Ons Erfdeel. Jaargang 40

Hergé, een biografie

‘Tienduizend miljard bliksembommen en dondergranaten! Wat nu weer, stelletje wafelijzers, sokkenlopers, kelderpissebedden, overgehaalde zandvlooien?’ Aan het woord is - wie zou het niet weten - kapitein Haddock, die in de avonturen van Kuifje het schelden tot een alledaagse kunst verhief. Als vaste compagnon van de wereldberoemde reporter verscheen Archibald Haddock voor het eerst ten tonele in het album De krab met de gulden scharen, dat in het Nederlands in 1953 het licht zag. Sindsdien luchtte de kapitein in de vijftien albums waarin hij optreedt wel duizend keer zijn explosieve gemoed door middel van ongeveer 470 krachttermen en 560 scheldwoorden.

[p. 787]

Zijn optreden, zijn mateloze agressie en vooral zijn drankzucht boeiden me mogelijkerwijs méér dan Kuifjes lotgevallen in Congo, Amerika, het Verre Oosten, over de hele aardbol en veel later zelfs op de maan. In zijn opvallende onopvallendheid kwam Kuifje me te weinig echt voor. Zijn simpele, ronde gezicht, zijn onduidelijke leeftijd, zijn gebrek aan karakter - het stond me soms allemaal een beetje tegen.

Dat is lang geleden. De wereld is inmiddels anders geworden en het beeldverhaal, waar boekenliefhebbers meewarig hun neus voor ophaalden, heeft aanzien gekregen. In 1996 vierde men zowaar de honderdste verjaardag ervan. In België zijn strips overigens bijzonder populair. Loop in een warenhuis maar eens de ‘stripmuur’ langs: Bakelandt, Guust Flater, Jommeke, Kiebeboe, Nero, Robbedoes, De Rode Ridder enz. Welke Nederlandse auteur verkoopt - zoals met Suske en Wiske het geval is - van elke nieuwe titel bijna 400.000 exemplaren, vier keer per jaar? De negende kunst (en de merchandising eromheen) is een belangrijke economische factor geworden.

Aan het oeuvre van Hergé (een omkering van de initialen van zijn naam Georges Remi zijn tijdens het leven van de Brusselaar, maar vooral na zijn dood in 1983, boekenplanken vol publicaties gewijd. Nog maar kort geleden verschenen van de hand van de Brit Harry Thompson: Kuifje-Hergé, een dubbelbiografie (Leuven, Kritak, 1991, 196 blz.), van de Nederlandse ‘tintinoloog’ Huib van Opstal een bijzonder verzorgde studie onder de titel Essay R.G. Het fenomeen Hergé (Hilversum, Delange, 1994, 256 blz.) én een even lezenswaardig als ontluisterend opstel van Joël Kotek: Tintin-Kuifje, een Belgische ersatzmythe in Anne Morelli's bundel: De grote mythen uit de geschiedenis van België, Vlaanderen en Wallonië (Berchem, Epo, 1996, blz. 259-268).

Recent is daar nu Hergé. Biografie aan toegevoegd, een turf van een biografie van de Franse journalist (en gewezen redacteur van ‘Le Figaro’), Pierre Assouline. Vaak heb ik dit boek met gemengde gevoelens gelezen, eerlijk gezegd: doorgeworsteld. Assouline is, in opvolging van Bernard Pivot, directeur van het Franse tijdschrift Lire. Eerder publiceerde hij onder meer goed gedocumenteerde biografieën over de vliegtuigbouwer Marcel Dassault, de uitgever Gaston Gallimard, de journalist Albert Londres en de schrijver Georges Simenon.

Natuurlijk is er in Assoulines Hergé, omdat de biograaf vrij toegang kreeg tot de archieven van de Fondation Hergé, tot die van Remi's beide vrouwen én tot de kring van intimi, vrienden en collega's, heel veel feitenmateriaal bijeengebracht:

•	over de twijfelachtige afkomst van Georges Remi, die zonder zijn tekentalent misschien in een Brussels confectieatelier zou zijn beland in het voetspoor van zijn grijze, ietwat liefdeloze vader Alexis; een onecht kind dat - wie weet - door een koning (Leopold II?) of een graaf (Gaston Errembault de Dudzeele?) kon zijn verwekt;
•	over het conservatief-katholieke milieu van zijn middelbare-schooltijd in het college Saint-Boniface te Elsene én in de scoutsbeweging;
•	over zijn tweede vader, priester Norbert Wallez, die hem bij zijn krant Le Vingtième Siècle binnenhaalde om bij het jonge volkje een boodschap van virulent anticommunisme te propageren en die de jonge tekenaar zelfs aan een echtgenote hielp: zijn eigen secretaresse Germaine Kieckens;
•	over de geboorte van het jongetje Tintin, dat met zijn hondje (Hergé hield alleen van poezen) op 4 januari 1929 in de kinderbijlage van Le Vingtième Siècle als verslaggever opduikt en naar het Sovjetrijk vertrekt, waar hij tijdens een achtervolging zijn recht opstaande kuif verwerft (op 27 oktober 1943 zal een onbekende bij Het Laatste Nieuws hem ‘Kuifje’ noemen);
•	over Remi's politieke sympathieën van extreem-rechtse signatuur: Léon Degrelle (Rex), Raymond de Becker, Robert Poulet, Paul Jamin (later politiek cartoonist Alidor), Paul Colin, Pierre Daye - allemaal waren het goede kennissen van Hergé, die zich in navolging van koning Leopold III Belgisch-nationalistisch opstelden en na de Duitse inval in mei 1940 al snel in de collaboratie verzeild raakten;
•	over Hergés medewerking aan Le Soir en Het Laatste Nieuws, gestolen kranten die onder Duitse voogdij en tegen de wil van de eigenaars in bleven verschijnen en de Nieuwe-Orde-denkbeelden hielpen uitdragen;
•	over zijn artistieke en financiële opgang: zijn albums bij Casterman in Doornik liepen als een trein - halverwege de jaren zestig werden er per jaar anderhalf miljoen exemplaren van verkocht;
•	over zijn vriendschap met Chang en met zijn broer Paul, de bon-vivant;

