Het geeft onverwisselbaar gestalte aan een tijd: de jaren 1900-1950; aan een plaats: België met als voornaamste centra Blankenberge, Brugge en Brussel; aan een dubbelcultuur: de Vlaamse en Franse; aan een dramatiek: twee oorlogen en twee bezettingen; aan en politiek: sociaal en ideologisch; aan een psychologie: analytisch en observerend; aan een filosofie: sceptisch en humanistisch.
De onverwisselbaarheid van het monument definieert de stijl van Brulez en het karakter van zijn werk. Het is er ook de betekenis van en die is indrukwekkender voor wie in staat is in het kleine de metafoor van het grotere te zien. De ‘woningen’ - de wereld - van Raymond Brulez is niet een grootse imposante wereld die indruk maakt op ontvankelijke zielen, maar een herkenbaar-reële die in feite evengoed een illusie is van eenzelfde soort werkelijkheid. Borgen of Brussel is weinig anders als Parijs, Londen of New York, Voor wie het vermogen bezit, dank zij een speelse, ironische, nieuwsgierige verbeeldingskracht uitdrukking te geven aan een volstrekt autonome evocatie van de ‘comédie humaine’. Het zou dwaas zijn niet te erkennen dat andere projecties van een ‘temps perdu et retrouvé’, van Proust, Joyce of Musil, uitgewerkter, breder en dieper zijn dan van Brulez; de horizonnen waarheen zij terugverwijzen zijn anders, de achtergronden niet gelijk, de middelen die zij aanwenden niet dezelfde. Maar wat Raymond Brulez met zijn materie tot stand brengt, heeft een soortgelijk effect. Het is even onvervanbaar als uniek. En het is de betekenis van Mijn woningen, dat wij er een wereld in weerspiegeld vinden, waarin kleur, geur, geest en taal, in een bewonderenswaardig grillige architectuur de essentie vastleggen van een authentieke Belgische werkelijkheid.
Die werkelijkheid is voorbij, geschiedenis geworden. Maar zij blijft voortbestaan in een levend literair resultaat. De kwaliteit van die schepping, de kwaliteit van dit monument, is die van Brulez' stijl en de persoonlijkheid waarvan het doortrokken is. Zijn grote gevoeligheid stelt hem in staat tot subtiele en verrassende psychologische inzichten en observaties, die door ironische afstandelijkheid en een natuurlijke scepsis zijn afgeschermd voor de gevaren van sentimentaliteit en pernicieus heimwee naar verdwenen werelden. Anderzijds behoort tot de karakteristieken van zijn verbeelding de
Raymond Brulez (1895-1972)
Collectie Letterkundig Museum.
tweetaligheid die de opgeroepen tijd kenmerkte en het bezit van een klassieke eruditie, die op zichzelf al een sterke relativering in zich sluit.
De vele, bijna achteloos-terloopse toespelingen van historische en politieke aard op de Belgische en meer in het bijzonder Vlaamse realiteit uit de eerste helft van deze eeuw geven aan dit bijzondere werk, naast een literaire, ook een cultuur-historische betekenis. Het valt jammer genoeg alleen te vrezen dat door de cultuuromslag van de laatste decennia de hedendaagse, vooral jongere, lezer het moeilijk zal hebben de toegang tot het werk te vinden. Er is veel weggevallen - de kennis van Frans en Latijn om maar iets te noemen en van de daarmee samenhangende literaire cultuur - uit het arsenaal dat eens ter beschikking stond en waaruit Brulez ruimhartig putten kon. Het is maar de vraag of de toegenomen gemakzuchtige onverschilligheid zich die inspanning zal getroosten. In een bespreking van deze nieuwe druk, enige tijd geleden in Vrij Nederland (18 oktober 1997), bepleitte Christine D'Haen een aandachtig bezoek aan dit monument dat zij bewondert. Zij voegde er de verzuchting aan toe: ‘Laat er toch iemand komen die Mijn woningen in onze literatuurgeschiedenis situeert en er al de verklaringen bijvoegt. Een beschaving heeft er behoefte aan begrepen te worden’. Ik onderschrijf die wens en betreur het dat de gelegenheid daartoe niet reeds nu te baat is genomen. De vervulling daarvan zal ongetwijfeld kunnen bijdragen tot de ruimere be-
Auteursrechtelijk beschermd