Ons Erfdeel. Jaargang 41

Aangesloten op de wereld

Laten we er geen doekjes om winden: uit alles en iedereen ebt de kracht weg, alles verliest geleidelijk zijn vuur, zijn snelheid en zijn samenhang. De wereld wordt geregeerd door oneerlijkheid, wreedheid en lafheid. Niemands leven wordt wat hij ervan hoopte. Ziekte, onrecht en armoede zijn onuitroeibaar. En ten slotte gaat alles onherroepelijk verloren.

Aldus het hoofdpersonage Orville in de gelijknamige roman van Dirk van Weelden (1957). Maar wie zich neerlegt bij deze overigens op zichzelf juiste diagnose is, volgens dezelfde Orville, in de greep van het Chagrijn. Het komt erop aan duizenden uitwegen te vinden en listig te ontsnappen aan deze impasse. Daartoe heeft hij door het leven en de tijd uit elkaar gegroeide vrienden uitgenodigd op een Frans buiten. Terwijl in de stad de pest van het Chagrijn woedt, zullen acht volwassenen en zeven kinderen, zoals in de Decamerone van Boccaccio, in deze wijkplaats elkaar verhalen vertellen over ‘hoe dat ook alweer moet, leven’.

Orville heeft ambitieuze voornemens: ‘(...) een potentieel te wekken waarvan ik denk dat het bij ons bestaat. Om ons sterker verbonden met elkaar te voelen. Het blijft allemaal zo kabbelend en lauw en toevallig. Bezieling, daar ging het om. Niet om de uitkomst.’

Dirk van Weelden (º1957) - Foto Annemieke Stijns.

Hij bijt de spits af met een voordracht over de Historiën van Herodotus, het boek dat hem ooit uit een diepe crisis gehaald heeft. Voor Orville is dit oudste Europese prozawerk een manier van denken. Niet de theoretische van Aristoteles die neerkeek op Herodotus, omdat hij niet de ene, eenduidige, eeuwige waarheid zocht. Orville bewondert in Herodotus juist de melange van ongelijksoortige verhalen, de aaneenschakeling van reisaantekeningen, legenden, vertellingen, toespraken en portretten. Hij noemt Historiën het gelukkigste boek dat hij kent ‘omdat het de diversiteit van de mensen, van de wereld en van de kennis van dat alles viert. Omdat het onderzoekt zonder weten van leven te scheiden. (...) Omdat het zich niet verheft boven de herkomst van de verhalen waaruit het bestaat en de verhalen intact laat. (...) Omdat het sceptisch is zonder respect te verliezen.’ Maar het samenzijn groeit niet uit tot de saamhorigheid die Orville zich gedroomd had. Al vlug steken de typische, onvermijdelijke spanningen tussen de stellen, de alleenstaanden en de kinderen de kop op. Misschien is Orville het enige gemeenschappelijke aan deze verzameling mensen. Om hem, om zijn naïeve gedrevenheid zijn ze gekomen. Ze hebben hem welwillend maar wat gegeneerd aanhoord. Ze zijn in hun eigen levens gebleven. De magie van het samenzijn werkt niet.

Maar de echte tegenkrachten projecteert

[p. 590]

Van Weelden in een mythische figuur, Legba genaamd, een soort boodschapper die hij geënt heeft op een bekende West-Afrikaanse voodoo-godheid. Het merkwaardige aan Legba is dat alleen de lezer hem waarneemt. Voor de personages zelf blijft hij onzichtbaar. De auteur zweert op die manier als het ware samen met de lezer. Het verhaal (dat er overigens nauwelijks is) krijgt er een fatale lading door. Legba heeft een duidelijke missie: het ontbinden van het gezelschap, het opbreken van de clan, het terugjagen naar de stad van Orville's gasten, en uiteindelijk van Orville zelf. Om de loop van de gebeurtenissen te sturen neemt deze figuur tijdens het verhaal verschillende gedaanten aan. Zijn mysterieuze missie zal Legba achtereenvolgens als oude man, wolf, hond, roerdomp, parkwachter, baars, en dode machine uitvoeren. Een van de kinderen wordt zonder het te beseffen ingeschakeld in de strategie. Bijna leidt dat tot de dood van een ander kind. Maar zover laat Legba het niet komen. Het kind wordt gered en het einde van de vakantie versneld. Het sluitstuk van de missie ligt in de slag die Orville krijgt als hij bij het joggen opbotst tegen een walnotenboom. De dreun werpt hem als Paulus van zijn paard en zorgt voor de ‘bekering’, het inzicht. In een brief naar de teruggekeerde vrienden maakt hij melding van zijn nieuwe wijsheid. Het bestaan in de stad is niet verknipt en versnipperd. Nu ziet Orville pas ‘de kansen, de mogelijkheden om op jullie levens, op de wereld die we bewonen aangesloten te zijn.’ Orville legt de ambitie af zender te zijn, hij is alleen nog geleider. Zich laten meedrijven op de stroom is voortaan de boodschap, maximaal ‘schakelen’.

Orville is een pathetisch personage - ‘waardig én belachelijk’ noemt de auteur hem zelf, en daar is iets voor te zeggen - dat zich tragisch vergist in zijn gasten, zijn voornemen en zichzelf. Of hij een alter ego is van de schrijver, weet ik niet, maar Van Weelden nodigde begin dit jaar wel vrienden en geestverwanten uit voor een weekend in De Balie in Amsterdam, om een bijdrage te leveren aan zijn feest ‘als hommage aan de mensen en werelden waaruit een roman kan ontstaan.’ Ook dat samenzijn was geen onverdeeld succes, zoals bleek uit het NRC-Handelsblad van 26 januari 1998.

Dit boek leest niet als Herodotus. Daarvoor is het soms te zwaar op de hand. Anderzijds zijn de subtiele irritaties tussen de personages dan weer raak en herkenbaar geobserveerd. Legba geeft een magische dimensie aan het wat schrale en over het paard getilde gegeven. Uiteindelijk is dit een optimistisch boek. Dat is het merkwaardige: niettegenstaande de mislukking van Orville's voornemens, en misschien juist daarom, heb ik dit boek opgemonterd dichtgeklapt. Kon er weer even tegen. We zijn vrolijk onderweg naar niets. Maar we hoeven daarom geen slachtoffers te zijn. Ontsnapt! (het laatste woord van het boek).

Luc Devoldere

dirk van weelden, Orville, Meulenhoff, Amsterdam, 1997, 271 p.