Ons Erfdeel. Jaargang 40

‘Mist het voorgoed een speelgenoot’

Eigenlijk kan je Dirk Kroon niet echt ongelijk geven: ‘als niemand nog aandacht besteedt aan mijn poëzie,’ moet hij gedacht hebben, ‘dan doe ik het zelf maar!’ Naar aanleiding van zijn vijftigste verjaardag - maar wat is een aanleiding? - stelde hij zelf een bloemlezing samen uit zijn eerdere poëtische werk. De zo bijeengebrachte vijftig verzen bieden alvast een voortreffelijke kijk op Kroons gedichten, zowel wat betreft de krachtlijnen als de beperkingen van dat oeuvre.

Het is bijvoorbeeld al hoogst typerend hoe Kroon (eens te meer) heeft geopteerd voor een thematische in plaats van een chronologische ordening. De uit veertien bundels overgehouden gedichten presenteren zich zo als een volstrekt nieuwe, gestructureerde bundel. Die voorkeur illustreert duidelijk hoe sterk de dichter blijft denken vanuit ‘traditionele’ categorieën, in termen van inhouden, thema's en motieven. Tegelijk stelt men vast dat daarbij nauwelijks sprake is van enige evolutie: het lijkt erop dat de krachtlijnen van meetaf aan vastliggen, en dat de schriftuur geheel ondergeschikt blijft aan de thematische consistentie.

De eerste, titelloze afdeling van Vijftig groepeert een aantal verzen waarin de dichter als het ware ‘restanten’ inventariseert. De klemtoon ligt daarbij op sporen uit het verleden die onmiskenbaar zijn eigen bestaan hebben beïnvloed en zelfs gestructureerd. Uitgangspunt vormen enkele figuren uit het persoonlijke verleden (de beide ouders, een broer), maar vrijwel onmiddellijk gaan die individuele lotgevallen over in een breder kader, dat van de geschiedenis en de mythe. Daarvan getuigen een aantal verzen die zijn ontstaan bij kunstwerken en antieke voorstellingen. Tegelijk worden ook die gegevens uit

[p. 761]

Dirk Kroon (º 1946) - Foto J. Stegeman.

de buitenwereld nochtans voortdurend betrokken op het eigen bestaan.

De dichter bezint zich vooral op de dimensie van de tijd: zijn verzen worden beheerst door een drang om de tijdsflux te stollen, maar onafgebroken is er het besef dat net de dood die ultieme wens het best lijkt te realiseren. Typerend voor die zoektocht is het vers ‘Homo ludens’ (p. 19), waarmee deze inleidende reeks afsluit:

Ouder worden - het nam zo veel
jaren in beslag en elk seizoen
was wachten op wie je werd.

En wie je bleef, wie je gewoonweg
niet ontgroeide, zag geen kans
een onderkomen te verwerven.

Het kind waarvan je telkens
zwijgend afstand nam, bleef stil
in vreemde lege kamers achter.

Het waart nog rond in onvoltooid
verleden tijd. Naar het heden
nooit verlost zoekt het vergeefs,
mist het voorgoed een speelgenoot.

Die dubbelheid van verleden en heden - met de ermee gepaard gaande beweging van het concrete, het individu en het anekdotische naar het abstracte, het algemene en het mythische of het ritueel-is trouwens typerend voor de poëzie van Kroon. Ook het thema van de liefde en de geliefde wordt expliciet in dat spanningsveld geplaatst. Kroons visie op de ‘vogelvrouw’ belicht de vrouw zowel in haar gedaante van muze als in die van harpij. In die zin staat zij voor de niet-definieerbare andere, die diverse gestalten kan belichamen en daardoor hooguit als ontwijkend kan worden belicht. Aanvankelijk verschijnt de vrouw in deze gedichten trouwens als een derde persoon, een zij-figuur; dat afstandelijke vertelperspectief biedt de dichter optimaal de mogelijkheid om ook zijn eigen onbegrip en zijn verwondering te thematiseren. Als leidraad daarbij wordt onder meer het ‘vliegen’ van de vogelvrouw gehanteerd, een beeld dat haar mogelijkheid articuleert om te verdwijnen, om te ontstijgen, om voortdurend van gedaante te verwisselen. Zo bijvoorbeeld in het vers ‘Stijgend’ (p. 33):

Ze zat gedoken in haar veren
te wachten tot het warmer werd,
ze had geen zin heel hoog te vliegen.

Er was een opgekropt verdriet
waar ze nog bol van stond,
ze liet zich door de wind gevangen wiegen.

Gaandeweg in de afdeling komt dan een persoonlijke ik-jijrelatie tot stand, die zowel aan de vrouw als aan de figuur van het dichterlijke ik meer houvast verleent. Kroon schakelt hier over naar een idyllische toon, ook al zorgt de relativering ervoor dat het romantische verlangen niet absoluut wordt, maar integendeel beperkt blijft, verbonden met kleine dingen en ervaringen:

Het hoeft geen Wagner te zijn.
Wij zijn hier maar tijdelijk.
Je loopt de oprijlaan af
om aan het eind, bij het hek
wilde kersen te plukken. Je deelt een handvol met mij.

Houd het op Schubert.
(‘Op een landgoed’, p. 43).

Het laatste gedeelte van Vijftig de afdeling ‘Grondsporen’, sluit opnieuw sterk aan bij de openingsverzen, al valt op hoe het genealogische perspectief hier nog nadrukkelijker in het teken van de dood en het overleven wordt geplaatst. In aangrijpende verzen wordt zo afscheid genomen van een aantal geliefden: de dode moeder, de dode vader, de dode stad. Meer nog dan in zijn liefdeslyriek slaagt Kroon erin om hier een geslaag-

[p. 762]

de toon aan te slaan tussen intense emotionaliteit en een schijnbaar onbewogen zegging:

altijd als ik wegging
stond je kleiner dan je was
je aandacht uit te stralen

je zwaaide dan precies zo lang
als ik die keer weer nodig had
om te ontkomen aan je warme blik

misschien liep ik sneller
toen ik van je ziekte wist

Precies die spanning tussen spreken en zwijgen verleent, naar mijn mening, aan de beste gedichten uit deze bundel een haast ‘klassieke’ dimensie. ‘Haast klassiek’: het is tegelijk een soort van globale evaluatie van het dichterschap van Dirk Kroon. Iedere regel zegt hier wat hij zegt, zonder afleiding, zonder leugen, zonder verzinsel. Keurig, maar jammer genoeg meestal net iets té om nog opzienbarend te kunnen zijn.

Dirk de Geest

Dirk Kroon, Vijftig, BZZTôH, s'-Gravenhage, 1996, 72 p.