Ons Erfdeel. Jaargang 41

Het Toneelhuis: herstel van de centrumfunctie

In het seizoen 1998-'99 gaat Het Toneelhuis officieel van start. Luk Perceval, artistiek leider van het nieuwe gezelschap, vindt het zelf een van de opwindendste avonturen van de voorbije jaren. De fusie van KNS (Koninklijke Nederlandse Schouwburg, Antwerpen) en BMCie (Blauwe Maandag Compagnie, Gent) schept inderdaad hoge verwachtingen. Als alles meezit, kan het initiatief bijdragen tot een herschikking van het Vlaamse theaterlandschap.

Perceval is een ambitieuze theatermaker, die weet wat hij wil. Toen hij in 1984 als acteur de KNS verliet en met enkele gelijkgezinden BMCie oprichtte, was dat uit onvrede met de ‘artistieke impotentie’ van de dichtgeslibde grote theaterhuizen, waar politieke benoemingen en de behoefte aan werkzekerheid meestal de creatieve impuls smoorden.

BMCie evolueerde van een onderneming in de marge tot een gevestigde waarde. Met toonaangevende producties als Voader, Strange Interlude, Wilde Lea, All for Love, Joko en O'Neill bereikte men bovendien een groot publiek. Insiders ontging het echter niet dat de laatste jaren ten gevolge van een aantal spanningen de grote inspiratie wat op raakte. De theatermarathon Ten Oorlog (Shakespeare, Lanoye, Perceval), waarvan de voorbereiding niet zonder moeilijkheden verliep, was dan weer een waardig sluitstuk. Maar Perceval had andere dromen en plannen.

Na een mislukte poging van BMCie om met het NTG (Nederlands Toneel Gent) samen te gaan, is er nu dus het verbond met KNS. De Antwerpse Bourla-schouwburg wordt de thuishaven. Conform de bepalingen van het Decreet voor de Podiumkunsten blijven KNS en BMCie tot juni 2001 apart gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap. De fusie is een feitelijke vereniging van twee autonome instellingen, die hun middelen samenvoegen, een gemeenschappelijk artistiek beleid voeren en samen de uitvoering ervan organiseren. Het beleid wordt bepaald door de vzw Het Toneelhuis.

Perceval keert dus niet zomaar terug naar de stal om de cirkel te sluiten. Van de stal wil hij een residentie maken met veel kamers, die men graag en overvloedig bezoekt omdat er een eigentijdse service is. Noem het eventueel een gezonde artistieke expansiedrift. In het dossier met het ontwerp van een beleidsplan voor 1997-2001 omschrijven Luk Perceval en Stefaan de Ruyck, die samen met Guy Joosten het directiecomité vormen, hun visie.

De eerste pijler van hun beleid is schaalvergroting. Ze houden een pleidooi voor een nieuwe centrumfunctie binnen het theaterlandschap. De veelheid aan kleine gesubsi-

[p. 764]

De Bourla-schouwburg in Antwerpen, de thuishaven van Het Toneelhuis Foto Guy Obijn.

dieerde groepen leidde tot een inefficiënte versplintering van de middelen. Voor veel theatermakers is de marge waarin ze werken te eng. Zelfs hun vaste kern van supporters raakt op hen uitgekeken. Er is behoefte aan een huis met veel middelen en een breed artistiek draagvlak, waar de versnipperde krachten gebundeld worden. Dat op die manier weer ruimte vrijkomt voor een nieuwe marge, is heel natuurlijk. Om het artistiek potentieel uit te breiden opteert Het Toneelhuis voor een ‘losvast’ gezelschap, waarbij de acteur niet permanent op de loonlijst van het gezelschap staat, maar er wel prioritair zijn lot aan verbindt. Zo'n formule stimuleert tegelijk een soepele doorstroming en een ensemble-gevoel.

Dat houdt verband met de tweede pijler, het organisatorische vlak. Wie als kunstenaar in Het Theaterhuis wordt binnengehaald, gaat niet geïsoleerd of eenmalig zijn eigen gangetje. Interactie en discussie moeten bijdragen tot vormen van creatieve samenwerking met ‘verwante’ individuen en gezelschappen. Men wil ook nauwe contacten onderhouden met studenten uit de drama-opleiding en jonge regisseurs begeleiden op de weg naar de grote scène. Voorts duikt onvermijdelijk ook weer het idee op van een tweede plateau (Cinema Tokio), waar nieuw talent ‘zorgzaam omringd’ wordt en kleine experimentele projecten gepresenteerd worden. Het zou als een soort laboratorium voor nieuwe hedendaagse dramaturgie kunnen fungeren. Een angstreflex tegen een repertoiretheater dat zich op den duur toch weer gaat consolideren? In elk geval is de onderneming een zinvoller poging om het landschap te ‘reorganiseren’, dan de artificiële samenwerkingsverbanden die minister van Cultuur Luc Martens tijdens de laatste subsidieronde aan sommige theaters oplegde.

