaliteiten.

[p. 767]

Bij de keuze uit de opuslijsten van de tien geselecteerden zitten enkele repertoirestukken, zoals Benoits Elzenkoning, De Boecks Dahomeyse Rapsodie, Meulemans' Plinius-fontein, Poots Vrolijke Ouverture, maar het overgrote deel van de werken haalt al te zelden het concertpodium of kent met deze uitgave een discografische première. Voor de doorsnee luisteraar zal de ontdekking van zovele schitterende Vlaamse orkestwerken dan ook een echte openbaring betekenen, die mogelijk vergezeld gaat van ergernis bij het besef dat al dat fraais in het concertleven of cultuurpolitiek ondergewaardeerd wordt. De Zee van Gilson, de pianoconcerto's van Benoit en De Greef, de symfonieën van Sternefeld, Poot en Meulemans, de vioolconcerto's van De Boeck en G. Devreese, het altvioolconcerto van Maes... bieden zeer mooie luisterervaringen voor de liefhebber van symfonische muziek die houdt van gevarieerde gevoelsuitdrukkingen gaande van romantische stemmingslyriek tot meer expressieve dramatische geladenheid, en die oor heeft voor muzikaal-virtuoze solopartijen. De laatste cd, met de pianoconcerto's nr. 2, 3 en 4 van Frederik Devreese, staat stilistisch apart tegenover de negen andere wegens een aantal meer ‘moderne’ elementen als jazz-invloeden, poliritmiek, losser tonaal patroon of vrijere vormgeving. Dit 4de concerto, dat in 1983 het verplichte werk was bij de Koningin Elisabethwedstrijd, is overigens de chronologische uitschieter van de hele reeks. De uitvoeringen en opnames zijn van hoog niveau. Het BRTN Filharmonisch Orkest vertolkt vader en zoon Devreese, het Filharmonisch Orkest van Vlaanderen nam Benoit, De Boeck en Maes voor zijn rekening en het Symfonisch Orkest van Moskou de vijf overige cd's. De Nederlandse dirigent Gerard Oskamp dirigeert Jef Maes, bij alle andere werken stonden de orkesten onder leiding van Frederik Devreese. Daarbij zijn de opnamen met het orkest van Moskou in Moskou zelf gemaakt (1994-95). De drie orkesten presteren uitstekend, al zijn de strijkers van Moskou gevoeliger in de klanknuancering en lijken de Vlaamse blazers homogener en warmer. De solisten behoren tot het beste wat Vlaanderen op dit gebied te bieden heeft, zoals de pianisten Luc Devos, André de Groote en Daniël Blumenthal, de violist Guido de Neve, de fluitiste Gaby van Riet en anderen.

De presentatie van de twee cd-boxen laat jammer genoeg te wensen over. Dat de eerste box ‘Vlaamse Muziek’ wordt opgefleurd door de Belgische driekleur is misschien een kleine uitschuiver, maar dat vier van de tien componisten een verkeerd geboortejaar meekrijgen, is een ergere slordigheid. De teksten van de inlegboekjes - in het Nederlands, Frans en Engels - zijn uitstekend inzake historische duiding en musicologisch commentaar. Die teksten worden wel ontsierd door al te veel drukfouten en een aantal ongerijmdheden zoals bv. het situeren van fluitiste Gaby van Riet bij de ‘koperen blaasinstrumenten’ of de uitvoerige bespreking van Poots 4de symfonie waar de cd zijn 6de bevat! Hopelijk gebeurt de distributie van deze belangwekkende productie wel vlekkeloos. De Vlaamse symfonische muziek verdient wel degelijk internationale verspreiding, al is het eigen land wat dat betreft ook nog een grotendeels onontgonnen afzetmarkt.

Hendrik Willaert

Vlaamse Muziek, vol. 1, Naxos 8551024; vol. 2, Naxos 8551038.