Ons Erfdeel. Jaargang 41

Muziek

100 jaar Koninklijk Vlaams Conservatorium te Antwerpen

Op 15 juni 1898 werd de ‘Antwerpsche Vlaamsche Muziekschool’ bevorderd tot Koninklijk Vlaams Conservatorium. Onder het motto ‘Traditie en vernieuwing’ werd dat feit dit jaar herdacht. Het instituut had voor deze jubileumviering geen betere karakterisering kunnen bedenken. Gedurende de voorbije 100 jaar liepen traditie en vernieuwing immers als een rode draad door het reilen en zeilen van de instelling.

De verheffing van Vlaamse Muziekschool tot Koninklijk Vlaams Conservatorium, met gelijke rechten als de Franstalige conservatoria in het land, was vooral te danken aan de vastberadenheid en bezieling van Peter Benoit (Harelbeke, 1834 - Antwerpen, 1901). Onder invloed van de Vlaamse dichter Emmanuel Hiel voelde deze componist, die als dirigent en componist in binnen- en buitenland al enige faam had verworven, zich sterk aangetrokken tot het nationalistische gedachtegoed. In 1867 aanvaardde hij het ‘bestuurschap’ (sic) van de ‘Ecole de Musique de la Ville d'Anvers’ op voorwaarde dat het ‘bij name en in feite een Vlaamse muziekschool zou zijn’. Buiten alle verwachting en tegen de traditie in, ging de gemeenteraad akkoord met die eis. Voor Benoit betekende dat meteen de inzet van een verbeten ijver om het muziekonderwijs in Vlaanderen een professionele basis en een uitgesproken Vlaams karakter te verschaffen. Na jaren hardnekkige strijd met officiële instanties en muziekprominenten haalde hij in 1898 uiteindelijk zijn slag thuis: de erkenning van zijn muziekschool als Koninklijk Vlaams Conservatorium. Gezien het politieke bestel en het maatschappelijke klimaat van die tijd in Vlaanderen was dit een revolutionaire gebeurtenis met verstrekkende gevolgen voor het Nederlandstalige landsgedeelte. Meer dan 60 jaar na de oprichting van het Franstalige Conservatorium in Brussel (1832) en bijna 30 jaar na de stichting van het eveneens Franstalige Conservatorium in Gent (1871) beschikte Vlaanderen over een eigen instituut, waar een professionele muziekopleiding in de moedertaal werd aangeboden. Als allereerste instelling van hoger onderwijs met Nederlands als voertaal heeft het conservatorium onafgebroken een eersterangs rol gespeeld in de culturele bewustwording en ontvoogding van het Vlaamse volk.

De visie van Peter Benoit bleef evenwel niet beperkt tot het gebruik van de moedertaal in het muziekonderwijs. ‘Zonder eigen taal geen eigen kunst!’ was een van zijn slogans. Het KVC moest bovendien een bolwerk en voedingsbodem zijn van waaruit het hele muziekleven in Vlaanderen doordrongen werd van een eigen nationale geest, zonder zich daarom ‘van de vreemde kunst af te trekken’. Met een eigen orkest en door middel van concerten, festivals, lezingen e.d. werd een brede waaier van eigentijdse Vlaamse muziek aan een ruim publiek voorgesteld.

Niet minder baanbrekend waren de pedagogische principes die het jonge instituut huldigde. De aspirant-musici doorliepen diverse afdelingen en graden om uiteindelijk in een hogeschoolafdeling te belanden. In die afdeling werd de theorie in de praktijk omgezet. Door o.a. de studie van de geschiedenis, de ‘schoonheidsleer en karakterstudie van de meesters en hunne werken’ konden de leerlin-

[p. 601]

gen hun culturele horizon verruimen. Benoit had daarvoor een eigen leerplan ontworpen, waarin niet alleen de leerstof stond opgesomd, maar ook de vakken tot een organische eenheid waren verwerkt. In het KVC moesten de leerlingen bovendien ‘de kunst beijveren uit liefde tot de kunst’ en moest de muziekstudie ‘de leerlingen tot denkende mannen vormen’. Het concept van Benoit bleef dus niet eng beperkt tot het opleiden van ‘individualistische virtuozen of wereldvreemde componisten’.

Amper drie jaar stond Peter Benoit aan het hoofd van het KVC. Gedurende die korte periode kon hij niet al zijn revolutionaire plannen verwezenlijken. Zijn opvolgers hebben het werk van deze illustere voorganger en baanbreker zo getrouw mogelijk voortgezet en aangepast aan de noden van de tijd. Er werden tal van nieuwe cursussen georganiseerd en stoutmoedige initiatieven genomen. Enkele van de markantste verwezenlijkingen waren: de reorganisatie van de toneelleergang, die jarenlang als de beste en volledigste opleiding in Vlaanderen gold; de stichting van een ‘Museum voor oude speeltuigen’ (1924), dat de studenten in de gelegenheid stelde oude muziek op waardevolle historische instrumenten in te studeren en uit te voeren - een unicum in het toenmalige muziekleven; de oprichting van een ‘Collegium Musicum Antverpiense’ (1938) als praktische oefening bij de cursus muziekgeschiedenis enz. Ook andere realisaties in de marge of met de steun van het KVC droegen in niet geringe mate bij tot het muziekleven in de metropool en in Vlaanderen: de diverse concertcyclussen, het Peter Benoitfonds, de Vlaamse Vereniging voor Muziekgeschiedenis, enz.

