Ons Erfdeel. Jaargang 38

Het Institut Néerlandais: centrum van de Nederlandse cultuur in Parijs

Eind 1993 verscheen het repertorium in boekvorm Institut Néerlandais Paris. Deze publikatie geeft een uitstekend overzicht van de activiteiten van het Institut Néerlandais te Parijs, van het ontstaan in 1957 tot en met 1992. Sinds 1957 heeft het Institut Néerlandais een aanzienlijk aantal Parijzenaars in contact gebracht met de Nederlandse cultuur. Het belang van het Institut voor de bekendheid van de Nederlandse cultuur in Frankrijk kan dan ook moeilijk worden overschat.

Over het Institut Néerlandais kan niet worden geschreven zonder de naam te vermelden van de Nederlandse kunstverzamelaar Frits Lugt (1884-1970). In 1947 stichtte Lugt, samen met zijn echtgenote Jacoba Lugt-Klever, de Fondation Custodia. Deze stichting beheerde zijn indrukwekkende kunstcollectie. In 1953 kochten ze het Hotel Turgot en een aanpalend gebouw in de rue de Lille, vlakbij de Assemblée Nationale. De collectie-Lugt werd in de nieuwe gebouwen ondergebracht en enkele jaren later werd daar het Institut Néerlandais opgericht. Onder impuls van Lugt werd veel aandacht besteed aan de beeldende kunsten, met name uit de Gouden Eeuw. Men gaat er terecht prat op dat er vele tentoonstellingen van een hoog artistiek niveau werden georganiseerd. Bovendien bezit het Institut een indrukwekkend aantal kunsthistorische werken.

Onder impuls van de eerste directeur, de dichter en schrijver Sadi de Gorter (1912-1994), werd in de ‘afdeling beeldende kunsten’ gewerkt aan een soort accentverschuiving. Meer en meer kwamen ook de moderne kunstenaars aan hun trekken. Dit betekende niet dat de ‘oudere’ kunst werd verwaarloosd. Men streefde naar een uitgebalanceerd programma waarin zowel moderne als niet-contemporaine kunst uitgebreid aan bod kwam.

Nog steeds bestaat bij veel Nederlanders en Fransen het vooroordeel dat het Institut Néerlandais uitsluitend oog zou hebben voor beeldende

Het Institut Néerlandais te Parijs.

kunst, ook al werd vanaf het begin gestreefd naar een consequente diversifiëring van het programma. Zo werden geregeld Nederlandse en af en toe ook Vlaamse auteurs uitgenodigd die hun werk zelf of met behulp van een vertaler presenteerden.

Ook het muzikale programma van het Institut is zeer gevarieerd. Het publiek werd vooral gelokt met opvallende namen als Gustav Leonhardt (^o1928), Frans Brüggen (^o1934) en Ton Koopman (^o1944), maar na hun optreden volgde vaak de presentatie van één of meer in Frankrijk nog onbekende musici die rijp werden geacht voor een internationale doorbraak; het Institut is trouwens vanaf het ontstaan een plaats geweest waar muzikaal talent werd gekoesterd. Behalve het optreden van de al genoemde Gustav Leonhardt en van Frans Brüggen organiseerde het Institut meerdere optredens van onder andere Elly Ameling, Anner Bijlsma, Gerard van Blerk, Aafje Heynis, Theo Olof, Bernard Kruysen, Lily Laskine, Jaap Schröder en Daniel Wayenberg.

Vooral de laatste jaren is er een groeiende belangstelling voor filmvoorstellingen. Hoewel diverse genres werden en worden getoond, is het duidelijk dat een glansrol is weggelegd voor de Nederlandse documentaristen die in Frankrijk bijzonder worden gewaardeerd.

