Ons Erfdeel. Jaargang 41

De architectuur van Paul Robbrecht en Hilde Daem

In Vlaanderen verschijnen nauwelijks publicaties over het werk van hedendaagse Vlaamse architecten. Om in deze leemte te voorzien startte uitgeverij Ludion onlangs met de reeks ‘Architectuurmonografieën’, onder leiding van Geert Bekaert. Behalve een Nederlandstalige editie verschijnt er ook een Engelstalige, zodat aan de toenemende internationale vraag naar informatie en inzicht betreffende de Vlaamse architectuur beantwoord kan worden. Het tweede boek verschijnt in 1999 naar aanleiding van de expositie over Stéphane Beel in deSingel te Antwerpen.

In het hoofdstuk ‘Onvergetelijke plaatsen’ verwijst Steven Jacobs naar de diepere drijfveer en het geloof van de architecten Robbrecht en Daem om de architectuur te zien als een uitingsvorm die een hoge graad van autonomie bezit. Zij creëren ruimtes waar het louter functionele wordt overstegen, waar een onverwachte band mogelijk is tussen de kunst die erin aanwezig kan zijn en de mens. De ontwerpers hebben een aversie tegen pronkende architectuur, tegen een architectuur die zich opzichtig wil manifesteren. Daarentegen is er van minimalisme geen sprake.

Het is geen oeuvrecatalogus geworden. Negen realisaties worden uitvoerig gedocumenteerd. Zij zijn volgens de architecten illustratief voor hun zoektocht naar de essentie van de architectuur. Hun werk wordt ingrijpend bepaald door hun grote interesse voor de rijke erfenis van de bouwkunst en in het bijzonder door de wereld van de beeldende kunst. De vriendschap met beeldende kunstenaars zoals Juan Muñoz en Christina Iglesias verruimt niet enkel hun inzicht wat betreft de relatie tussen kunst en architectuur, zij resulteert ook in schitterende samenwerking in concrete bouwprojecten. Bij de verbouwing van oude pakhuizen tot de hoofdzetel van het bedrijf Katoennatie te Antwerpen introduceert Iglesias fraaie lichtkoepels, waarin zij blauw glas en albast aanwendt. Iglesias intervenieert ook met een groot ‘vensterkader’ in het dakappartement Meert te Brussel. De meest bescheiden werken van beide architecten zijn interventies in oude woningen te Oudenaarde en Lokeren of de transformatie van een woning tot expositieruimte, zoals Galerie Hufkens te Brussel. Het BACOB (bank)filiaal in Kerksken blijft een goed voorbeeld van tweeledige gelaagdheid in de gevelbehandeling. Dit thema is ook aanwezig in een industriegebouw te Astene, een ‘biofarm’ die men kan beschouwen als geslaagde hedendaagse landelijke industriebouw. Ook in de collectieve woningbouw blijkt hun vernieuwende aanpak op een overtuigende wijze. Het appartementsgebouw ‘De Kanaalhuizen’ aan de Gentse Coupure is er een fraai voorbeeld van.

Het gebouw waarmee het duo internationaal in de belangstelling kwam, is het tijdelijke Aue-paviljoen voor de Documenta IX te Kassel. De wisselwerking tussen geslotenheid en transparantie is hier het thema, evenals de afgewogen onderlinge verschuiving van de paviljoenen. Dit werk, waarin het beeld van de trein en de verplaatsing verborgen ligt, staat nu in het Nederlandse Almere en fungeert er als kunstcentrum. De belangrijkste opdracht waaraan zij nu werken is de verbouwing van het Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam. Samen met de Vlaming Chris Dercon, directeur van het museum, hertekenden zij volledig het museale parcours en wordt er een beeldbepalende uitbreiding toegevoegd.

[p. 760]

Vooral het boven elkaar plaatsen van glas en beton in de gevelopbouw krijgt van hen een bijzondere aandacht.

De publicatie in deze uitgave van een brief van een vriend, de internationaal befaamde Spaanse kunstenaar Juan Muñoz, die vragen stelt over de betekenis van het huis, geeft het boek een zeer persoonlijk karakter. Daarnaast kan men een boeiend gesprek lezen tussen Paul Robbrecht en Fashid Moussavi, waarin een aantal drijfveren van het werk tot uiting komt. Hierin maakt Robbrecht ook het fundamentele verschil duidelijk tussen architectuur en beeldende kunst. Hij stelt dat architectuur nauwelijks haar positie hoeft waar te maken, aan haar bestaansrecht wordt niet getwijfeld. Een kunstenaar daarentegen kan zelfs vanuit een negatie werken maken, creaties waarop niemand zit te wachten. Deze positie kan de architectuur niet innemen. Steven Jacobs benadrukt dat juist in de erkenning van het onderscheid tussen architectuur en beeldende kunst de potentie ontstaat om ze samen te brengen. Met name het geduldige en trage aftasten van beide invalshoeken vormt de kern en de rijkdom van een oeuvre dat al vijfentwintig jaar groeit.

Door het concept van het boek komt een aantal boeiende projecten niet aan bod, zoals hun interessante en de niet geselecteerde wedstrijdontwerpen voor het opnieuw aanleggen van het gebied rond het Gentse Belfort of de sociale woonwijk op het terrein van de voormalige Gentse Hollainkazerne. Bij deze projecten werkte het duo samen met de talentvolle architecte José van Hee die al een aantal schitterende woningen realiseerde. Het boek bevat één foto van hun interventie in het Museum Dhondt-Dhaenens te Deurle. Wie ter plaatse gaat kijken, zal nauwelijks vermoeden hoe op bijna onzichtbare wijze de ruimte drastisch is geherformuleerd. Zelfs in dit uiterst kleine werk toont Robbrecht de kracht van de mutaties die een ontwerper kan introduceren.

Deze uitgave is een mooie start van de

Paul Robbrecht & Hilde Daem, De Aue-paviljoenen in Kassel.

Ludion-reeks. De manier waarop Gracia Lebbink op een uiterst beheerste wijze het boek vorm gaf, verdient grote waardering, evenals de zwart-wit fotografie van Kristien Daem, die dit innemend werk al jaren op de gevoelige plaat vastlegt.

Marc Dubois

steven jacobs, Werk in architectuur / Paul Robbrecht & Hilde Daem, Ludion, Gent, 1998, 159 p.