Ons Erfdeel. Jaargang 38

Theater

Theater voor bewonderaars, volgelingen en fans

Veel minder dan vroeger, in het tijdperk vóór Tomaat en nog lang daarna, lijkt tegenwoordig de belangstelling voor theater in Nederland en Vlaanderen te worden bepaald door de namen van gerenommeerde acteurs. Spreken oudere theaterbezoekers nog met een zekere nostalgie over Ko van Dijk, Ank van der Moer en Paul Steenbergen, de belangstelling van de jongere generatie lijkt veel meer uit te gaan naar de regisseurs dan naar ‘grote’ toneelsterren. Produkties van spraakmakende, vernieuwende theatermakers als Theu Boermans (De Trust), Johan Simons (Hollandia) en Luk Perceval (Blauwe Maandag Compagnie) worden door publiek en critici doorgaans hartstochtelijk begroet en aangeprezen, terwijl naar de optredende acteurs niet onmiddellijk geïnformeerd wordt. Kortom, oogstte het toneel vroeger vooral bewonderaars van favoriete sterren, in onze tijd lijken veeleer adepten van een bepaalde theatrale richting te worden gegenereerd.

Dat beeld van het moderne publiek vereist natuurlijk enige nuancering. Een gezelschap als Het Nationale Toneel bijvoorbeeld, stevig geworteld in de traditie van schouwburgzaal en repertoiretoneel, telt onder zijn trouwe aanhang ongetwijfeld nog vele bewonderaars die speciaal op de namen van de acteurs afkomen. Maar onder leiding van Hans Croiset en Ger Thijs heeft Het Nationale Toneel zich wel degelijk ontwikkeld tot een ensemble dat bij het verkennen van nieuwe wegen niet aan de zijlijn is blijven staan. Zo heeft Thijs, onder meer met zijn Kleine zielen, het actuele bestaansrecht van klassiek repertoiretoneel overtuigend aangetoond.

De voorstelling Eind goed, al goed, aan het eind van het voorbije seizoen gespeeld in Theater aan het Spui in Den Haag bewijst eens te meer waar momenteel de kracht ligt van Het Nationale Toneel. Natuurlijk, het gaat hier om een vertrouwde Shakespeare-klassieker, maar die wordt wel gespeeld in een theater met een vlakke vloer, in een opmerkelijk losse vertaling van Frank Albers, met jonge acteurs als Hylke van Sprundel en Ariane Schluter náást de bekende namen van Anne-Wil Blankers en Wil van Kralingen, en, niet in de laatste plaats, met Johan Doesburg die in zijn regie een frisse benadering niet uit de weg gaat.

In de laatste fase van het repetitieproces van Eind goed, al goed nam Doesburg de regie over van Kim Zeegers en wat hij neerzet is een voorstelling die indruk maakt: om het tempo waarmee de dikwijls als weerbarstig ervaren dubbelplot er doorheen wordt gejaagd, om het enthousiasme waarin jonge en oude acteurs elkaar vinden, om het even inventieve als doelmatige toneelbeeld, en ten slotte om het verrassende scala aan komische effecten.

Eveneens in het lichtvoetige genre deed Theatergroep Carrousel een sterke zet met Het beroep van Mrs. Warren - een stuk dat, saillant detail, bij Het Nationale Toneel vorig jaar min of meer flopte. De voorstelling, dit seizoen hernomen, stelt de volgelingen van het Amsterdamse gezelschap niet teleur. Volgelingen met recht, want het kan haast niet anders

[p. 606]

‘Het beroep van Mrs. Warren’, regie: Matin van Veldhuizen. Op de foto: v.l.n.r. José Kuijpers, Die van Duin - Foto Ban van Duin.

of de herkenbare speelstijl van Carrousel moet inmiddels een vaste publiekskern hebben opgeleverd. Die speelstijl, waarschijnlijk geïnitieerd door voormalig artistiek leider Lidwien Roothaan, beweegt zich altijd op de grens van werkelijkheid en illusie, en krijgt in Shaws klassieker onder meer vorm doordat de acteurs haast nimmer het speelvlak verlaten, óók als hun aanwezigheid daar volgens het script niet langer gewenst is. Daarnaast wordt het wezen van de Carrousel-methode bepaald door een sterk confronterende manier van acteren, met een zoveelste partij stoelen steevast front zaal gericht.

Artistiek leiders Matin van Veldhuizen en Marlies Heuer blijven in Mrs. Warren hun principes trouw en vinden elkaar opnieuw in de gelukkige combinatie van regisseur en actrice. Het resultaat is een uitermate transparante voorstelling, met weglating van alle franje gereduceerd tot hilarische metafoor van meedogenloze hypocrisie en vulgair egocentrisme.

Theatergroep Carver ontstond in 1989 als een afsplitsing van Carrousel en onderscheidt zich van de twee andere gezelschappen onder meer door een werkwijze die geheel gebaseerd is op improvisaties. De witte hal is Carvers zesde produktie, opnieuw geregisseerd door Mirjam Koen en ontstaan naar aanleiding van een idee van actrice Beppie Melissen. De basis voor de improvisaties die tot deze voorstelling leidden, was een immense ramsjwinkel - een ‘witte hal’ - waaraan Beppie Melissen in New York een bezoek had gebracht.

De acteurskern van Carver heeft in het licht-satirische genre inmiddels ook naam gemaakt via de vaderlandse beeldbuis. Juist dat gegeven, samen met de sterk op visualiteit en humor geënte produkties, maakt dat Carver vooral succes boekt bij een publiek dat in de eerste plaats vertier en ontspanning zoekt. Eigenlijk gaat men naar Carver zoals men naar het cabaret gaat - verwachtingsvol gestemd door de overtuiging dat de favoriete performer met een nieuw arsenaal aan grappen en grollen de geest zal kietelen.

Zozeer verkneukelt men zich, dat de soms al te wrede werkelijkheid geheel uit het oog wordt verloren. Toen publiekslieveling René van 't Hof tijdens een voorstelling in Leeuwarden een been brak, drong de ernst van de situatie pas zeer laat tot het publiek door: men kwam haast niet meer bij van het lachen. Niet alleen tekent het de energie en het verantwoordelijkheidsbesef van de acteurs, maar ook het karakter van de Carver-voorstellingen dat reeds na enkele weken De witte hal in een ‘invalidenvariant’ werd hernomen.

Kan met betrekking tot de bezoekers van Het Nationale Toneel tot op zekere hoogte gesproken worden van bewonderaars, zoals bij Theatergroep Carrousel van volgelingen, men mag aannemen dat Carver onder zijn publiek vooral fans telt. De besproken verscheidenheid in de belangstelling van de moderne theaterbezoeker zegt veel over het rijk geschakeerde aanbod dat alleen al het theater in het lichte genre tegenwoordig zo aantrekkelijk maakt.

Jos Nijhof