Ons Erfdeel. Jaargang 40

Vadertaal en moederland

Martien J.G. de Jong is een Nederlander die in 1929 in Noord-Brabant dicht bij de grens met België geboren is, in Gent Germaanse filologie studeerde en er ook promoveerde, docent in Zeeuws-Vlaanderen en Rome was, en vervolgens in Namen vierendertig jaar Nederlandse letterkunde, theoretische literatuurwetenschap en vergelijkende literatuur doceerde aan Franstalige Belgen.

In Vadertaal en moedertaal. Over het Nederlands in de Lage Landen en Europa trekt de emeritus hoogleraar fel van leer tegen ieder die de Nederlandse taal en literatuur niet voldoende naar waarde schat. In het eerste deel, Vlaanderen, Nederland en Europa, pleit hij voor één Nederlandse taal in Nederland en Vlaanderen, met één norm waarnaar ieder zich heeft te richten, een norm die door de geschiedenis nu eenmaal door het noorden wordt bepaald, voor de Nederlandse letterkunde als eenheid en voor een duidelijke plaats van het Nederlands in een veeltalig Europa. In het tweede deel, Nederland, Vlaanderen en Wallonië, staat de bekende ‘Open brief aan Zijne Excellentie dr. ir. J. Ritzen, Minister van Onderwijs in het Koninkrijk der Nederlanden’, eerder gepubliceerd in Vrij Nederland van 13 januari 1990, een felle reactie op het ministeriële voorstel de colleges aan Nederlandse universiteiten voor een deel in het Engels te verzorgen. Voorts wordt in het voetspoor van Marcel Janssens het gebrek aan leescultuur in Vlaanderen gehekeld, en niet zonder enige verbittering teruggekeken op zijn hoogleraarstijd, met kritische opmerkingen over het gebrekkige curriculum dat onvoldoende kan leiden tot een goede taalbeheersing en de Waalse minachting voor ‘Vlaams’.

De Jong is geen groot stilist. Te vaak komen stijlbloempjes voor als ‘Marcel Janssens is er opnieuw tegenaan gegaan in een tweede boek’ (p. 88). Zijn hartstochtelijke toon geeft zijn stijl bovendien iets hijgerigs: volzinnen strui-

[p. 620]

kelen over elkaar. Dit is het minst hinderlijk als hij met kennis van zaken schrijft, over literatuur vooral, zoals in het hartstochtelijke pleidooi voor integratie van de Nederlandse en Vlaamse letterkunde, over de positie van het Nederlands in Wallonië, of als hij erg verontwaardigd is en de moeite heeft genomen zijn boosheid te kanaliseren, zoals in de vermelde open brief aan Ritzen.

In het langste artikel, over de eenheid van de Nederlandse taal, komen de tekortkomingen van De Jong het duidelijkst naar voren: van de hak op de tak springend, voorts gebruik makend van publicaties die naar het schijnt toevallig voorhanden zijn - relevante sociolinguïstische literatuur uit Vlaanderen en Nederland lijken onbekend - wordt een op zichzelf sympatiek standpunt warrig verwoord, namelijk dat Vlaanderen en Nederland dienen te streven naar één standaardtaal, en dat alle provincialisme uit den boze is. Het artikel wordt bovendien onderbroken door vele noten, die - hinderlijk - achterin het boek zijn gedrukt. Het boek van in totaal 140 pagina's bevat trouwens dertig bladzijden met noten en aantekeningen.

Kennis van zaken op het gebied van de taalkunde ontbreekt ook nogal eens. Een enkel voorbeeld, uit ‘Eén veeltalig Europa’. Het Maleis, het Indonesisch (door De Jong ‘Bahasa Indonesia’ genoemd) en het Hebreeuws zijn ‘gedeeltelijk artificiële talen’ (p. 68). In welk opzicht? Ik vermoed wel wat De Jong bedoelt, namelijk dat taalbouw een belangrijke rol heeft gespeeld bij de vorming van het moderne Hebreeuws en het moderne Indonesisch, maar dit geldt voor de opbouw van alle cultuurtalen. Maar dan nog begrijp ik niet waarom in dit verband naar het Maleis wordt verwezen. De schijn wordt immers gewekt dat het Maleis een andere taal is dan het Indonesisch.

Al met al, een sympatiek boek van een onconventionele geleerde, maar voor een deel te haastig geschreven.

Jan W. de Vries

martien j.g. de Jong, Vadertaal en moederland, Over het Nederlands in de Lage Landen en Europa, Davidsfonds/Clauwaert, Leuven, 1996, 148 p.