Ons Erfdeel. Jaargang 40

Muziek

Zo vrij is Wannes van de Velde

Op 6 mei 1997 ontving Wannes van de Velde de 47ste Arkprijs van het Vrije Woord voor zijn ‘muzikaal oeuvre’. Aan de obligate laudatio was al te horen, dat de vrijheid van Wannes zich over een wijder gebied dan zijn muzikaal oeuvre uitstrekt. Hoe kan het ook anders met een ‘homme-orchestre’? Met die uitdrukking wordt hier niet alleen bedoeld, dat Wannes van de Velde een rist muziekinstrumenten bespeelt in een hele rij genres van klassiek tot jazz en volksmuziek (waaronder flamenco), of dat hij zowel liederen, als zangspelen en theatermuziek heeft gecomponeerd en/of bewerkt, of dat hij ons sedert 1966 LP's en/of CD's bezorgt met meeslepende muziek en Antwerpse balladen, beladen met een wijsheid die de grenzen van 't Stad overschrijdt. Met die uitdrukking wordt aangegeven dat Wannes van de Velde een polyvalent man is, een polyglot man bijvoorbeeld en een zeer belezen man, een internationalist die van zijn volk houdt, maar ook een schrijver, een theaterman, een beeldend kunstenaar, een pedagoog, en voor mijn part een filosoof - en ik bedoel geen ‘filosoof van 't Sashuis’ maar een denker over mens en maatschappij die met ons zijn gedachten deelt in een heel eigen idioom en een heel eigen vorm. Willy Cecile Joannes van de Velde, anno 1937 geboren aan de Zirkstraat in Antwerpen, studeerde aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten en het Hoger Instituut voor Grafiek, maar moest zijn studies onderbreken, omdat zijn vader ziek geworden was. Hij ging aan de slag ‘als letterschilder, standenbouwer, zeefdrukker, restaurant-muzikant en etalagist’. Hij sloot zich (als ‘Wim van de Velde’) aan bij G58-Hessenhuis; op zijn studiegenoot Cel Overberghe na was hij het jongste lid van deze befaamde kunstenaarsbent. Van huis uit - er werd daar veel gezongen - had hij al een intense belangstelling voor het volkslied. Tijdens zijn academietijd groeide zijn belangstelling voor jazz, cante flamenco, zigeunermuziek, blues, chanson... Wannes van de Velde stelt dat hij niet gelooft in specialisatie, maar hij hecht er wel aan om alles grondig te doen. Belangstelling hebben voor cante flamenco en maar zo'n beetje natokkelen waren hem niet genoeg: hij ging in de leer bij Andalusische migranten in Brussel. Inmiddels speelt en zingt hij naadloos samen met authentieke flamenco-ensembles. Het dansen laat hij alsnog aan de autochtonen over, meer ook niet. Deze bezige bij, die uit alle bloemen alle honing puurt, spoort niet alleen oude, haast vergeten en veelal misprezen volksliederen op, hij begint ook te componeren. Heel belangrijk is de motivering: hij is verontwaardigd over de afbraakrage in het oude Antwerpen van de Golden Sixties. Als de stadsmagistraat - om het enigszins te vergoelijken - de oude gevels heropbouwt in het museum van Bokrijk, wordt het hem helemaal te gortig. Hij

[p. 774]

wordt dus in eerste instantie een protestzanger. Dit viel in de plooien van die tijd, maar bij ‘Wannes’, zoals hij toen op de platenhoezen gedrukt stond, ging het niet om een aftreksel van Pete Seeger en Co., maar om het bloedend hart en de intellectuele en morele verontwaardiging van de Antwerpse volksjongen. Merkwaardig is dat Wannes van de Velde nooit de populistische toer op is gegaan. Het mag zwaar op de hand klinken, maar dan zij het maar zo: hij is het volk. Hij eist ook vrijheid voor zichzelf en voor het volk op. Maar ik heb nog nooit een slogan uit zijn mond vernomen. Heel zijn omvangrijk en divers oeuvre, van zijn grafiek tot zijn theaterwerk, zijn muziek en zijn literatuur (vertalingen, gedichten, proza), is doordesemd met die drang naar vrijheid - en uiteraard onafhankelijkheid -. Toen hij zijn vrijheid en onafhankelijkheid als kunstenaar door de komma-neukende staat bedreigd achtte, is hij daar ooit bijna op afgeknapt. Hij wilde het opgeven. Laten we ons gelukkig prijzen, dat hij toen niet is blijven zitten kniezen. In elk interview, in elke biografische nota van zijn hand, vermeldt hij steevast zijn militaire dienst. Hij was compagniesbediende bij een pantserdivisie in Bensberg. Daar heeft hij zijn lessen in vrijheid geleerd, a contrario, zullen we maar zeggen. Zijn gebrek aan ontzag voor het gezag heeft daar vorm gekregen. De individualist - dat heten kunstenaars nu eenmaal te zijn - werd daar geconfronteerd met het plompe achtereind van de maatschappij. Soldaat Willy van de Zirkstraat in Antwerpen heeft daar, allicht onbewust, zijn Tsjechische oom Schwejk gevonden. En hij is daar op zijn manier meer dan een beetje altruïst geworden. Men mag dat altruïsme ‘sociaal engagement’ noemen, maar laat men dat dan binnen paal en perk van zijn artistieke, individualistische natuur situeren, alstublieft. Hij breekt zijn brood en verdeelt het onder medemensen. Het klinkt danig devoot. Doch men kan zich beter niet laten misleiden. Hij is een briljant muzikant en hij leert anderen in theater- en muziekacademies

Wannes van de Velde met de eigenhandig gesneden pop die in één van zijn producties ‘das Militär’ uitbeeldt.

gitaar spelen en flamenco appreciëren. Zijn medewerking aan theater- en muziekproducties (vertalingen, decors, liederen, arrangementen, eigen teksten, zijn poppentheater) geven het theater zijn ware aard weer, waarin tonelisten en publiek een ervaring delen, collectief werken, in communie verkeren. Daar komt bij dat Wannes van de Velde - en dit maakt hem minder devoot - de rauwe werkelijkheid van het volk, dat ook in kleine dingen vrij wil zijn, nooit vergeet in het vele dat hij presteert. Of het nu gaat om Mistero Buffo, De Parochie van Miserie, Nooit brengt een oorlog vrede op de bühne, of om De Islandsuite of Vive le Geus! op de radio, of om zijn columns in Knack Magazine (gebundeld in 't Stad), de vrijheidsdrang, de relativering van door de Macht opgedrongen opvattingen, het respect voor het door de goegemeente gering geachte maar niettemin bijzondere individu staan altijd op de wand geschreven, voor wie het wil zien. En pas dat is de ware motivering voor de toekenning van de Arkprijs van het Vrije Woord aan soldaat Willy, aan schilder Wim die in homme-orchestre Wannes van de Velde volwassen zijn geworden maar rebels zijn gebleven.

Johan de Roey