Ons Erfdeel. Jaargang 38

Een hemd van vlees Een nieuwe bundel van Hester Knibbe

Hester Knibbe (^o1946), sinds enkele jaren een belangwekkende nieuwe naam in de Nederlandse poëzie, heeft nu haar derde bundel gepubliceerd: Een hemd van vlees. Men is geneigd haar werk in de buurt van voorbeelden als Elisabeth Eybers of Ida Gerhardt te plaatsen en op zichzelf is dat niet erg, want er tekenen zich altijd wel scholen en tradities af in de poëzie. De vraag waar het om gaat, is of iemand iets toe te voegen heeft aan verwantschappen of invloeden. Bij Hester Knibbe is dat zeker het geval. Het persoonlijke in de verwerking van emoties en ervaringen, dat zich als een zekere afstandelijkheid voordoet, zet de toon van haar gedichten, gesteund door een opvallend vormbesef.

In haar vorige bundel (Meisje in badpak, 1992) waren verwondering om de dagelijkse dingen en zorg om de kwetsbaarheid van bijvoorbeeld een kind duidelijke thema's. Dat is in haar nieuwe verzen niet wezenlijk anders, al lijkt ze een zekere lichtheid los te willen laten. Prominent in haar werk is een realistisch, anekdotisch element. Alledaagse voorvallen zoals een kind dat een boom in klimt, of een oude moeder met wie je de stad in moet, vormen meer dan eens de aanleiding tot een gedicht, en daarbij heeft Knibbe nog wel eens de neiging het realistische te overschatten. De poëzie is weinig gebaat met mededelingen als: ‘Wij / hangen tas en fototoestel om’, of: ‘We roepen zaterdag tot snoeidag uit’, of: ‘De dag is vers, de koffie die / besteld zojuist gezet. We nemen mèt’.

Hoe storend dit overschatte realisme kan werken, demonstreert het gedicht ‘Vannacht’. De eerste strofe geeft een droombeeld (het redden van twee kinderen die onder het ijs waren geraakt), de tweede de waaktoestand daarna:

Daarna de ochtend ingekeken,
die lauw over het water lag
een mouwloos T-shirt aangedaan,
wat grassen in vaas geschikt,
twee kinderen uit hun slaap gevist.

De tegenstelling tussen winter en zomer blijkt uit de tweede regel, terwijl het schikken van de grassen een symbolische suggestie inhoudt.

[p. 756]

Hester Knibbe (^o1946).

De triviale mededeling over het truitje is daar tussenin hinderlijk overbodig.

De sterkste gedichten uit de bundel zijn dan ook de minst realistische, die uit de afdeling ‘Ontijd’, waaronder ‘Een hemd van vlees’:

Zwarte staart van de winter, het vriest het
kraakt rond het wak. Ik sjor op leven
en dood, haal haar boven terwijl

zij zich snikkend laat zakken. Breek
het ijs van je lijf schreeuw ik, wordt
wakker, het is zomertijd over enkele

weken. Warmte genoeg dus op komst voor
dat hemd rondje botten. Houd het even
voorlopig nog aan. Nors zit de R in je leven.

De reddingsdroom uit ‘Vannacht’ is hier een obsessie geworden, waar geboorte- en doodsangst doorheen lijken te spelen. De sobere rijmeffecten en de haast bitse enjambementen versterken de beelden in dit gedicht. Anders, maar niet minder sterk is ‘Endymion’, waarmee de cyclus ‘Ontijd’ opent:

Zo helder is het zwart vannacht
dat elke kiezel in de omtrek je belicht.

Ik waak al jaren over je gezicht
in diepe slaap. Ik heb je ingelijfd
bij al wat blijft en toch verdwijnt:
een volle maan, een ouder ik.
Zo helder is het zwart vannacht
dat alle kiezels blinde vlekken wit.

In de slotregel valt een stijlfiguur op, het weglaten van het werkwoord, die hier de concentratie en de klankwerking van het gedicht steunt. Maar de ellips is een zeer riskante stijlfiguur, die in irritante krompraat ontaardt in de eerder geciteerde regels over de bestelde en verse koffie. En helaas liet de dichteres zich er in de bundel vaker tot verleiden: ‘er zouden tempels, het gezang klonk hoog’, en: ‘grappen maakt over een joch dat al / voorbij’.

Hier kan tegenover staan dat Hester Knibbe een sterk gevoel voor vorm heeft, voor strofenbouw bijvoorbeeld waarbij een afwisseling van drie- en vierregelige strofen haar voorkeur lijkt te hebben. Dat leidt als vanzelf tot het sonnet, dat ze een enkele maal beoefent zonder op de orthodoxe rijmvormen terug te vallen. Curieus zijn in dit opzicht enkele gedichten die op omgekeerde sonnetten lijken, zoals het derde gedicht uit de reeks over het kleren kopen met de oudere vrouw:

Mijn armen uitgeleend, heb ik
mijn benen nog mijn romp, mijn mond
van vraag en aanbod, binnenspraak.

En zoveel haast dat ik mijn tijd
verdoe met kijken in het rond.
Dit lijf waarin ik sta gegrond

brengt m'n gebied nauwlettend naakt
in kaart: wat was, wat komt, terwijl
ik buiten beide ga. Aldus
verdeeld, kijk ik mij aan. Ik tel mij

op, neem beide armen weer en maak
mijn lippen rood, sla volgeschreven
spiegels om, daglicht en dekbed
terug, jouw armen rond mijn romp.

Dit gedicht maakt zich los van de anekdotische aanleiding waaraan de eerste twee in de reeks gewijd waren, doordat emoties en ervaringen naar het innerlijke worden teruggebracht. Maar of de omgekeerde sonnetvorm hier toeval of opzet is, valt niet te zeggen.

Jan van der Vegt

hester knibbe, Een hemd van vlees, De Prom, Baarn, 1995, 61 p.