Ons Erfdeel. Jaargang 40

Poëzie bij volle maan.
Over ‘Het geschenk // De maker’ van Maria van Daalen

In het twaalfde gedicht van de ‘Rozenkrans’-reeks uit de nieuwe bundel van Maria van Daalen wordt de lezer nog eens ten overvloede gewaarschuwd: ‘oorzaak en gevolg zijn hier niet van toepassing. Van belang / is enzovoorts, en aarde’.

Het zij zo. Maar wie de ondoorgrondelijkheid van de poëzie van Maria van Daalen ook maar enigszins het hoofd wil bieden, komt niet veel verder met dit soort uitspraken. Want ondoorgrondelijk is deze poëzie op het eerste gezicht wel. Dat werd al eerder opgemerkt, waarbij tegelijkertijd kwalificaties als ‘autonoom’ en/of ‘hermetisch’ uit de kast werden gehaald, alsof daarmee de zaak opgelost zou zijn.

Dit alles neemt niet weg dat er in algemene zin wel iets over haar werk te zeggen valt. Van Daalens poëzie vormt een soort belijdenis van de eenheid van alles, van aarde en lichaam, van verleden en heden, van ik en ‘het andere’, van mens en natuur. Zij geeft in haar gedichten vorm aan een diep besef van de orgastische en organische kringloop, aan het ‘enzovoorts’ van alles. Grote woorden allemaal, maar daar ontkomt men bij Van Daalen niet aan.

Maar als het gaat om de vraag wat er nu precies staat in dit of dat gedicht moet men in veel gevallen het antwoord schuldig blijven. Allereerst vanwege de vrij obscure aard van het sterk associatieve verband maar ook vanwege de onnavolgbare toedracht van de veelal extatische formuleringen en de rituele vermenging van begrippen, zegswijzen en symbolen van soms christelijke dan weer magische en animistische oorsprong, een vermenging ook, die door een vrij imperatief gebruik van de syn-

Maria van Daalen (º1950) - Foto Roeland Fossen.

taxis onder een uitzinnige spanning is gezet. Een soort ‘heilige dronkenschap’, om met Ruusbroec te spreken. Niet onder het kruis, wel te verstaan, maar onder volle maan.

Haar nieuwste bundel Het geschenk//De maker begint met een reeks gedichten die nadrukkelijk verwijzen naar de rozenkransdevotie. De reeks dient opgevat te worden als een gebedssnoer. De dichteres richt zich tot een ‘zij’, van wie gezegd kan worden dat zij enerzijds een soort oergeest representeert, - de grote godin die alles heeft voortgebracht -, en die anderzijds de ‘taal’ vertegenwoordigt, een soort metainstantie van het opperste en uiterste zegbare: ‘nu en in het uur van onze dood’.

Daarbij maakt ze gaarne gebruik van de woorden van de psalmdichter, zoals in het derde rozenkransgedicht, dat een duidelijk verband legt met psalm 139:

Wees gegroet, noemer, met bloed.
De taal die ik ben, zij vertelt mij,
zij telt mij af van schedel tot schedel,

zij vormt mij van bloedplaatje tot bloedplaatje.
Elke gedachte beweegt in haar woordvelden,
elk denken en gedenken spant binnen haar syntaxis.

Uit de verwijzingen naar noties en begrippen uit de sfeer van de natuurwetenschappen

[p. 115]

valt af te leiden dat de wijze waarop op biologisch niveau ‘communicatie’ plaatsvindt, de metataal waarin de natuur ‘communiceert’, dat ook die behoort tot het goddelijke object van Van Daalens devotie. Het gedicht als liturgische lofzang op de alchimie van het leven: ‘Eén is de samensmelting, twee de deling, / drie de onophoudelijke herhaling / die weglegt wat materie wordt en opnieuw maakt’.

Elders in de bundel treedt de toegesprokene op in de gedaante van ‘de maker’, een vrouw wel te verstaan, wier vermeende nabijheid bij de ‘ik’ tot een metamorfose leidt, waarna zij zich vervolgens, bij wijze van sacrale dompeling, in een waterpoel stort, ergens aan de rand van een bos: ‘Tot aan mijn knieën: de gifzwarte water- / stand; tot aan mijn dijbenen: modder; tot boven mijn ogen: haar lichaam, / haar lachen, de geur van haar draaiende heupen’. Op dit soort momenten roept deze poëzie herinneringen op aan het vroege werk van Jacques Hamelink, zij het dat Van Daalen uitbundiger is, tijdens haar feesten van angst en pijn.

Zoals het ‘Weesgegroet’ traditioneel begeleid wordt door regels uit het ‘Onze Vader’, zo bevat deze bundel ook een reeks gedichten gericht tot ‘Mijn vader, mijn taal’, waarin de kringloop van het bestaan wederom als een sterk besef aanwezig is: ‘'s nachts troon je in mijn droom / omdat je stem in mijn bloedbaan rimpelt, / omdat mijn lichaam ons naar de aarde draagt’. Op deze en soortgelijke momenten is deze poëzie aangenaam helder, ook al stelt het daarop volgende gedicht, over een zalm die terugzwemt naar de bron, de lezer op meerdere plaatsen voor onoverkomelijke problemen.

Overigens moet gezegd zijn dat bij Van Daalen een zekere omzichtigheid geboden is als de gedichten hun betekenis niet direct wensen prijs te geven. Op onverwachte momenten breken verbanden door die het vermoeden doen postvatten dat ze deel uitmaken van een nader te verklaren netwerk van betekenissen, concepten en verwijzingen. Er schuilt iets doordachts in het hocus-pocus-achtige karakter van haar poëzie, ‘doordacht’ in relatie tot het ‘stralende denken’ zoals het schrijven van gedichten in het openingsgedicht van de bundel genoemd wordt.

Een voorbeeld. Tot het laatste gedeelte van de bundel behoort een reeks gedichten, genaamd ‘Iona’. Het derde gedicht daaruit beschrijft de vondst van een dood hert dat aan zijn gewei uit de grond getrokken wordt: ‘ik staar verbaasd naar de op handen zijnde schedel’ staat er veelzeggend en ‘de kaken vermalen aarde / en aarde blijft achter waar de strot begint’. Het gedicht valt op zijn plaats in de bundel, niet alleen omdat de relatie tussen stem en sterven, tussen taal en lichaam, strot en aarde veelvuldig wordt gelegd, maar ook omdat een hertengewei, net boven de schedel een verdikking kent, een soort bultige ring, die bekend staat als... ‘rozenkrans’.

En zo kan er met enige moeite bij Van Daalen wel het een en ander bloot gewoeld worden.

Kees van Domselaar

maria van daalen, Het geschenk//De maker, Querido, Amsterdam, 1996, 64 p.