Het streven van Ed Craanen (directeur van het Institut van 1990 tot 1994), was een omvangrijk aantal instanties, verenigingen en musea organisatorisch en financieel te laten parti-

[p. 143]

ciperen in de activiteiten van het Institut, Ook Craanens voorganger, George Strasser (^o1934) had open oog voor een dergelijke werkwijze. Strasser was directeur van het Institut tussen 1982 en 1989. Momenteel is hij werkzaam aan de Nederlandse ambassade te Brussel als gevolmachtigd minister voor culturele aangelegenheden. Het Institut werkte onder meer al samen met het ‘Stedelijk’, het Haags Gemeentemuseum, het museum Boymans-Van Beuningen en het Kröller-Müllermuseum. Specifieke verzamelingen uit het bezit van deze musea werden in de rue de Lille geëxposeerd. Een dergelijke vorm van samenwerking hoeft zich trouwens niet te beperken tot Nederland. Zo vond eind 1991 in de rue de Lille een drukbezochte tentoonstelling plaats van werk van 17de-eeuwse grootmeesters uit Nederland en Vlaanderen. Alle schilderijen waren afkomstig uit de collectie van het Musée des Beaux-Arts de Lyon, dat toen gesloten was wegens verbouwingswerkzaamheden.

Het Institut zoekt ook meer contact met de Nederlandse en Franse universitaire wereld. Dit leidde tot de organisatie van een jaarlijks wetenschappelijk colloquium rond één welomschreven thema. Het eerste colloquium vond plaats in het voorjaar van 1992 en had als onderwerp de ‘lieu de mémoire’. Een jaar later ging de aandacht uit naar het liberalisme in Nederland en Frankrijk. Eind maart 1994 vond het derde grote colloquium plaats waaraan het Institut zijn medewerking verleende. Het onderwerp was deze keer de moderne beeldende kunst in Nederland. Van 20 tot en met 22 februari 1995 werd onder het voorzitterschap van de nieuwe directeur L. Veer het vierde colloquium georganiseerd. Het thema was deze keer ‘Échanges et contacts franco-bataves à l'époque révolutionnaire’.

Een onmisbare ‘pijler’ van het Institut Néerlandais blijven de lessen Nederlands aan Franstaligen. De interesse voor de lessen Nederlands is de laatste jaren aanzienlijk toegenomen. Het aantal cursisten stijgt gestaag. Ook wordt een verschuiving geconstateerd in de motivatie van de cursisten. Vroeger gaven vooral privé-redenen de doorslag, nu in hoofdzaak professionele redenen (b.v. werken voor een Nederlandse onderneming of een bedrijf dat veel contacten heeft met Nederland en Vlaanderen). De taalcursussen lijken voor het Institut een onmisbare bron van inkomsten, want met de huidige subsidie van de Nederlandse overheid kunnen slechts de vaste kosten en een gering deel van de activiteiten betaald worden. Deze subsidie werd niet meer verhoogd sinds 1982 en zelfs niet aangepast aan de inflatie. Pas in 1992 werd beslist de looninflatie te vergoeden. Daardoor is het Institut Néerlandais verplicht zijn uitgaven drastisch te matigen. De eigen inkomsten zijn beperkt. Behalve het cursusgeld voor de lessen Nederlands is er enkel het entreegeld, bij een beperkt aantal tentoonstellingen, de verkoop van de catalogi, en de bijdragen van de leden van de Société des Amis de l'Institut Néerlandais.

Tal van activiteiten moeten echter worden betaald door een ‘sponsorclub’ van vijftien bedrijven uit Nederland en Frankrijk.

Een financiële oplossing ligt eventueel voor de hand. Steeds meer wordt gepleit voor de uitbouw van het Institut tot een ‘Vlaams-Nederlands cultureel instituut’. Dit alternatief biedt duidelijke voordelen. De cultuur uit het hele Nederlandse taalgebied zou aan het Parijse publiek kunnen worden voorgesteld en de financiële lasten zouden gedragen kunnen worden door Nederland en Vlaanderen. Hoopgevend is, dat in het Institut reeds gesprekken werden gevoerd met Vlaamse ambtenaren om na te gaan hoe en in welke mate Vlaanderen inhoudelijk meer aan bod kan komen.

Hans Vanacker

Institut Néerlandais Paris, 1957 - 1992, Institut Néerlandais / Fondation Custodia, Parijs, 1993. Zie ook: Institut Néerlandais Paris. 1957-1972, Institut Néerlandais, Parijs, s.d.