Ons Erfdeel. Jaargang 38

Boon in dialoog met literatuur en plastische kunsten

‘De bijna ontmoedigende hoeveelheid gepubliceerd en ongepubliceerd materiaal die Boons oeuvre vormt, maakt dat dit laatste nauwelijks is te overzien’, zo stellen de inleiders tot deel I en deel II van Het literatuur- en kunstkritisch werk van Louis Paul Boon. Het aantal pagina's dat hij ‘bij elkaar heeft geschreven’ schatten ze op meer dan 50.000, wat de lezer voor het fysieke probleem stelt hoe hij dit allemaal gelezen kan krijgen. En: ‘Een en ander maakt ook van de uitgave van Boons Volledige Werken een bijna utopisch project.’ We kunnen alleen maar hopen dat de robuuste tandem Kris Humbeeck-Ernst Bruinsma van het L.P. Boon-Documentatiecentrum aan de UIA dit ‘werk van lange adem’ met eenzelfde intense werkkracht en zorgvuldigheid zal volhouden. De eerste twee delen met Boons kritische stukken, respectievelijk uit de communistische partijkrant De Roode Vaan en het uiterst linkse (maar niet communistische) weekblad Front, zijn alvast boeiend en zéér interessant. Ze zijn zelfs al meteen onmisbaar omdat ze de periode oktober 1945-december 1950 omvatten en directe banden vertonen met het scheppend werk uit die jaren: het kleinood Mijn kleine oorlog en het meesterwerk De Kapellekensbaan / Zomer te Ter-Muren. Voor het editiewerk van deel I werd de ploeg Leuvense onderzoekers ingeschakeld o.l.v. Dirk de Geest; voor deel II kon op de medewerking van De Geest en van P. de Wispelaere gerekend worden. Zij hebben de tekst voortreffelijk geredigeerd, mét omstandig verantwoorde correcties van de (vele) zetfouten, de syntactische onduidelijkheden, interpunctie en lexicale afwijkingen.

Het belang van het kritisch werk van Boon kan moeilijk worden overschat. Het gaat om teksten waarin de schilder-schrijver, aanvankelijk nog zonder welomschreven programma maar geleidelijk aan een bewust poëticaal programma uitbouwend, zijn aandacht gelijkelijk verdeelt over schilderkunst en literatuur. Ze maken ook duidelijk hoe en waarom de schilder Boon als het ware toevallig tot schrijven is gekomen en dat dit schrijven eigenlijk een ‘ontsporing’ was (de term is van Humbeeck).

In literatuur zowel als in schilderkunst gaat Boons aandacht vooral naar sociale kunst: hij schrijft bewonderend over de Duitse tekenaar, schilder en filmer Heinrich Zille (1858-1929), maar ook, en uitvoerig, over klassieke meesters als Goya, Bosch en Brueghel, in wie hij zijn grote voorbeelden erkent, én hij schrijft indringende stukken over het surrealisme (vooral Magritte) en over Masereel (teksten die zijn geïnspireerd door de reeks houtsneden De zon en bedoeld zijn als ‘omgekeerde’ illustratie ervan), met wie hij zich duidelijk verwant voelt. In Boons literaire opvattingen staat, zoals P. de Wispelaere reeds heeft opgemerkt, het waarheids- of realiteitsprincipe centraal: het werk moet niet alleen de werkelijkheid afspiegelen maar moet er ook een totaalbeeld van geven. En de wereld in zijn

[p. 749]

Louis Paul Boon (1912-1979).

totaliteit weergeven, impliceert dat de kunstenaar, waaruit zijn innerlijke waarachtigheid en zijn zeer persoonlijke ervaring, de chaotische veelheid van het dagelijkse leven probeert te registreren. Als een seismograaf, is het beeld dat Boon hier zelf voor bedacht.

De nadruk op het sociale in de kunst en op de bemiddelende functie van de criticus, die de kunst tot de massa (de arbeider) moet brengen (dat laatste alleen in de vroegste, zich in het communisme inschrijvende stukken), levert in literair opzicht scherpe accenten en oordelen op. Zo een herhaald pleidooi voor Zetternam en een kritische stellingname tegen Conscience, die zijn volk misschien wel leerde lezen, maar het in feite dom hield en op een dwaalspoor bracht. Zo ook waardering voor Johan Daisne maar met de opmerking dat onze schrijvers in ‘een te engen kring leven’.

De revelatie van de allervroegste kritische stukken in De Roode Vaan is misschien wel dat Boon heel vroeg al (december 1945!) een aantal figuren rondom zich groepeert, zoals Jeroem Dhonderkop, Carlos Wijnigteit en het fabrieksmeisje Treezeken Peerlamoer, medereizigers in de trein naar Brussel, met wie hij van gedachten wisselt. Zij vormen evenzovele tegenstemmen of afsplitsingen van Boon zelf, wat betekent dat de werkwijze die ten grondslag ligt aan het rijke dialogische of polyfone stramien van De Kapellekensbaan hier al in deze ‘babbelhoekjes’ werd uitgeprobeerd. Dergelijke stukken werden ook in Front gepubliceerd maar werden hier niet geselecteerd: ze vormden het materiaal voor het grote romantweeluik, waarvan de lezer hier het groeiproces dus als het ware mee kan maken.

Tegelijk met de eerste twee delen kritisch werk hebben de editeurs overigens een nieuwe editie van De Kapellekensbaan bezorgd, een ‘definitieve versie’ die geheel overeenstemt met de eerste druk van 1953 en waarbij de verspreide voorpublikaties en de nog beschikbare manuscripten werden geconsulteerd om editietechnische problemen op te lossen.

Anne Marie Musschoot

louis paul boon, Het literatuur- en kunstkritische werk. I. De Roode Vaan bezorgd door D. de Geest, E. Bruinsma, K. Humbeeck en L. Missinne m.m.v. K. Geldof, O. de Graef, J. van Hooreweder; II. Front bezorgd door E. Bruinsma en K. Humbeeck m.m.v. D. de Geest en P. de Wispelaere, L.P. Boon-Documentatiecentrum, UIA, Antwerpen, 1994; 486 en 505 blz.
p. de wispelaere, De kunstopvattingen en de literair-kritische praktijk van Louis Paul Boon in de bladen, De Roode Vaan en Front (1945-1950), Tilburg University Press, 1994 (L.P. Boon-Lezing, Tilburg, 7 oktober 1994).