Ons Erfdeel. Jaargang 38

Film

Taxandria

Pionier van de Vlaamse animatiefilm

In 1979 kreeg de Vlaamse animatiefilmer Raoul Servais (Oostende, 1928) op het filmfestival van Cannes de Gouden Palm voor Harpya. Vandaag prijkt deze film op de officiële lijst van de vijftien beste animatiefilms aller tijden.

De selfmade artiest Servais begon heel bescheiden met Havenlichten (1959) en realiseerde daarna Omleiding november (1962), De valse noot (1963), Chromophobia (1966), Sirene (1968), Goldframe (1969), To speak or not to speak (1970), Operation x-70 (1970), Pegasus (1973) en Halewijn (1976).

Met zijn elf korte films behaalde hij zowat 50 prijzen op festivals over de hele wereld. Even belangrijk is dat Servais in 1961 aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten (KASK) te Gent de afdeling animatiefilm oprichtte, een filmschool die vandaag één van de grootste in Europa is. Als docent vormde hij er diverse generaties ongemeen talentrijke animatiefilmers, die onder de noemer de Gentse school van animatiefilmers voor elk van hun films internationale erkenning oogstten.

Na Harpya bleef het ruime tijd stil rond Raoul Servais. Meer dan vijftien jaar werkte hij aan zijn droom: de lange artistieke animatiefilm Taxandria. De wereldpremière ervan vond plaats bij de opening van het 21ste Internationaal Filmfestival van Vlaanderen op 4 oktober 1994 te Gent. De titel is ontleend aan de indertijd gelijknamige Romeinse provincie, gelegen in de Antwerpse Kempen en bekend om de talrijke taxusbomen die er groeiden. De film speelt zich echter af op het einde van de 19de eeuw, in een stad aan zee vol gebouwen in neo-classicistische stijl.

In een geïsoleerde stadstaat, waarin de notie tijd via een prinselijk decreet taboe is, leven de inwoners onder de dictatuur van het heden, het mentale middelpunt. Een enkeling organiseert het verzet en slaagt erin het uiterst conservatieve regime omver te werpen. In de plaats ontstaat er een doldraaiende consumptiemaatschappij, waartegen hij opnieuw zal revolteren. Uit deze oorspronkelijke synopsis blijkt dat Servais opnieuw aansluiting wilde zoeken bij

[p. 136]

de uitgesproken maatschappijkritische visie, die hij slechts in enkele korte films had laten varen - onder meer in Harpya, waarin een goedhartige kleinburger onderdak verleent aan een harpij, die hem uiteindelijk vernietigt.

Zoals Harpya wilde hij werken met beeldincrustatie, d.i. het inbrengen van live action in getekende decors. Voor een echte animatiefilm worden dan ook de acteurs wat hun bewegingen betreft door beeld per beeld-opname gemanipuleerd. Speciaal voor Taxandria ontwierp de cineast de inmiddels gepatenteerde ‘servaisgraphy’. In tegenstelling tot de bijzonder tijdrovende techniek, waarmee hij in Harpya voor het eerst experimenteerde en waarbij via spiegels reële personages perfect binnen de decors werden geprojecteerd, gebeurt dit met de ‘servaisgraphy’ op een chemische wijze. Servais’ ontwerp maakte het bovendien mogelijk om verschillende tekenaars met hun eigen technische vaardigheden te laten samenwerken aan éénzelfde decor. Gedurende jaren werkte Raoul Servais zowel aan de voorbereiding van het storyboard als aan de ontwikkeling van het nieuwe procédé. Ondertussen ging zijn producent Pierre Drouot (Iblis Films) op zoek naar co-producenten. Bij de Duitse co-producent Bibo Filmproductions vond hij ten slotte ook de geschikte filmstudio's. Bibo Film is echter een bedrijf dat gespecialiseerd is in digitale beeldverwerking. Servais' chemisch procédé, waarmee hij zijn film binnen de tijdloze schilderijen van de Vlaamse surrealist Paul Delvaux wilde draaien, werd door de Duitse producent vervangen door een speciaal ontworpen nieuwe digitale techniek, Toccata genaamd.

Daardoor verdwenen echter ook de gestileerde bewegingen van de live-personages, die Servais in een pilotfilm op basis van Delvaux' schilderijen had uitgetest. Het scenario werd bovendien bewerkt door de Amerikaanse scriptspecialist Frank Daniels en de Franse schrijver Alain Robbe-Grillet. Kortom, het produktieproces van Taxandria verliep zeer moeizaam en werd soms een ware lijdensweg voor zijn realisator, die gelukkig de decors volgens de ‘servaisgraphy’ in zijn eigen Antrick studio te Gent mocht uitvoeren. Voor het grafische concept deed hij een beroep op de inmiddels internationaal gerenommeerde Brusselse striptekenaar François Schuiten, bekend om zijn architecturale stripcycli De Holle Aarde en De duistere steden. Suzanne Maes, een ex-studente van Servais die in 1983 debuteerde met de sindsdien meermaals bekroonde animatiefilm De lentevogels van Oleander, zorgde als decorspecialist voor het kleurconcept.

