Ons Erfdeel. Jaargang 38

Beeldende kunst

Honderd jaar Biënnale di Venezia

Het logo van de Biënnale di Venezia toont met twee jaartallen en twee lussen waar het dit keer om draaide: de Biënnale is honderd jaar oud, zo oud als de eeuw. Honderd jaar Biënnale betekent ook een eeuw herinneringen. Hoewel de expositie in de Venetiaanse Giardini, het park van de Biënnale, altijd onderhevig is aan de swing of the pendulum, de veranderingen in stijl en smaak, was de 46ste editie dit keer toch vooral een museale manifestatie.

De commissaris van de Biënnale, de Fransman Jean Clair, memoreerde in een grote expositie Identiteit en anders zijn (het thema van de Biënnale) met honderden kunstwerken het eeuwfeest. Hij blikte achteruit, met een geschiedenis van het modernisme en van de Biënnale. Tegelijk zette hij, door die museale aanpak, ook de toon van de komende Biënnales.

Clair wilde duidelijk minder gefröbel. Hij schafte de Aperto-tentoonstelling af, de traditionele presentatie van jongere kunstenaars in de voormalige Corderie delPArsenale. In de Giardini moet een permanent museum verrijzen. De tuinen, die doorgaans na de expositie een verborgen en obscuur bestaan leiden achter een halfhoog hek, zullen - wanneer de stad ermee instemt - voortaan ook na de Biënnale permanent voor het publiek open blijven.

België presenteerde op de 46ste Biënnale werk van Didier Vermeiren. Commissaris van het Belgische paviljoen was Laurent Busine, directeur van het Palais des Expositions in Charleroi. Het paviljoen, dat werd gerestaureerd, was met de bekende sokkels van Vermeiren, een oord van rust en meditatie. Vermeirens werk is strak en tegelijk levendig, geheimzinnig maar ook herkenbaar, ondubbelzinnig maar toch ook vatbaar voor vele interpretaties.

Installatie van Honoré d'O op de tentoonstelling ‘Onder anderen / among others’ in een Franciscaner klooster in Venetië - Foto Dirk Pauwels.

In het Nederlandse paviljoen, dat naar een ontwerp van Gerrit Rietveld is gebouwd, was een van de interessantste inzendingen te zien. Commissaris Chris Dercon volgde, anders dan zijn voorganger Jan Debbaut twee jaar geleden, zeer uitdrukkelijk het thema van de Biënnale: identiteit en anders zijn. De Nederlandse inzending, die voor het eerst door de Mondriaan Stichting is georganiseerd en niet door het ministerie, liet werk zien van Mariene Dumas, Maria Roosen en Marijke van Warmerdam.

Dercon koos voor een groepstentoonstelling. In het Rotterdamse kunstcentrum Witte de With, waarvan hij tot eind 1995 directeur is, heeft hij meermaals getoond hoe zo'n tentoonstelling werkt: je legt verbanden, in een oogwenk merk je hoe soms zeer van elkaar verschillende kunstwerken zich tijdelijk met elkaar verbinden en je kijkt ook kritischer. Bovendien koos hij voor vrouwen, omdat hun werk onbeschaamd lyrisch is en bovendien de masculine esthetische conventies uitdaagt.

Het groepskarakter, zoals in het Nederlandse paviljoen, zag je ook in het Venetiaanse convent San Francesco della Vigna, de extra muros-expositie die Nederland en Vlaanderen gezamenlijk organiseren. Het was een hooggegrepen project met nogal hoogdravende

[p. 603]

ideeën: de ontkenning van de status en het objectmatige van kunst, de roeping naar een waarachtiger leven, het plaatsen van de handeling boven het bezit en besef van de rijkdom van de verscheidenheid.

De samenstellers Bart de Baere (Gents Museum van Hedendaagse Kunst) en Lex ter Braak (Vleeshal Middelburg) exposeerden in het klooster, waar een beeld van Sint-Franciscus in de tuin door een ingreep van een van de kunstenaars langzaam op zijn sokkel ronddraaide, een nieuwe versie van This is the show and the show is many things - een expositieproject van De Baere in het Gentse museum.

Onder anderen /among others, in het Venetiaanse Franciscaner klooster, was een intellectuele en zelfs mystieke pasta. De jonge kunstenaars verzetten zich tegen kunst in een voltooide vorm. De expositie was een proces, een denkproces. Met banale materialen, papiersnippers, zakjes en condooms, veranderden de kunstenaars de tuin en de kloostergangen in een agora. De bezoekers werden er aangesproken. Onder anderen / among others lokte de discussie uit over het tentoonstellen en over het kunstwerk.

In de ogen van de samenstellers is een tentoonstelling nooit af. Ze verwierpen daarom ook de klassieke presentatie, kunstwerken in hun voltooide vorm. De werken waren niet vastgelegd. Net zoals op This is the show, eind 1994 in Gent, was ook de Venetiaanse expositie een tentoonstelling waar veel niet te verwachten en evenmin te voorzien was. Het was een uitstalling van de postmoderne conditie: alle criteria stonden op losse schroeven.

De Baere en Ter Braak wilden, anders dan commissaris Clair, juist geen museale presentatie. Integendeel, in Onder anderen / among others hebben ze de tentoonstelling bevrijd van het keurslijf van een museaal-scenische context. Het was een speelse zoektocht.

De tentoonstelling van De Baere en Ter Braak was misschien wel het enige gedurfde project van de 46ste Biënnale. Althans, het was de enige expositie die herinneringen opriep aan de vroegere aperto-presentaties van jonge kunstenaars. De deelnemende kunstenaars, onder anderen Honore d'O, Suchan Kinoshita, Job Koelewijn, John K(:)örmeling, Guy Mees en Liza May Post, maakten een groepstentoonstelling waarin alle museale regels werden overtreden en waarin het kijken op de proef werd gesteld. Onder anderen / among others was een speeltuintje met koordjes, stukjes gekleurd papier, een web van elektrische leidingen dat de energie van de rondtollende Franciscus uitstraalde en een vierkant automobiel. De tentoonstelling liet het gefröbel zien waar Jean Clair juist vanaf wilde.

Paul Depondt

Bibliografie:

Onder anderen... among Others, catalogus verschenen n.a.v. de Vlaams-Nederlandse samenwerkingstentoonstelling ‘Among Others... Onder Anderen’, gehouden in het kader van de 46e Biënnale van Venetië in het klooster van San Franscesco della Vigna in Venetië van 11 juni tot 2 oktober 1995.