Ons Erfdeel. Jaargang 40

Oude wonden steeds weer dichten

De dichtbundel Entre deux mers van Lut de Block (º 1952) bestaat uit vier cycli, een openingsgedicht met dezelfde titel als de bundel en een afsluitend gedicht, ‘Aarde’. In die afgezonderde gedichten, waartussen de hele bundel gespannen staat, situeert de dichteres haar poëzie. Met haar kompas van louter woorden bepaalt ze haar positie - tussen moedeloosheid en eindeloosheid - in de zee van het leven en anderzijds verklaart ze in de meest letterlijke zin haar aardse liefde. Tot stof en as geworden in de aarde zal ze zalig zijn:

Ik zal ontbinden om me aan jou te binden.
Je zal me kennen tot op het bot. En waar
een man moet falen, zal jij het einde zijn. (p. 47)

En ‘jij’ is de aarde, de titel van het gedicht, die ook als aanspreking gelezen moet worden.

Een kernwoord in de eerste cyclus ‘Nabeelden’ is bloed. Dat was ook al zo in haar vorige bundel Landziek. Voor De Block hangen leven en jacht onverbrekelijk samen, zoals dood en slacht, minnaars en jagers, bloeden en bloeien. De beelden in De Blocks poëzie - in de eerste cyclus ‘nabeelden’ genoemd omdat ze naar plaatsen en relaties verwijzen die voorbij zijn en alleen nog op het netvlies nagloeien - zijn direct, lijfelijk, tastbaar, gekerfd in de huid van de tekst. Ook als ze naar sprookjes verwijst, ontdoet ze die van hun vergulde en verhullende verpakking om de allesbehalve lieflijke waarheid te zeggen dat er nooit een prins komen zal, dat de kruimels in het bos altijd kiezelstenen blijken die geen kind de weg naar huis wijzen, dat er geen happy end is, alleen een vrouw en moeder die schrijft

over het snijden in het eigen vlees,
over het kleven van hun bloed,
over ogen die spraken toen ze in de stilte braken.

‘Mouvements’ is een cyclus over de ontmoeting van de geliefde die een adieu blijkt in te houden. In deze cyclus spreekt het lyrische ik, dat zichzelf ervaart als

een zwerfsteen en een kei
in mimicry,

haar twijfel uit over het horen bij haar geliefde. En zeer subtiel laat ze het gedicht met de titel ‘Jawoord’ (p. 21) eindigen op ‘lijmen’, een echo over de regels heen van de vraag ‘Is het dan nog te rijmen?’ En die twijfel lijkt aanvankelijk positief te worden opgelost in zeer mooie liefdesgedichten, zoals dat waarin de beginregel: ‘Ik lig in je armen als een rivier’ de slotregel omarmt: ‘We vloeien zonder verval in elkander.’ Maar dan drijven de beelden de gedichten binnen die deze harmonie verstoren en groeit de ambiguïteit, het verscheurd worden door het verlangen om samen te zijn en te blijven, de angst om elkaar te verliezen en de onzekerheid of de geliefde haar zal helen of splijten.

Ik voel het kloppen van de oude angst hem te verliezen.
Het kiezen tussen vlees en zaad. Zal hij me kneden
uit de vette klei, me bakken in het vuur van zijn verlangen
en me behoeden voor het splijten. Of zal hij oude wonden
openrijten die ik moet dichten, steeds weer dichten. (p. 26)

[p. 763]

Dit zijn trefzeker geformuleerde verzen waarin Lut de Block de essentie van deze dichtbundel blootlegt: oude wonden steeds weer dichten.

Hoe moeilijk dat soms is, bewijst het slotgedicht van de cyclus ‘Mouvements’: om toch nog over zichzelf en haar emoties te kunnen blijven schrijven, wijkt ze uit naar de derde persoon, zodat ze over ‘ik’ kan schrijven als over ‘ze’. De vragen waarmee de cyclus eindigt, klinken dan ook afstandelijker dan ze in werkelijkheid bedoeld zijn:

(...) Bemint ze nog?
Is deze kamer nog het middelpunt
van wat haar raakt en wat de wereld is.
Of leeft ze steeds meer van gemis,
steeds minder van wat is (p. 27)

In ‘Klein bestiarium’ beoefent Lut de Block een soort eigentijds emblemata-poëzie.

De gedichten hebben namen van dieren als titel (pantoffeldiertje, zeug, oester, amoebe, duif, octopus, waarvan een naar biologische exactheid strevende beschrijving overgaat in een metaforisch commentaar op la condition humaine, en dan in het bijzonder die van de vrouwelijke soort. Zoals de oester rauw uitgeslurpt wordt, zo consumeert de man de vrouw in wat liefde heet. Indrukwekkend beschrijft ze dat in het gedicht ‘oester’, dat met deze regels begint

Ze kan haar sluitspier nauwelijks beheersen
als hij met moordend mes haar weekheid
binnendringt.

en als volgt eindigt:

Wie koestert er een oester. Hij lust haar rauw,
hij zuigt haar leeg, hij gooit haar weg. (p. 33)

Opvallend in deze cyclus, maar ook in de gehele bundel is De Blocks voorkeur voor de stijlfiguur van de paronomasia, het op elkaar betrekken van bijna homofone of homografe

Lut de Block (º 1952) - Foto David Samyn.

woorden: praait - paait, koestert - oester, gebraad - gebroed, ‘het spit in de oven, de spil van jouw bestaan’. Deze licht maniëristische toets contrasteert met de soms erg sombere sfeer in haar gedichten.

De meest aansprekende cyclus zal voor vele lezers wellicht de slotcyclus ‘Vruchtgebruik’ zijn, waarin een warme moeder-dochterrelatie gestalte krijgt in gedichten die verschillende fasen in die verhouding memoreren, zonder nostalgisch geklaag of maternalistische hebberigheid. In ‘Vruchtgebruik’, zoals trouwens in de hele bundel Entre deux mers, brengt Lut de Block met een krachtige schrijvershand vrouwelijke klemtonen aan in het menselijk bestaan, getekend door ‘amor en amor fati’.

Joris Gerits

lut de block, Entre deux mers, De Arbeiderspers, Amsterdam/Antwerpen, 1997, 47 p.