Geslaagd sprookje voor volwassenen

Begrijpelijk is dat fimproducenten vooral oog hebben voor de receptie van de film bij het bioscooppubliek. Het budget van deze coproduktie (België - Duitsland - Frankrijk) bedroeg tenslotte meer dan 300 miljoen BEF (± 16,5 milj. gulden). Vanuit deze commerciële optiek kreeg het scenario een raamvertelling.

De film vangt aan met de aankomst van de elfjarige Jan (Richard Kattan) en zijn mentor Mr. Bonze (Julien Schoenaerts) in een hotel aan de kust. Daar komt de jongen in contact met de vuurtorenwachter Karol (Armin Mueller-Stahl), die indertijd uit Taxandria kon ontsnappen. Via Karol komt in de verbeelding van Jan de tijdloze stadstaat in flarden tot leven. Binnen de weergaloos getekende decors van de in verval wegzinkende stad heersen paranoia en onderdrukking. Mannen leven gescheiden van vrouwen, die slechts voor de procreatie - een noodzakelijk kwaad - en seksuele bevrediging dienen. De zestienjarige Aimé Parel (Elliott Spiers), de

Uit ‘Taxandria’ van Raoul Servais, 1994.

[p. 137]

latere vuurtorenwachter en zoon van één van de prinsen die Taxandria in hun greep houden, is een dromer die ondanks het verbod tekent en luchtvaartuigen ontwerpt. Aan verzet tegen de dictatuur denkt hij niet - tot hij toevallig in contact komt met het meisje Ailee (Katja Studt). Zij bezorgt hem een camera, waarmee hij de prinsen fotografeert. Daarmee is, zoals de voorspelling luidde, hun macht gebroken en het einde van het eeuwige heden aangebroken. In een luchtballon ontsnappen de geliefden uit de stad, die nu door een aardbeving totaal ten onder gaat. Terwijl de film in magisch-realistische stijl heden en verleden, realiteit en verbeelding door elkaar haalt, wordt het duidelijk dat Jan zich door het levensverhaal van Karol bewust wordt van de samenleving waarin hij zelf als prins fungeert.

In deze eindversie is de inbreng van de Amerikaanse scenarist als vertegenwoordiger van de traditionele cinema merkbaar: de flashbackstructuur, de onontbeerlijke love story en het dito happy end zijn langzamerhand bekende clichés. Wat de toeschouwers bij de premièrevoorstelling echter teleurstelde, was dat ze in plaats van de verwachte animatiefilm veeleer een live film te zien kregen. Zo wordt de kijker na de indrukwekkend getekende aftiteling plots geconfronteerd met een actiescène, waarin enkele bootvluchtelingen op het strand worden achtergelaten door een aantal met knuppels gewapende mannen.

Het introduceren van de raamvertelling had ook als gevolg dat een derde van de film op locatie aan de Vlaamse en Frans-Vlaamse kust werd gedraaid. Bovendien blijkt de ideeënwereld van Servais, zoals die ondanks de diverse aanpassingen in Taxandria verweven zit, heel wat complexer dan de argeloze filmliefhebber die toevallig ooit enkele van zijn korte films zag, vermoedt.

Uit ‘Taxandria’ van Raoul Servais, 1994.

Meer dan het verhaal primeert in deze film de symbolisch geladen beeldtaal, die op een visionaire manier verwijst naar de wereld van vandaag maar ook in zijn autobiografische accenten naar de maker zelf. Dat maakt Taxandria tot een allesbehalve éénduidig sprookje en tot een film die meer inhoudt dan een eerste visie doet vermoeden.

Desondanks blijft het een spijtige zaak dat de filmmaker verplicht was zoveel toegevingen te doen. Zo is het duidelijk dat de digitale Toccatatechniek van de Duitse co-producent onvoldoende artistiek werkt. De Vlaamse animatiefilm haalt wereldniveau juist door zijn onovertroffen artisanale manier van werken. Artistieke creativiteit in stijl en conceptie onderscheidt nu eenmaal vandaag de Vlaamse produkties van de door de Amerikanen en Aziatische filmbusinesslui gestuurde computeranimatie. Taxandria is niet de lange animatiefilm geworden waarvan de maker zolang heeft gedroomd en waaraan hij zovele jaren heeft gewerkt. Als filmproduktie is het niettemin een unicum, niet alleen vanwege de ongemeen schitterende decors maar evenzeer vanwege de inhoudelijke gelaagdheid van de beeldtaal, die om een nadere analyse vraagt.

Wim de Poorter