Ons Erfdeel. Jaargang 41

Film

Left Luggage van Jeroen Krabbé

De pittoreske klinkerstraten van de Antwerpse jodenbuurt zijn het decor van Left Luggage, het regiedebuut van Jeroen Krabbé die beter bekend is als vertolker van uiteenlopende rollen in tal van internationale films. Samen met zijn collega Rutger Hauer houdt hij al jaren Nederlands naam hoog in den vreemde.

Acteur en kunstschilder Krabbé maakte na een theaterloopbaan een vliegende start als filmster met Soldaat van Oranje van Paul Verhoeven, gevolgd door redelijk succesvolle Nederlandse films als Een Vlucht Regenwulpen van Ate de Jong, De Vierde Man van opnieuw Paul Verhoeven en Oeroeg van Hans Hylkema.

Vanaf de jaren tachtig breidde Krabbé zijn werkterrein uit naar onder andere Hollywood. Barbra Streisand vroeg hem voor het door haar geregisseerde The Prince of Tides, Penny Marshall voor Jumping Jack Flash, Andrew Davis voor The Fugitive. Met de Britse regisseur John Irvin werkte Krabbé aan Turtle Diary en Robin Hood, met Chris Menges aan A World Apart en met John Glen aan de James Bond-film The Living Daylights.

Voorwaar een bevredigende carrière, maar zoals zoveel acteurs tegenwoordig voelde ook Jeroen Krabbé de behoefte eens de kapitein op het schip te zijn. Een regisseur heeft nu eenmaal meer controle over het eindresultaat dan een acteur. Dat Krabbé echter ook de keerzijde van deze medaille leerde kennen, blijkt uit het dagboek dat hij bijhield tijdens de opnamen van Left Luggage. In de eerste aantekeningen staat te lezen: ‘Vreemde gewaarwording. Opeens verantwoordelijk voor ALLES!’ En in de laatste: ‘Ik ben zo moe, het was een totale uitputtingsslag, ik ben dood- en doodmoe.’

Wat is nu het resultaat van al deze inspanning? Een geslaagd, op het filmfestival van Berlijn bekroond regiedebuut waarbij het moeilijk is de ogen droog te houden en waarin de filmische vormgeving ondergeschikt is gemaakt aan het verhaal en de acteerprestaties. Left Luggage is gebaseerd op de licht autobiografische roman Twee Koffers Vol van schrijfster Carl Friedman die eerder de tweede generatie-problematiek van naoorlogse joden heeft beschreven in haar boek Tralievader. In Twee Koffers Vol schetst zij hoe joodse ex-concentratiekampge-

[p. 457]

vangenen met hun verleden in het reine trachten te komen. Zwijgen en proberen te vergeten of praten, opnieuw doorleven en verwerken, wat is de juiste methode?

In de film Left Luggage is te zien hoe de jonge Chaja (een sterk debuut van de Engelse Laura Fraser) gebukt gaat onder de worsteling van haar ouders. Haar vader (een ontroerende Maximilian Schell) raakt geobsedeerd door het idee de twee koffers, die hij in de oorlog ergens had begraven, op te sporen. Het is zijn remedie tegen het knagend oorlogsleed waarmee zijn vrouw (Marianne Sagebrecht) op andere wijze tracht te leven. Zoals hij opmerkt: ‘Jij wilt Auschwitz verbergen onder een stapel zelfgebakken cakes’. Waarop zij antwoordt: ‘En jij, jij graaft niet naar koffers, jij wil je verloren zelf opgraven!’

Filosofie-studente Chaja kijkt machteloos toe en weet tegenover het onvoorstelbare verleden van haar ouders slechts haar eigen levenslust te plaatsen, haar onafhankelijkheid en zelfvertrouwen. Niet religieus opgevoed is het jood-zijn voor haar van weinig betekenis. Tot zij, door geldnood gedwongen, een baantje aanneemt als kinderverzorgster bij het streng orthodoxe Chassidische gezin Kalman, bestaande uit vader (Jeroen Krabbé), moeder (een indrukwekkende Isabella Rossellini) en vijf kinderen.

Aanvankelijk gruwt Chaja van de Chassidiem, zoals deze zich door de Antwerpse straten nabij het station spoeden, met hun zwarte hoeden en lange jassen, hun pijpenkrullen en baarden. De eeuwenoude rituelen en strenge regels en voorschriften zijn Chaja een gruwel, maar het vijfjarig zoontje Simcha verovert haar hart en zal haar uiteindelijk bewust maken van haar joods-zijn, waarna zij haar vader kan steunen in zijn speurtocht naar zijn koffers, c.q. zichzelf.

In het scenario dat Edwin de Vries maakte

Laura Fraser en Adam Monty in ‘Left Luggage’ van Jeroen Krabbé.

van Friedmans roman overheerst het thema van respect voor het anders-zijn. Een actueel thema in een tijd waarin vele vormen van anders-zijn moeten worden gerespecteerd, tot en met de moslim-orthodoxie. Toch heeft De Vries er niet voor gekozen het scenario om te zetten naar de huidige tijd. Left Luggage speelt zich af in de vroege jaren zeventig, mogelijk omdat in die tijd, ruim vijfentwintig jaar na de Tweede Wereldoorlog, voor het eerst pogingen werden gedaan met het verleden in het reine te komen en aan een nieuw joods zelfbewustzijn te werken. Deze pogingen zijn geslaagd te noemen, gezien de enorme opleving tegenwoordig van de interesse in joodse dan wel Jiddische literatuur en klezmer-muziek.

Vanuit deze kennis kijkt regisseur Jeroen Krabbé terug naar de jaren zeventig, waarin door jongelui de revolutie werd gepreekt ter-

[p. 458]

wijl een oudere generatie nog voor een groot deel in het verleden leefde en het anti-semitisme bij lange na nog niet was uitgeroeid. In Left Luggage vertegenwoordigt de conciërge in het huis van de familie Kalman in zijn eentje dit kortzichtige en kwaadaardige anti-semitisme, dat vandaag de kop opsteekt in de houding van sommigen tegenover vluchtelingen en immigranten.

Het zijn enkele zijlijnen die Left Luggage diepgang en een meerwaarde geven, hoewel het filmverhaal zelf eenvoudig en buitengewoon toegankelijk is uitgewerkt. Meer dan in een bijzondere vormgeving en fotografie zocht Jeroen Krabbé het in de spelregie. En met resultaat. Left Luggage blinkt uit in de acteerprestaties van een respectabele cast, die Jeroen Krabbé mede dankzij zijn internationale connecties bij elkaar kreeg. Zo weet de fameuze Chaim Topol, vertolker van de melkboer Tevje uit de musical en film Fiddler on the Roof, een schitterende buurman Apfelschnitt neer te zetten, die Chaja met raad en daad terzijde staat in haar tocht door de onbekende wereld van de Chassidiem.

Onvermijdelijk is bij de bewerking van roman naar film veel materiaal gesneuveld. Hoewel het boek getrouw is gevolgd zullen de lezers vaststellen dat het verhaal van de film eenduidiger en minder gelaagd is. Maar Edwin de Vries komt de eer toe de film verrijkt te hebben met op momenten zeer ontroerende dialogen. En regisseur Jeroen Krabbé verrast door zijn bescheiden dienstbaarheid aan een onderwerp dat hem duidelijk zichtbaar na aan het hart lag. Hij maakte van zijn regiedebuut Left Luggage een misschien niet volmaakt maar wel ontroerend klein juweel.

Gerdin Linthorst