Ons Erfdeel. Jaargang 38

Prinses van de Libanon

Het nieuwste boek van Sus van Elzen, Rina, heeft me onmiddellijk doen denken aan zijn creatief prozadebuut Hoog boven de blauwe stad, dat in 1989 verscheen. De gedachtenassociatie was niet zozeer toe te schrijven aan een klein zinnetje dat ik ergens vond (‘de blauwe hemel boven de stad’) en dat onvermijdelijk herinneringen opriep aan de titel van zijn verhalenbundel, en merkwaardig genoeg evenmin aan de uitgesproken politieke context, maar veeleer aan het feit dat de vrouwelijke hoofdpersoon van zijn jongste roman, althans op het eerste gezicht, enige gelijkenis zou kunnen vertonen met de raadselachtige Ingrid B. die het verhaal ‘De waarheid over Ingrid B.’ beheerst. Beide jonge vrouwen, Rina en Ingrid, komen terecht in een wereld die hen eigenlijk vreemd zou moeten zijn, niet alleen vanwege geografische, culturele en politieke factoren, maar ook omdat zij er als jonge, bewuste vrouwen eigenlijk regelrecht hun noodlot tegemoet lopen. Maar daar waar Ingrid een vrouw is geworden van vlees en bloed, blijft Rina een abstractie, een verpersoonlijking, een symbool dat weliswaar hartstocht kan oproepen

Sus van Elzen (^o1945).

en ook getrouw is weergegeven, maar verder verloren raakt in een labyrint van oorlog en geweld.

Ook al vertelde Sus van Elzen slechts een gedeeltelijke waarheid in zijn verhaal over Ingrid B. - waardoor dit verhaal een bekorte versie werd van andere prozawerken waarin de auteur op zoek gaat naar de identiteit en beweegredenen van een verder mysterieuze vrouw (men denkt hier aan Christa Wolff, Nachdenken über Christa T. of aan Leon de Winter, Zoeken naar Eileen W. of in de Vlaamse letterkunde Daniël Robberechts, Een verkenning van Christiane H.) - toch was het meer verhaal en straalde het daardoor meer creativiteit uit dan de geschiedenis van Rina, die een boek heeft opgeleverd dat eigenlijk handelt over een wereld, een stad, een oorlog en niet zozeer over de vrouw zelf. Dat neemt niet weg dat het een boeiend boek geworden is.

De uitgangssituatie van de nieuwe roman is de dagelijkse, haast rituele bijeenkomst van vijf vrienden van heterogene achtergronden, die in het door de oorlog geteisterde Beiroet de geschiedenis van Rina trachten te reconstrueren. Rina is een Vlaamse jonge vrouw die als journaliste naar Libanon is gekomen om daar de oorlog te verslaan, maar vooral om met zichzelf in het reine te komen. Daar wordt zij verliefd op André Dumas, een man over wie alle strijdende partijen wel iets negatiefs te zeggen hebben, maar raakt ze ook betrokken in een erotische relatie met een Palestijnse commandant, die bijgevolg een rechtstreekse rivaal van Dumas wordt en niet zal nalaten daar het nodige aan te doen. Via een bijzonder ingewikkelde samenloop van omstandigheden, waarbij Du-

[p. 281]

mas bij wijze van climax wordt gegijzeld, zal Rina de wereld verlaten en rust zoeken in een lichamelijk en geestelijk niets, waar het geweld en de onzekerheid definitief zijn uitgesloten.

Deze geschiedenis, die menselijk gesproken erg intrigerend is en met de gepaste poëtische verbeelding is opgeroepen, dient door de lezer voor een groot gedeelte te worden gereconstrueerd (evenals de overgebleven vrienden dat moeten doen). Dat levert soms een moeilijke zoektocht op door de imposante hoeveelheid informatie die de auteur in verband met de Libanese toestand op ons afstuurt, en die het centrum van de doolhof met name de identiteit van Rina, steeds verder omsluiert. Daardoor is Rina een ‘politieke’ roman geworden, die evenwel net zo goed overal elders zou kunnen worden gesitueerd, omdat de problematiek die van alle landen in oorlog is. Tegelijk is het vaak een moeilijke opsomming van discussies over kwesties die voor het Midden-Oosten wel relevant zijn, maar het verhaal van Rina af en toe dreigen te doen vergeten.

Mede daardoor komt de lectuur van het boek moeilijk op gang. De roman bevat echter eveneens schitterende passages, waarin de verhouding tussen menselijke leven en lijden en anderzijds ideologische kwesties perfect zijn gedoseerd. Bovendien is het boek zorgvuldig geschreven, met een taalbeheersing die soms de journalistieke vakman verraadt, maar die net zo goed zou kunnen reveleren dat hier een schrijver bezig is geboren te worden. Dit verhaal van een ‘prinses van de Libanon’ is in wezen erg poëtisch, en als poging om een subjectieve materie te combineren met een algemene, universele en objectieve context vormt het een waardevolle bijdrage tot de hedendaagse letteren. Het verleent alweer een andere dimensie aan wat enkele jaren geleden nog ‘faction’ heette en waarin feiten en objectieve gegevens de subjectieve maar wezenlijk creatieve inhoud dreigden te verstikken.

Paul van Aken

sus vax elzen, Rina, Atlas, Amsterdam/Antwerpen, 1994, 256 p.