Vanaf het begin werd de creativiteit van de studenten sterk gestimuleerd. Onafgebroken werden kleine en grotere ensembles in het leven geroepen, zowel vocale als instrumentale. Die legden zich meestal toe op de uitvoering van werken van Vlaamse componisten. Aan muziekliteratuur van eigen bodem ontbrak het in de instelling niet. Veel Vlaamse componisten waren er als leraar werkzaam en tal van jonge talenten kregen er niet alleen hun opleiding maar werden ook zelf geïnspireerd tot ‘toondichten’. Het jubileumboek bevat een indrukwekkende lijst met ongeveer 150 namen van Vlaamse componisten die als leraar of als student met het KVC verbonden waren of zijn.

Portret van Peter Benoit (1834-1901) door Edouard de Jans.

Met de tijd kreeg het KVC ook in het buitenland grote bekendheid. Dat was vooral te danken aan het prestige van directeuren als J. Blockx, L. Mortelmans, Fl. Alpaerts, J. van Hoof, L. de Vocht en Fl. Peeters. Die kenden als componist, dirigent of pedagoog een internationale uitstraling. Vooral onder de directie van Fl. Peeters groeide diens orgelklas uit tot een internationale cursus met een record aantal buitenlandse studenten.

Maar niet alles liep van een leien dakje. De behuizing van het conservatorium maakte een lange lijdensweg door. Eind 1883 kreeg P. Benoit van het Antwerpse stadsbestuur de stellige belofte dat er voor de Vlaamse Muziekschool een nieuw en monumentaal gebouw zou worden opgetrokken, dat naast voldoende klaslokalen ook een grote concertzaal zou bevatten. Drie jaar later werd het instituut ‘voorlopig’ ondergebracht in het zestiende-eeuwse Huis Moelnere aan de Sint-Jacobs-markt. Ondanks herhaald aandringen van de directies en mooie beloftes van overheidswege bleef het KVC er zeventig jaar lang gehuisvest, vaak in erbarmelijke omstandigheden. Eindelijk, op 4 januari 1968 werd een eerste gedeelte van het nieuwe gebouw aan de Wezenberg in gebruik genomen en pas in 1987 was het hele

[p. 602]

complex voltooid. In die nieuwe behuizing kreeg ook de bibliotheek van het KVC een waardig onderkomen. En niet ten onrechte. Als gespecialiseerde wetenschappelijke bibliotheek met meer dan 250.000 werken is het een van de belangrijkste muziekbibliotheken in België. De collectie omvat momenteel meer dan 10.000 manuscripten van hoofdzakelijk Vlaamse componisten. Daarnaast bezit de bibliotheek tal van prachtige en originele oude drukken, een van de tien exemplaren van de eenstemmige ‘souterliedekens’ en het enige handschrift van het ‘Beyaert-Boek’ (1746) van Johannes de Gruytters.

Na verschillende pogingen tot herstructurering maakt het KVC ten gevolge van het hogescholendecreet sinds 1 januari 1996 deel uit van de Hogeschool Antwerpen, als Departement Dramatische Kunst, Muziek en Dans. In het jubileumboek stelt het departementshoofd Herman Mariën de vraag of dat een verbetering is of een achteruitgang. Zijn antwoord luidt: ‘In plaats van betwistbare vergelijkingen te maken tussen vroeger en nu, lijkt het me beter te bekijken hoe we met onze huidige situatie moeten omgaan. Hoe we de beste opleiding voor onze studenten kunnen verzekeren. Hoe we degelijke en kritische artiesten kunnen blijven vormen. Hoe we een bijdrage kunnen blijven leveren aan het Vlaamse muziekleven, of ruimer gezien de regionale en internationale podiumkunsten.’ En Michaël Scheck, het vorige departementshoofd, merkt op: ‘De boeiendste erfenis van Peter Benoits levenswerk is de blijvende verplichting tot vernieuwing.’ Traditie en vernieuwing kunnen elkaar inderdaad perfect aanvullen. En aan vernieuwingsprojecten voor de toekomst ontbreekt het niet, zoals blijkt uit diverse bijdragen in het jubileumboek.

In het kader van het honderdjarig bestaan nam het KVC tal van boeiende initiatieven. Naast de magistrale uitvoering van het oratorium Lucifer van Peter Benoit werden in de loop van het jaar verscheidene werken van hedendaagse Vlaamse componisten in première voorgesteld, o.a. de Tweede symfonie van Luc van Hove. Het Koninklijk Filharmonisch Orkest van Vlaanderen o.l.v. Grant Llewellyn voerde beide partituren op een enthousiaste wijze uit. Met de steun van de Vrienden van het Conservatorium verschenen twee cd's met werk van J. Blockx en M. de Jong (Phaedra) en kamermuziekwerken van F. Celis (Vox Temporis). Een andere schitterende realisatie is het jubileumboek Traditie en vernieuwing. Het is een uitzonderlijk en boeiend document geworden. Dit jubileumboek beperkt zich niet tot een nuchtere opsomming van feiten, maar biedt een levendige en rijk geïllustreerde voorstelling van wat het KVC in de loop van de voorbije honderd jaar heeft meegemaakt en gerealiseerd. Zowel het unieke en steeds aangepaste pedagogisch concept van het instituut als de uitstraling en de betekenis van het KVC worden daarin uitvoerig besproken. Ongeveer vijftig auteurs geven een haarscherp beeld van de traditie en de vernieuwing van het Koninklijk Vlaams Conservatorium. Dit lijvige en solide jubileumboek is het lezen, bekijken en bestuderen meer dan waard.

Hugo Heughebaert

Traditie en vernieuwing. Koninklijk Vlaams Conservatorium 1898 school - conservatorium - hogeschool - 1998, Hogeschool Antwerpen, 1998.