De derde pijler is de maatschappelijke gebondenheid van het theater. Als kind van zijn tijd neemt de theatermaker tegenover zijn tijd een standpunt in. Theater positioneert zich binnen de grote maatschappelijke stromingen van onze cultuur. In dat kader past een dynamisch repertoirebegrip. Het Toneelhuis zoekt bewust aansluiting bij de grote teksttraditie (het repertoire) om van daaruit en vanuit een duidelijke artistieke visie in discussie te treden met zowel de traditie als de levende cultuur. Geen museumtheater dus, maar theater dat zich spiegelt aan de realiteit van vandaag en dus een uitgebreid publiek wil bereiken. Het grote acteursbestand en de financiële middelen van een stadstheater als Het Toneelhuis moeten het bovendien mogelijk maken dat ‘klassieke’ teksten optimaal getheatraliseerd worden op de grote scène - anders dus dan de minimale aanpak door kleine

[p. 765]

theaters, die vaak uit noodzaak repertoireteksten amputeren of in zakformaat opvoeren.

Samengevat gaat het om een centralisering van krachten. Wat Het Toneelhuis wil realiseren, zou wel eens een belangrijke fase kunnen betekenen in de historische ontwikkeling van het theater in Vlaanderen. De artistieke verkalking van het gesettelde theater deed vanaf de jaren tachtig nieuwe gezelschappen in de marge ontstaan. Ze gaven frisse impulsen: theater dat de slagader van de tijd liet voelen, nieuwe stijlen ontwikkelde en erin slaagde een nieuw geëngageerd publiek te bereiken. De Vlaamse Golf was een bloeiende wildgroei. Hieruit ontpopten zich interessante theatermakers, die Perceval nu dus een soort van nationaal plateau aanbiedt. Het is een opzet dat via de ideeën van T68 (het document van Hugo Claus, Carlos Tindemans en Alex van Royen over de toekomst van het theater in de Zuidelijke Nederlanden) eigenlijk teruggaat naar Teirlinck en zijn beeld van een Nationaal Toneel.

Hoewel het gezelschap zeker op reis wil gaan, beklemtoont Perceval in zijn programmaverklaring de rol van Antwerpen, dat ‘voor de Nederlandstalige toneeltraditie een moederstad (is), met twee befaamde toneelscholen die talent spuiten’. Van Het Toneelhuis wil hij ‘een kruispunt in het stedelijk weefsel’ maken, een gemeenschapsplek, een smeltkroes van meningen en visies. De installatie van Het Toneelhuis lijkt alvast de meest ambitieuze stap in de richting van de rehabilitatie van het begrip stadstheater. In dezelfde zin, maar iets bescheidener en elk vanuit zijn eigen stedelijke context, vormden Franz Marijnen en Jean-Pierre de Decker eerder al hun KVS en NTG om tot culturele broedplaatsen met een nieuwe dynamiek en een nieuwe publieksbetrokkenheid. En met een grote openheid voor andere disciplines.

Het Toneelhuis wordt het grootste repertoiregezelschap van het Nederlandse taalgebied. Het haalt zijn acteurs en medewerkers uit verschillende hoeken (De Roovers, Stan, De Koe, KIM, De Enthousiasten ...). Naast de talrijke gastvoorstellingen en de samenwerking met andere culturele instellingen (o.a. de Singel, het Koninklijk Filharmonisch Orkest van Vlaanderen, Het Paleis) staan dit seizoen niet minder dan veertien producties of coproducties op het programma. Er is veel om naar uit te kijken, bijvoorbeeld naar Tom van Dyck, die De Cocu Magnifique regisseert in een nieuwe vertaling van Pjeroo Roobjee. Jan Fabre schreef en regisseert een dialoog voor Jan Decleir en Els Deceukelier. De Roovers krijgen in en rond De Bourla vrij spel met Kasimir en Karoline van Horvath. Voor Franciska van Wedekind wordt samengewerkt met De Beethoven Academie. Er is een coproductie met W.A.C.K.O. Guy Joosten regisseert Pikovaja Dama (Schoppenvrouw) van Tsjaikovski, een coproductie met de Vlaamse Opera. En terwijl Perceval zich klaarmaakt om Ten Oorlog in het Schauspielhaus van Hamburg in het Duits te brengen, wordt de monsterproductie ook in Antwerpen herhaald.

Fred Six

Van Blauwe Maandag Compagnie tot Het Toneelhuis. Een verhaal in manifesten, Uitgegeven door het Vlaams Theater Instituut.

Ontwerp beleidsplan KNS - BMCie. Planning 1997-2001.

Programmaboek Het Toneelhuis, seizoen 1998-1999.