Ons Erfdeel. Jaargang 38

Een sprong in het ondiepe

Het debuut van F. van Dixhoorn valt om minimaal twee redenen op. Allereerst de leeftijd van de auteur; hij werd geboren in 1948 en is daarmee een debutant op leeftijd. Terwijl de meeste dichters de eerste serieuze poëtische impulsen ontvangen tijdens de adolescentie en tussen hun 20ste en 30ste jaar hun eerste - en zeker niet minste - literaire prestaties en publikaties leveren, stapt Van Dixhoorn tamelijk laat de literaire wereld binnen. Het doet zelfs enigszins vreemd aan dat deze zesenveertigjarige voor zijn eersteling een debutantenprijs in ontvangst mocht nemen.

Het tweede opvallende gegeven is de vorm van de bundel. Levert men als debutant meestal een staalkaart van zijn kunnen in de vorm van afzonderlijke gedichten, die samen een veelzijdig beeld geven van thematiek, motieven, opties en intenties - Van Dixhoorn presenteert zich met drie cycli, die bovendien in aanpak en thematiek een sterke samenhang vertonen.

De flaptekst behelst het volgende fragment: ‘Drie titels, drie reeksen. Reeksen waarin korte spreektaalzinnen verrassende, soms ook raadselachtige verbindingen aangaan. Verschillende telmechanismen zorgen daarnaast in elke reeks voor een cadans die de veelheid van ongelijksoortige gegevens ordent en in een nieuw spanningsveld plaatst: waarnemingen, herinneringen, overwegingen, indrukken en actualiteiten, bij voorbeeld tijdens een fietstocht langs het water (‘Jaagpad’). Poëzie kortom, die gehoorzaamt aan geheel eigen wetten, en die op een bijzondere manier verbeeldt wat er bewust, halfbewust en onbewust in een alledaags hoofd kan omgaan’.

De flaptekst is treffend juist. Korte spreektaalzinnen worden gebracht als dichtregels. Dat levert herhaaldelijk echte dichtregels op doordat deze een meerzinnigheid bezitten die de spreektaal in alle eenduidigheid vaak mist. Maar heel vaak is een hele of gedeeltelijke zin uit de spreektaal te weinig krachtig om als poëzie te kunnen fungeren. Een willekeurig voorbeeld: ‘4. toch is daar / niet alleen / die stilte dat gebrek aan voorval / verantwoordelijk voor’ (p. 26).

Van Dixhoorn lijkt een collage-techniek te hanteren om een poëtische werkelijkheid te produceren. Beelden uit het dagelijks (buitenleven worden bewerkt en verschijnen bij fragmenten in zijn literaire tekst. Die beelden zijn vaak zeer particulier. De lezer ziet zich bijvoorbeeld geconfronteerd met namen van personen die hij absoluut niet kent. De naam

[p. 282]

F. van Dixhoorn (^o1948) - Foto Roeland Fossen.

‘patricia’, ‘mieke’, ‘marijke’ verschijnt, zonder dat zij is voorgesteld of elders herkenbaar wordt beschreven. De lezer moet raden, veel raden. De auteur biedt weinig coherentie en aanknopingspunten. Vanzelfsprekend mag een dichter alles - mits hij zijn materie waarmaakt, tot werkelijkheid omvormt. Ooit was er een raadselachtig gedicht van Mallarmé waarin hij mythische beelden beschreef die nauwelijks te plaatsen waren. Totdat een onderzoeker Mallarmés oude bed aantrof: uit het houtwerk rond een spiegel waren de beelden gesneden die de dichter naar diens poëtisch universum had overgebracht; het houtsnijwerk was tot taal getransformeerd. Hoe particulier het gegeven ook was, door bindkracht wist de dichter het tot een raadselachtige werkelijkheid te maken. Zonder nu het niveau van beide dichters in het geding te brengen, mis ik die bindkracht doorgaans bij Van Dixhoorn. Al creëert hij een tekst, bestaande uit alledaagse elementen, uit een voor elke lezer vrij herkenbare werkelijkheid, de tekst zelf blijft gefragmenteerd. Lezers die graag puzzels of cryptogrammen oplossen, zullen best plezier aan Van Dixhoorns debuut kunnen beleven. Voor anderen echter is hij te weinig gul, zoekt hij nauwelijks aansluiting. Betrof het poëzie die veel diepgang bezat, dan zou de lezer voldoende kunnen hebben aan enkele indringende fragmenten. Maar Van Dixhoorn schrijft (nog) geen poëzie waarin hij zijn (ruime) levenservaring laat doorklinken. Hij toont inderdaad wat er volgens de flaptekst ‘kan omgaan’ ‘in een alledaags hoofd’.

Als er, zoals Albert Verwey betoogde, twee soorten dichters zijn - dichters die ‘spreken uit zich’ en dichters die spreken tot anderen - dan behoort Van Dixhoorn tot de eerste soort. Het is te hopen dat hij zich toch iets meer zal eigenmaken van de tweede soort. Want zodra hij coherentie toont en delen van de dagelijkse werkelijkheid intact laat, wordt hij interessant genoeg. Enkele voorbeelden:

‘grijze mannen die verliefd worden / op jonge meisjes / die geen weet hebben van hun bestaan’ (p. 8);

‘de maan / die langzaam naar boven klimt / in haar koude licht / glijden wilde honden voorbij’ (p. 25);

‘1. ineens / zwemmen we / om het hardst / alsof we levenslang / vrienden zijn’ (p. 69).

Zonder meer sympathiek is Van Dixhoorns poging om met drie cycli - nee, drie samenhangende cycli - een sprong in het diepe te doen. Hij stak zijn nek uit en dat is te waarderen. Door de weinig zwaarwegende thematiek van fietstocht, kampeerverrichtingen en bootjes en door de te licht bevonden aanpak kwam hij in het ondiepe terecht. Maar hij heeft zijn nek niet gebroken.

Dirk Kroon

f. van dixhoorn, Jaagpad, Rust in de tent, Zwaluwen vooruit, De Bezige Bij, Amsterdam, 1994, 93 p.