[p. 788]

•	over de protectie die Hergé bij de bevrijding genoot (Kuifje redde Hergé), over de beangstigende ervaring niettemin van repressie en epuratie die maakte dat hij zich van de wereld en het engagement distantieerde;
•	over de vliegende start - september 1946 - van het weekblad Tintin/Kuifje, met Hergé, toen 39 jaar, als ‘artistiek directeur’;
•	over de zenuwslopende wording, over de inhoud en de artisticiteit van elk van zijn 23 Kuifje-albums (van Kuifje in het land van de Sovjets, 1930 tot Kuifje en de Picaro's, 1979): hoe hij zich nauwgezet en oeverloos documenteerde, hoe hij aan verhaal, grappen en vondsten kwam, hoeveel tijd hij besteedde aan het vinden van een titel, hoe de albums hun weg naar een miljoenenpubliek vonden, hoe hij zijn strips aanpaste, korter maakte, bijkleurde, ciseleerde ...

Wat de liefhebber van de biografie zeker zal behagen, zijn de bladzijden waar Assouline een vrij intiem register opentrekt, m.a.w. waarin hij het innerlijk behang blootlegt van Georges Remi, die niets was zonder Kuifje (‘Tintin, c'est moi’), anders dan bijvoorbeeld Simenon, die buiten commissaris Maigret nóg een leven had. In dit verband verwijs ik onder meer naar Hergés depressies, waardoor zijn stripwerk almaar trager en onregelmatiger tot stand kwam, zijn raadselachtige verdwijningen, zijn plan om naar Argentinië te emigreren, zijn scheiding van Germaine en zijn relatie met Fanny Vlamynck, ofschoon hij tot het eind van zijn leven iedere maandag met zijn eerste vrouw doorbracht op de plek die ‘hun’ landgoed was geweest in Ceroux-Mousty, de afgunst waarmee hij het succes van collega's als Edgar P. Jacobs (Blake & Mortimer), Willy Vandersteen en René Goscinny (Asterix) bekeek, de 37 schilderijen die hij maakte - want lange tijd dacht hij in de eerste plaats schilder te moeten worden - zijn trouw door dik en dun aan zijn voornamelijk vooroorlogse vrienden, alsof de tijd van toen helderder en eenvoudiger was, zijn gewoonte om bij het uitkomen van een nieuw album aan bekende mensen een exemplaar met opdracht te sturen: aan de koninklijke familie, aan P.H. Spaak, J. Chaban-Delmas, F. Sagan enz., zijn afkeer van ... kinderen, zijn ziekte (leukemie) en zijn heengaan op 3 maart 1983, toen hij eindelijk van zijn angsten bevrijd werd en met hem ook Kuifje doodging. Een geestelijke erfgenaam, bijv. Bob de Moor, had hij immers nooit gewild. Omdat Hergé geen Disney was, zou er zonder hem geen Kuifje meer worden gemaakt.

Ondanks de grote hoeveelheid informatie die deze nieuwe biografie alle ‘tintinofielen’ biedt, krijg ik helaas de indruk dat Assouline zijn onderneming te snel heeft willen of moeten voltooien. Zijn tekst is lang, veel te lang, én stroef, want te weinig bewerkt. De auteur citeert en parafraseert te vaak en te achteloos; hij resumeert te rommelig. Sommige zaken worden twee, drie keer te berde gebracht. Het dertig bladzijden lange notenapparaat is vanwege de ontoegankelijkheid van de bronnen (brieven van Hergé en verklaringen aan de biograaf) in zijn geheel on-interessant. Daarbij komt dat de vertaling van Désirée Schyns met de Franse slag tot stand moet zijn gebracht. Het boek wemelt van de spel- en taalfouten en bovendien krioelt de uitgave van de zetfouten.

Hergé, die middelmatigheid verfoeide, zou dit boek in zijn documentenkast wegsluiten en er beschaamd het zwijgen toe doen.

Luc Decorte

Pierre Assouline, Hergé. Biografie, Meulenhoff / Amsterdam, Kritak/Leuven, 1996, 544 p.