Ons Erfdeel. Jaargang 38

Een monument voor Cola Debrot

In 1987 opende literatuurwetenschapper J.J. Oversteegen het academische jaar van de Utrechtste letterenfaculteit met een college De schrijversbiografie; een onmogelijk genre. Uit zijn rede wordt het waarom van het ‘onmogelijke’ duidelijk. De schrijversbiografie vraagt namelijk aandacht voor mens en oeuvre, ze is geschiedschrijving, essay èn roman. En dat is bij elkaar genomen een zo zware eis dat ze nauwelijks realiseerbaar lijkt. Toch wijdde Oversteegen bijna tien jaar van zijn werkzaam leven, hij ging er zelfs voor met de vut, aan een beschrijving van het leven en werk van de Antilliaanse jurist, arts, cultuurbevorderaar, politicus, staatsman en schrijver N. (Cola) Debrot (1902-1981). Hij deed het uit vriendschap voor diens persoon en uit waardering voor diens literaire werk.

Een biografie wordt achteraf geschreven als het leven van de beschreven persoon inmiddels afgesloten is, vanuit een totaalvisie op die persoon, vanuit en door studie, met behulp van materiaal verzameling door middel van een uit bronnen en gesprekken langzaam en moeizaam verworven totaalbeeld. Dan zet een biograaf zich tot schrijven en doet alsof hij met het leven meeschrijft - maar steeds weet de biograaf wat er later zal gebeuren en plaatst hij zijn verhaal onontkoombaar in dat perspectief. De lezer, die niet op de hoogte is, leeft mee en weet nog niet wat er later zal gebeuren. Dat roept spanning op die de biograaf moet verzoenen: ‘Het leven is misschien niet werkelijk een eenheid, maar de levensbeschrijving wel, om twee redenen: het is een neerslag van de unificerende waarneming, en het is een tekst. Ik heb mij een voorstelling gevormd van Debrots persoonlijkheid en ik neem vooral die feiten waar die dit beeld bevestigen’.

‘Een biografie is een gedachtenwisseling, met de lezer maar ook met het personage, over de vraag hoe het leven in elkaar zit, een levensbeschouwelijke discussie dus. Voor mij is dat de belangrijkste reden waarom Debrot zo'n ideaal object is voor een levensbeschrijving.’ In het voorwoord van het tweede deel van de biografie zelf voegt Oversteegen toe: ‘Het gevoel dat het voor mij persoonlijk zinvol was, mijn kijk op het leven vast te leggen langs de weg van een zo exact mogelijke beschrijving van de wijze waarop iemand die ik bewonder en waarvan ik houd, vorm heeft gegeven aan

[p. 270]

het zijne.’ Voor iemand die de schrijversbiografie zodanig opvat is het misschien literairwetenschappelijk gezien wel een onmogelijk genre, maar wordt het menselijk gezien een zeer zinvolle bezigheid.

Van 1985 tot 1989 verscheen bij Meulenhoff onder leiding van een zevenhoofdige redactieraad - waaronder J.J. Oversteegen - het Verzamelde Werk van Cola Debrot in zeven delen: Over Antilliaanse cultuur, gedichten, verhalen, romans, essays over literatuur, beeldende en danskunst, aforismen en kanttekeningen, en toneel. Van die zeven delen verzorgde Oversteegen er niet minder dan drie. Hij was voor hij aan de eigenlijke biografie begon dus al een eminent kenner van Debrots literaire en kritische werken. Bovendien waren hij en zijn vrouw al sinds 1955 met de Debrots bevriend.

Ter gelegenheid van het verschijnen van de eerste delen van het Verzamelde Werk werd er in 1985 in het Letterkundig Museum en op de Antilliaanse eilanden een belangrijke aan Cola Debrot gewijde tentoonstelling georganiseerd. Die kreeg in januari 1986 op Curaçao een follow up door middel van een vierdaags Debrotsymposium, waar Oversteegen een van de deelnemers en sprekers was. Nooit eerder had ik iemand gezien die met zoveel inzet en enthousiasme zich in het onderwerp van zijn biografie inleeft. Vanaf die tijd heb ik op afstand kunnen volgen hoe Oversteegens biografie langzamerhand steeds meer contouren en haar uiteindelijke gestalte kreeg.

J.J. Oversteegens monumentale - het cliché is hier op zijn plaats - tweedelige biografie heeft als ondertitel ‘leven’ maar had ook kunnen luiden ‘leven en werken’ van Cola Debrot, omdat getrouw aan het uitgangspunt beide diepgaande aandacht krijgen. Ze ontleent een drievoudig belang aan de aftastende geschiedschrijving van de mens Cola Debrot en zijn vrouw, de Amerikaanse danseres Estelle Reed en de talrijke verscheidenheid aan Nederlandse en Antilliaanse vrienden en kunstbroeders; aan de essayistische analyse, interpretatie en receptie van het literaire werk van Debrot; en aan de evocering van de sociaal-culturele ontwikkeling in Nederland en van Curaçao als decor waartegen hij het beschreven leven en werk afzet. Bovendien slaagt Oversteegen erin het hele werk door een constante toonzetting te handhaven die de achthonderd bladzijden

Cola Debrot (1902-1981).

doen lezen als een roman. Wie het niet gelooft, overtuige zich zelf.

