Ons Erfdeel. Jaargang 40

De Vlaamse ruimtelijke ordening

Vlaamse journalisten schrijven steeds meer boeken over de onderwerpen die zij beroepshalve voor hun krant, weekblad of omroep volgen. Dat levert doorgaans goed gedocumenteerde, informatieve en vlot geschreven publicaties op. Die kwalificaties zijn ook van toepassing op het boek van Peter Renard, Wat kan ik voor u doen?, over de ruimtelijke ordening in Vlaanderen. Renard doet als redacteur van het weekblad Knack al geruime tijd verslag over de ruimtelijke ordening in Vlaanderen, de verstedelijking van het platteland, de verloedering van milieu en landschap en de aantasting van de open ruimte. Zijn boek gaat, achter de vele anekdotes en dossiers waarvan Renard bijna wekelijks verslag doet, op zoek naar de structurele oorzaken van de verloedering van Vlaanderen.

In het Woord vooraf maakt de auteur meteen zijn diagnose duidelijk: het lobbywerk van verschillende belangengroepen en het politieke cliëntelisme (lees: het politieke dienstbetoon) zijn de echte oorzaken van de ruimtelijke wanorde. (Een detail: waarom heeft het boek ‘Ruimtelijke wanorde in België’ als ondertitel, terwijl het feitelijk alleen over Vlaanderen gaat?). In hoofdstuk 1 rekent Renard, mijns inziens ten overvloede, af met de theorie dat Vlaanderens ruimtelijke wanorde een gevolg van ‘de baksteen in de maag’ zou zijn. Hij wijst op (internationaal vergelijkbare) demografische en economische ontwikkelingen, plus de automobiliteit als de grote oorzaken van een almaar toenemend ruimtebeslag. Internationaal verschillend is de wijze waarop overheden, bijvoorbeeld door bundeling en scheiding van activiteiten, door het sparen van de open ruimte enz., trachten die ontwikkelingen in goede ruimtelijke banen te leiden. En juist aan dergelijk ruimtelijk beleid heeft het, ronkende volzinnen in regeringsverklaringen ten spijt, tot nu toe ontbroken.

Vervolgens schetst Renard in hoofdstuk 2 de ontwikkeling van het ruimtelijke beleid in ons land, vanaf de nadagen van de Eerste Wereldoorlog tot vandaag. Die schets blijft wat oppervlakkig, terwijl de montage van het hoofdstuk de historische lijn niet altijd verduidelijkt. Het daarop volgende hoofdstuk is steviger. Het is gewijd aan de uitvoering van het beleid, preciezer, aan de zeer gebrekkige uitvoering van de wet inzake stedenbouw en ruimtelijke ordening van 1962. Renard heeft het niet over de uitvoerende, maar over ‘de uithollende macht’. Hij laat zien dat evidente missers in de wet van 1962 (bijvoorbeeld de verregaande decentralisatie en de zwakke positie van de toezichthoudende ambtenaren), oneigenlijk gebruik van sommige onderdelen (bijvoorbeeld van ‘de opvulregel’), politieke

[p. 619]

en ambtelijke onwil op gewestelijk niveau, en het lokalisme van een groot deel van de Vlaamse parlementsleden een degelijke uitvoering van de wet in de weg hebben gestaan.

Al vanaf de jaren zeventig zeggen Vlaamse politici een ruimtelijk structuurplan toe dat, voor geheel Vlaanderen, de hoofdlijnen van het ruimtelijk beleid moet aangeven. Na ruim twintig jaar beloven is in 1995, onder leiding van de professoren Albrechts en Vermeersch, het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) opgesteld. Renard geeft er in hoofdstuk 4 een ruime samenvatting van. Er is over dat RSV veel goeds te zeggen en Renards toon is terecht positief. Jammer is dat hij weinig aandacht besteedt aan wat de uitvoering van dit RSV in de weg staat. Het ontbreken van een decretale basis lijkt me daarbij minder belangrijk dan het feit dat het plan niet goed uitvoerbaar is zonder nieuwe planfiguren en -instrumenten en zonder een grondig herschikte taakverdeling tussen gewest, provincies en gemeenten inzake ruimtelijke ordening.

In het laatste hoofdstuk, ‘Voor de vrienden’, laat Renard met enkele goed gekozen voorbeelden zien welke rol politiek dienstbetoon en allerlei ‘vriendendiensten’ in het ruimtelijk beleid spelen. Hij typeert ook het lokalisme van vele Vlaamse politici die, met vaak megalomane projecten (ringwegen, golfbanen, bedrijventerreinen, ‘Fenix-projecten’ en andere), hun eigen dorp, gemeente of regio in de vaart der volkeren willen opstuwen. Verschillende dossiers illustreren hoe de ruimtelijke ordening door politiek dienstbetoon in een grijze schemerzone, en vervolgens vaak in een sfeer van gesjoemel, corruptie en misdrijf terecht komt. Verontrustend is de mate waarin een en ander wordt geleid vanuit ministeriële kabinetten, door medewerkers die voor niemand verantwoordelijk zijn en vervolgens vluchten in de bescherming van het parlementaire mandaat. Ergerlijk is de wijze waarop sommige topambtenaren en rechters hun bevoegdheid niet gebruiken. Aandoenlijk is de mate waarin ministers uit de Vlaamse regering, de minister-president incluis, zich ontfermen over de vergunningen van individuele bedrijven.

Dit hoofdstuk laat, zoals Renards boek als geheel, goed zien hoe het ruimtelijk beleid in Vlaanderen wordt gedomineerd door kortetermijn overwegingen en particuliere belangen. Van strategisch beleid is (nog) nauwelijks sprake. Die conclusie is niet nieuw, maar Renard illustreert en onderbouwt haar goed. Op onderdelen had het boek, wat mij betreft, wat grondiger gemogen.

Pieter Leroy

peter renard, Wat kan ik voor u doen? Ruimtelijke wanorde in België: een hypoteek op onze toekomst, Icarus, Antwerpen, 200 p.