Ons Erfdeel. Jaargang 38

Dutch Crossing in Fryslân

Het tijdschrift Dutch Crossing heeft zijn tweede aflevering van jaargang 18 volledig aan Friesland gewijd. De opgenomen bijdragen zijn lezingen van een conferentie die het Centre for Low Countries Studies at University College London georganiseerd heeft op 21 en 22 april 1994, onder de algemene titel ‘De Friezen, hun taal, literatuur en culturele geschiedenis’.

De aflevering is een aangename verrassing. Friesland komt ook in Dutch Crossing niet zo vaak aan bod, maar het mag gezegd dat het deze ene keer gebeurt op een heel bevredigend niveau. De bijdragen zijn verscheiden en belichten op een boeiende manier een aantal facetten van dit ook bij Nederlandssprekenden bepaald niet goed bekende taalgebied.

Lammert G. Jansma opent de reeks en geeft de lezer een beeld van de projecten waar de Fryske Akademy mee bezig was en is, op het gebied van de taalkunde, de geschiedenis en de samenleving. Hij doet dat helder en afstandelijk, daarbij wijzend op een paar fundamentele problemen die ook bij andere sprekers van een zogenaamde minderheidstaal niet onbekend zijn:

- hoe kun je in de eigen, minder verspreide taal publiceren en toch internationaal worden gehoord;

- hoe kun je je taal smeden tot een instrument dat elk niveau van academische discussie aankan;

- hoe kun je wetenschappelijk objectief blijven en het toch geëngageerd voor je minderheidstaal en -cultuur opnemen?

Daarmee is de toon gezet. Durk Gorter beschrijft de huidige sociolinguïstische situatie van het Fries, steunend op drie in de tijd gespreide onderzoeken (1967, 1980 en 1994). De daarbij gebruikte methodes zijn positief, het resultaat veel minder: het Fries boert achteruit, om allerlei redenen die de auteur aannemelijk maakt.

[p. 780]

Wiebe Bergsma schetst op basis van het kerkarchief van Molkwerum een interessant portret van de samenleving in dat dorp in de eerste helft van de 17de eeuw, met onder meer de snuggere cafébaas Hendrick Lammerts die geen zondig bier meer mocht verkopen, maar een jaar uitstel van executie vroeg en kreeg omdat hij nog maar pas een nieuw huis had gekocht.

Eveneens historisch zijn de volgende twee bijdragen:

- die van Samme Zijlstra over opkomst, bloei en verval van de universiteit van Franeker, die in 1811 door Napoleon werd gesloten en niet meer uit haar as verrees;

- en die van Philippus H. Breuker over de politieke, religieuze en culturele achtergrond waartegen het werk van Gysbert Japicx en zijn 17de-eeuwse tijdgenoten dient te worden gelezen.

Daarna gaan we resoluut naar de huidige tijd. Jelle Krol stelt de schrijver Douwe Kalma voor (1896-1953), een man die Shakespeare, Shelley en Johnson in het Fries vertaalde en droomde van een culturele entiteit Engeland-Fryslân-Scandinavië, maar die ondanks zijn anglofilie tijdens de oorlog in de fout ging omdat hij van de bezetter stevige steun voor het Fries verwachtte - een houding die ook in andere taalgebieden (als het Bretonse) alleen maar tot tegenspoed voor de eigen taal en cultuur heeft geleid.

Teake Oppewal neemt ons mee door het Friese literaire landschap na de Tweede Wereldoorlog. Het is een erg beknopt maar niettemin inzichtgevend verhaal, dat aanzet tot verdere exploratie. De enkele opgenomen gedichten - in het Fries en in Engelse vertaling - vind ik prima smaakmakers. En er valt zelfs te grinniken: een directeur van het Nationale Ceramiekmuseum in Leeuwarden die zijn piemel over zijn schouder kan zwaaien, dat kom je zelfs in de allergrootste taalgebieden van de wereld niet vaak tegen.

De glimlach verging me bij de nogal technische tekst van Auke van der Goot over het Mercator-Education Network, maar mensen met belangstelling voor onderwijszaken zullen er ongetwijfeld iets van opsteken.

Heel wat toegankelijker is de laatste bijdrage van de aflevering, waarin Anthonia Feitsma de Friese Beweging in Europees perspectief plaatst. Ze voert ons terug naar Gysbert Japicx, maar tegelijk naar het toenmalige Occitaans, Nederduits en Wels. Ook de romantiek in de Friese letteren komt aan bod, met ondermeer Thet Oera Linda Bok, dat ze de enige kritische parodie noemt in de reeks archaïserende werken van de vorige eeuw. De bijdrage eindigt met een overzicht van de evolutie in de twintigste eeuw, de huidige situatie, en de toekomst van het Fries én het Nederlands in het Europa van morgen.

Jan Deloof

Dutch Crossing. A Journal of Low Countries Studies, Uitg. Centre for Low Countries Studies, Foster Court, Room 316, University College London, Gower Street, London WC1E 6BT, Volume 18, number 2, Winter 1994.