Deze biografie biedt via de persoon Debrot een prachtig tijdsbeeld van het Nederlandse kunstleven en de kunstopvattingen van de jaren tussen de twee wereldoorlogen, waarvan Oversteegen wegens zijn dissertatie Vorm of Vent (1969) uitstekend op de hoogte is. Ze biedt bovendien een beeld van Curaçao in een belangrijke periode van kolonie tot de autonomie. Het leven en werk van Cola Debrot zijn van belang voor de Europese èn de Antilliaanse lezer. Als Debrot in 1948 naar de Nederlandse Antillen terugkeert, speelt hij van meet af aan een cruciale rol in de culturele tak van de dekolonisatie en de autonomie die dan ter discussie staan. Hij is het die zorgt voor de formulering en de gestaltegeving van een eigen Antilliaans cultuurleven. Hij gaat al snel in de politiek, waar het hoogtepunt van zijn carrière het gouverneurschap wordt in de voor de Nederlandse Antillen zo belangrijke en onrustige jaren zestig, die uitlopen op de grote brand van ‘Dertig mei 1969’. In feite de interne dekolonisatie en democratisering voor Curaçao.

Cola Debrot werd op 4 mei 1902 op Bonaire geboren uit een Bonaireaanse vader - die afstamde van een protestantse Frans-Zwitserse militair die zich aan het einde van de achttiende eeuw op Bonaire vestigde - een een moeder van een uit Venezuela afkomstige Rooms-Katholieke familie van gemengd Frans-Spaan-

[p. 271]

se origine. Er zit dus Europees bloed in Debrots aderen, maar hij was geen Europeaan zoals men nog wel eens geneigd is te denken. Zijn familie behoort tot het oude Bonaireaanse patriciaat. Toen de jonge Cola twee jaar oud was verhuisde het gezin naar het hoofdeiland Curaçao, waar Cola op de Openbare Hendrik-school en het beroemde Rooms-Katholieke Sint-Thomas College leskreeg. Na een verblijf bij familie in Caracas vertrok Cola midden in de Eerste Wereldoorlog naar Nederland, waar hij in Nijmegen zijn middelbare school afmaakte. Vervolgens studeerde hij rechten in Utrecht en medicijnen in Amsterdam. Intussen had hij veel in Europa gereisd en zijn vrouw, de Amerikaanse prima ballerina Estelle Reed leren kennen.

Na een huisartsenpraktijk in Amsterdam vertrok het gezin Debrot in 1948 naar de Antillen, waar Debrot eveneens een huisartsenpraktijk opende, maar al gauw geheel in het politieke leven ondergedompeld werd. Na diverse politieke functies op de Antillen en in Nederland, werd hij in 1962 (op zestigjarige leeftijd) de eerste Antilliaanse gouverneur - een functie die hij tot na de uitbarsting van ‘Dertig mei 1969’ vervulde, waarna hij zijn laatste levensjaren in het Rosa Spier huis in Laren doorbracht.

Dit zijn enkele uiterlijke levensfeiten. De biograaf gaat het voornamelijk om innerlijke drijfveren. Dan leren we Cola Debrot kennen als cosmopoliet of universalist, die thuis is in vele talen en culturen. Spaans is zijn moedertaal, Papiamento de taal van zijn vader en Nederlands is de onderwijstaal. Verder krijgt hij op school de normale bagage aan vreemde talen, maar Engels is de taal van zijn vrouw en wordt de nieuwe thuistaal, Frans leest hij veel en spreekt hij goed. Debrot verkeert veel en graag in Parijs en is zeer bevriend met Céline.

Hij heeft verschillende culturen geheel geïnternaliseerd. Hij is wegens geboorte en opvoeding vertrouwd met de Antilliaanse, maar hij heeft zich de Europese cultuur geheel eigen gemaakt.

In de jaren dertig werkt Debrot mee aan het tijdschrift Forum, waarin hij onder meer het klassiek geworden Mijn zuster de negerin publiceert. In 1940 behoort hij tot de oprichters en is hij theoretisch woordvoerder van Criterium. Hij publiceert in de jaren veertig nog enkele poëziebundels, een novelle en de dikke roman Bewolkt bestaan. Met dat werk kan hij zich rekenen tot de bekende literatoren in Nederland. Zodra hij terug is op Curaçao werpt hij zich in de organisatie van het culturele leven en propageert hij de culturele zelfwerkzaamheid als noodzakelijk tegenwicht tegen het dan net opgerichte Nederlandse Sticusa. Hij is degene die zich als een van de eersten rekenschap geeft van wat de Antillen op literair gebied hebben voortgebracht. Door middel van talrijke lezingen en artikelen van diverse omvang zoekt hij naar het karakteristieke van een eigen Antilliaanse literatuur.

Deze culturele veelzijdigheid laat zich het best symboliseren met Debrots geliefde metafoor van het kristal: ‘Mijn eenheid der verscheidenheden is niet die van de bol, waarin de verscheidenheden in de eenheid worden opgeheven, maar die van het kristal, waarin de verscheidenheden elkaars schoonheid weerkaatsen en onzegbaar verhoogen’ (geciteerd uit deel 1, pp. 330-331). Biograaf J.J. Oversteegen is in die geest van Debrot zelf zó te werk gegaan dat hij de vele facetten die Debrots beschreven leven rijk is, laat schitteren. De actualiteit en het belang van Cola Debrots visie wordt steeds duidelijker nu elk land en elk individu in deze globaliserende wereld steeds meer multiculturele invloeden ondergaat en verwerkt.

Wim Rutgers

cola debrot, Verzameld Werk (zeven delen), Meulenhoff, Amsterdam, 1985-1989.
j.j. oversteegen, De schrijversbiografie. Een onmogelijk genre, Universiteit Utrecht, Faculteit der Letteren, 1987, 32 p.
j.j. oversteegen, In het schuim van grauwe wolken. Het leven van Cola Debrot tot 1948, Meulenhoff, Amsterdam, 1994, 557 p.
j.j. oversteegen, Gemunt op wederkeer. Het leven van Cola Debrot vanaf 1948, Meulenhoff, Amsterdam, 1994, 397 p.